تعزیه نیایش و نمایش در ایران

تعزیه، هنر بومی پیشرو ایران
پدیدآوران	چلکووسکی. پترجی (گردآورنده) حاتمی، داود (مترجم)
عنوان‌های دیگر	تعزيه «نيايش و نمايش در ايران»
ناشر	شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1367ش
چاپ	اول
موضوع	تعزيه تعزيه -- کنگره‌ها نمايش -- ايران -- کنگره‌ها‍‌‍‍
کد کنگره	‏

تعزیه نیایش و نمایش در ایران گردآوری پترجی. چلکووسکی، ترجمه داوود حاتمی؛ کتاب فوق حاوى مقالاتى است به قلم چند تن از محقّقان ایرانى وایران‌شناسان خارجی که به مجمع (سمپوزیوم) بین‌المللى تعزیه ارائه شد. این مجمع باحضور دست اندرکاران تئاتر و موسیقی‌دانان و تاریخ‌نگاران و جامعه‌شناسان در تابستان ١٣۵۵ش (١٣٩۶ق) در شیراز برگزار شد. به نظر مترجم، «کتاب حاضر، دست کم براى آشنایان به هنر نمایش، اثرى است تازه وسودمند. تازه از این نظر که، بى شک، نخستین اثر آکادمیک در قلمرو خود است وسودمند، زیرا ابعاد مختلف ومتنوع موضوع را پیش چشم دار د.» (ص ١). همچنین گردآورنده در دیباچۀ کتاب گفته است: «مقالاتی که در این کتاب آمده، پیدایش مراسم سوگوارى ماه محرم را تا سطح نمایش و تئاتر کامل ردیابی میکند. بخشهایی از کتاب، پژوهشهایی است براى یافتن ر یشه‌های ما قبل اسلامی تعزیه، در حالی که سایر بخشها تعزیه را با نمایشهاى قرون وسطایى مصیبت حضرت مسیح مقایسه مى‌کنند یا برگزارى تعزیه امام حسین(ع) در کشورهاى همجوار ایران، ترکیه، وشبه قارة هند و پاکستان را شرح مى‌دهند.» (ص ٥).

در مقالات این کتاب جنبه‌های تاریخی، مردم‌شناختی، هنری، ادبی و موسیقایی تعزیه و خاستگاه و دگرگونیهای آن بررسى شده است. محدودۀ این تحقیق فراتر از ایران است، امّا کانون آن ایران است.

از میان جنبه‌هاى مختلف تعزیه بیشتر به جنبۀ هنری آن پر داخته و نگریسته شده و کمتر از همه به ارزیابى تعزیه‌نامه‌ها و میزان تطبیق آن با تاریخ پرداخته شده است. پاره‌اى از اطلاعات کتاب، نادرست و ناشى از ناآشنایی نویسندگان به تاریخ است که گاه مترجم صورت درست آن را یادآور شده است.

فهرست مقالات و نام نویسندگان آنها عبارت است از: «تعزیه: نمایش بومى پیشرو ایران»، چلکووسکى؛ «تحلیلى از تعزیه عروسى قاسم(ع)»، صادق همایونى؛ «ابعاد فرهنگى قراردادهاى نمایشى در تعزیه»، ویلیام ا.بیمن؛ «جنبه‌هاى نشانه شناختی تعزیه»، آندره زیج‌ویرث؛ «دگرگونی و تحول در ادبیات و موسیقی تعزیه»،عنایت‌الله شهیدی؛ «تعزیه و هنرهای مربوط به آن»، ساموئل پیترسون؛ «تعزیه و آیین‌هاى سوگوارى در ایران قبل از اسلام»، احسان یارشاطر؛ «تعزیه و فلسفۀ آن»، مایل بکتاش؛ «اقامه تعزیه: اطلاعاتى مقدماتى براى پژوهشى جامع»، ژان کالمار؛ «ملاحظاتى چند در مقایسۀ بین مراسم تعزیۀ ایرانى و"نمایش مصائب وآلام مسبح" در سده‌هاى میانۀ مسیحى در مغرب زمین»، انریکو فول‌کین یونى؛ «تأثیر تئاتراروپایى و نفوذ روشهاى نمایشى آن در تعزیه»، محمد جعفر محجوب؛ «تعزیه از دیدگاہ تئاتر غرب» پرویز ممنون؛ «منابع ادبى تعزیه»، ال. بى.الول ساتن؛ «صورت خیال قالبی در تعزیه»، و یلیام ال. هنوى؛ «مرثیه سرایى در عهد قاجار»، زهرا اقبال(نامدار)؛ «مرثیه در اشعار سندى»، آنمرى شیمل؛ «تعزیه‌دارى در هند»، سید حسین‌على جعفرى؛ «تشیع و مراسم عاشورا در لبنان»، میشل مزاوى؛ «آیین‌هاى محرم در آناطولی ترکیه»، متین آند؛ «کتابشناسی»، چلکووسکی.

منابع مقاله

اسفندیاری، محمد؛ کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) به ضمیمه امام حسین(ع) در الذریعه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، زمستان 1380