تبیین جغرافیایی ارمنستان بر اساس منابع اسلامی

تبیین جغرافیایی ارمنستان بر اساس منابع اسلامی
پدیدآوران	خانلری، کارن (نویسنده)
ناشر	نشر ثالث
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۷ش
شابک	‎1-222-405-600-978
کد کنگره	‏

تبیین جغرافیایی ارمنستان بر اساس منابع اسلامی تألیف کارن خانلری، هدف از نگارش این کتاب، پرداختن به منابع جغرافیا و تاریخ اسلامی (اعم از دانشمندان ایرانی، عرب و عثمانی) در مقوله‌ی ارمنستان است که یک بازه‌ی زمانی هزار و یکصد ساله از قرن نهم تا بیستم میلادی را در بر می‌گیرد. این موضوع با توجه به این که تاریخ نگاری رسمی ترکیه و آذربایجان موجویت ارمنستان در سرحدات کنونی جمهوری ترکیه و نیز قراباغ را شدیدا نقض کرده است و نظریه‌های کاملا نادرستی از جمله «اصرار بر ریشه‌های ترکی امپراتوری اورارتو»، «غیر بومی بودن ملت ارمنی در ارمنستان غربی»، «مهاجرت ارمنیان از اروپا به آناتولی در هزاره‌ی اخیر» را به پیش می‌کشد، کاوش درباره‌ی مقوله‌ی ارمنستان در منابع جغرافیا و تاریخ اسلامی می‌تواند غیر علمی بودن این نظریه‌های ساختگی تاریخ نگاری رسمی ترکیه و آذربایجان در راستای توجیه اشغال سرزمین ارمنستان را نشان دهد.

ساختار

کتاب با پیش گفتار، منابع اسلامی، گونه‌شناسی منابع آغاز و با کرونولوژی سیاسی و مراحل تاریخی در شش دوره به انجام می‌رسد.

1- دوره‌ی قرن نهم تا اواسط قرن یازدهم میلادی

2- دوره‌ی 1080 الی 1375 میلادی

3- دوره‌ی 1375 الی 1813 میلادی

4- دوره‌ی 1813 الی 1885 میلادی

5- دوره‌ی 1885 لی 1909 میلادی

6- دوره‌ی 1909 الی 1922 میلادی

گزارش محتوا

ارمنستان از کشورهای کهن جهان و قدیمی ترین همسایه‌ی ایران است. صفحات تاریخ پرفراز ونشیب این کشور مملو از جنگ ها، کشتارها و مهاجرت‌های اجباری ساکنان این سرزمین کهن است. پس از گذار از یک فرایند تاریخی طولانی، دست به تحریف تاریخ و دستکاری جغرافیای سیاسی زده اند. هدف از نگارش این کتاب، پرداختن به منابع جغرافیا و تاریخ اسلامی ( اعم از دانشمندان ایرانی، عرب و عثمانی) در مقوله‌ی ارمنستان است که یک بازه‌ی زمانی هزار و یکصد ساله از قرن نهم تا بیستم میلادی را دربر می‌گیرد. این موضوع با توجه به این که تاریخ نگاری رسمی ترکیه و آذربایجان موجودیت ارمنستان در سرحدات کنونی جمهوری ترکیه و نیز قراباغ را شدیدا نقض کرده است و نظریه‌های کاملا نادرستی از جمله «اصرار بر ریشه‌های ترکی امپراتوری اورارتو»، «غیر بومی بودن ملت ارمنی در ارمنستان غربی»، «مهاجرت ارمنیان اروپا به آناتولی در هزاره‌ی اخیر» را به پیش می کشد، کاوش درباره‌ی مقوله‌ی ارمنستان در منابع جغرافیا و تاریخ اسلامی می‌تواند غیرعلمی بودن این نظریه‌های ساختگی تاریخ نگاری رسمی ترکیه و آذربایجان در راستای توجیه اشغال سرزمین ارمنستان را نشان دهد.

برای بیان استدلالات کافی در زمینه‌ی تبیین جغرافیای ارمنستان منابع اسلامی، یعنی کارهای تاریخی و جغرافیایی دانشمندان ایرانی، عرب و عثمانی را اساس قرار داده‌ایم. این روش استدلال، چند دلیل اساسی دارد. نخست آن که با توجه به افول علمی اروپا در سده‌های میانه، دقت جغرافیایی دانشمندان اسلامی بالا و نسبتا بی نقص است. در خلال سده‌های میانه، سرنگونی فرمانروایی روم به تغییرات عمده در روند رشد علم جغرافیا در جهان اسلام انجامید. جغرافیدانان مسلمان نقشه‌های مبسوط جهان را ترسیم کردند، در حالی که جغرافیدانان دیگر داده‌های دقیقی از جغرافیای مناطق گوناگون مهیا کرده اند. افزون بر این، دانشمندان مسلمان کارهای متقدمین یونانی را نیز به خوبی تفسیر و تکمیل کرده و با کشف اختراع اسطرلاب های نوین بسیاری از داده‌های جغرافیایی را تصحیح و نقشه‌های جغرافیایی را مطابق با آن اصلاح کرده اند. در این تحقیق تلاش شده تا در اثنای معرفی منابع اسلامی، به گوشه هایی از نوآوری و اصلاحات برجسته‌ی این بزرگان اشاره شود.

دلیل دیگر آن است که استفاده از منابع ارمنی یا اروپایی به دلایل صرفا سیاسی و با یادآوری باور تاریخ نگاران معاصر ترکیه و جمهوری آذربایجان، میزان مقبولیت علمی این تحقیق و هدف اصلی که همانا رد نظریه‌های منفی وجود سرزمین آبا و اجدادی ارامنه است را خدشه دار کرد. مورخان رسمی ترکیه و جمهوری آذربایجان به صورت سازمان یافته این فکر را تلقین می کنند که تمامی منابع و مآخذ تاریخی و جغرافیایی اروپایی که به هر نحوی اشاره‌ای به وجود ارمنستان دارند، تنها و تنها در خدمت اهداف امپریالیستی کشورهای قدرتمند بوده و کذب محضند. این نگرش برگرفته از روش شناسی ویژه‌ی مکاتب تام گرایانه است و مجادله‌ی علمی در چنین حوزه‌ای از ابتدا بیهوده و بی ثمر می‌نماید. بنابراین روش استناد به منابع اسلامی تا حد مؤثری می‌تواند روش شناسی تام گرایانه و غیر علمی فوق را تعدیل کند.

نکته‌ی دیگر در روش ارائه این است که در ابتدای هر منبعی، زندگینامه‌ی مختصری از مؤلف آن آورده شده، زیرا به اعتقاد نگارنده داده‌های بیوگرافیک مؤلفان می‌تواند بر روشنگری مطالب برگرفته از منابع و غنای علمی موضوع مورد بحث بیفزاید. منابع به کار رفته در این تحقیق شامل نسخ خطی با کتابت مؤلف یا غیر مؤلف، کتب چاپ سنگی و چاپ سربی و همچنین فایل های الکترونیکی برگرفته از سامانه‌های معتبرند. مجموعه‌ی منابع به کار رفته به لحاظ تاریخ نگارش آن ها، یک بازه‌ی زمانی از دهه‌ی میانی سال 800 الی دهه‌ی میانی سال‌های 1900 میلادی را دربر می‌گیرد. از میان انواع روش‌های متعارف برای ارائه‌ی مستندات موجود در منابع اسلامی روش ارائه، کرونولوژیک می باشد و مراحل مختلف تحولات سیاسی در منطقه و به تبع آن تغییرات مهم در نقشه‌ی سیاسی ارمنستان، تبیینات جغرافیایی به صورت بازتابی از واقعیت‌های تاریخی بیان شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران