تاریخ کتابت و قرائات قرآن کریم

تاریخ کتابت و قرائات قرآن کریم
پدیدآوران	رجبی قدسی، محسن (نویسنده)
ناشر	پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
مکان نشر	قم
سال نشر	۱۳۹۸ش
شابک	‎3-248-298-600-978
کد کنگره	‏

تاریخ کتابت و قرائات قرآن کریم تألیف دکتر محسن رجبی قدسی؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله هم زمان و موازی با ابلاغ، آموزش و ترویج تدریجی قرآن کریم، نسبت به کتابت و تثبیت متن قرآن اهتمام فراوانی داشتند، به گونه‌ای که همه علمای اسلامی درباره‌ی نگارش کل قرآن در عهد رسالت آن حضرت یک سخن اند.

ساختار

این کتاب پس از پیشگفتار، مقدمه و تعریف مفاهیم پایه، از شانزده درس تشکیل شده است. عناوین این شانزده درس عبارتند از:

درس اول: ابلاغ و آموزش قرآن در سیره‌ی نبوی

درس دوم: ترویج قرآن در عهد نبوی

درس سوم: کاتبان وحی و ابزار کتابت قرآن در عصر نزول

درس چهارم: جمع و تدوین قرآن کریم با تعلیم و نظارت پیامبر اکرم

درس پنجم: نزول قرآن بر هفت حرف و پیدایش قرائات

درس ششم: فراگیری زبان قرآن با گسترش تصریف کلمات، آیات و سوره‌های آن

درس هفتم: گردآوری قرائت‌های تصریفی پیامبر اکرم (ص)

درس هشتم: انحصار قرائت‌های قرآنی در محدوده‌ی رسم الخط

درس نهم: تثبیت قرائات هفت گانه

درس دهم: نزول واحد و قرائت واحد قرآن

درس یازدهم: خط کوفی و واج های زبان قرآن

درس دوازدهم: قواعد رسم المصحف

درس سیزدهم: تغییر خط و رسم الخط قرآن

درس چهاردهم: ضبط المصحف

درس پانزدهم: آداب کتابت قرآن و تهیه مصحف

درس شانزدهم: مصاحف چاپی مشهور چهان اسلام

گزارش کتاب

پیامبر اکرم (ص) همزمان با تعلیم و ترویج قرائت و کتابت قرآن کریم و جمع و تدوین و تنظیم و ترتیب آیات و سوره ها در مصحف، نظام آموزش قرآن را با هدف فهم و بکارگیری زبان آن بنیان گذاری کردند. بر اساس زمینه‌های صدور حدیث «نزول قرآن بر هفت حرف»، رسول خدا (ص) هر قرائات برآمده از اختلاف های لهجه‌ای و زبانی مسلمانان را تجویز نمودند، و هم از گسترش تصریفات قرآن در سه حوزه‌ی کلمات، آیات و سوره ها استقبال کردند؛ قرائات تصریفی نماد پویایی و زایایی زبان قرآن و فهم صحابه است که آن را ممزوج با آیات یا به شکلی جدید برگرفته از ساختار زبان قرآن به کار می بردند. با رحلت پیامبر اکرم (ص) از گسترش قرائات تصریفی و تفسیری جلوگیری و گستره‌ی هفت قرائات همسو با قرائت متواتر میان مسلمانان و موافق با رسم المصحف، در آغاز سده‌ی چهارم هجری در تألیف ارزشمند ابن مجاهد السبعة فی القراءات تثبیت شد.

اصطلاح «تاریخ قرآن» را نخستین بار مستشرق آلمانی، تئودور نولدکه در سال 1860 م، به کار برد. پس از او گرچه خاورشناسان دیگر درباره‌ی شکل گیری متن قران به مطالعه و تألیف روی آوردند، ولی آثار خود را تاریخ قرآن نام ننهادند. در جهان اسلام، گویا نخستین بار موسی جارالله ترکستانی کتاب تاریخ القرآن و المصاحف را در سال 1323 ق/1905 م، منتشر کرد. با تألیف کتاب تاریخ القرآن ابوعبدالله زنجانی در سال 1354ق/1935 م، اصطلاح «تاریخ قرآن» در میان مسلمانان رواج یافت؛ چنان که هم اکنون به رغم آنکه عالمان و مفسران بزرگ معاصر، عنوان تاریخ قرآن را برای مباحث مرتبط با جمع و تدوین قرآن هرگز به کار نبرده اند، بیش از 25 کتاب تاریخ قرآن به زبان عربی و بیش از پنج تاریخ قرآن به زبان فارسی در دسترس اند.

این اثر با حمایت مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور تدوین و به عنوان منبع آموزشی درس تاریخ کتابت قرآن و قرائات رشته علوم قرآن و حدیث معرفی شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران