نی‌نامه (چهار رساله درباره مولانا)

نی‌نامه (چهار رساله درباره مولانا)
پدیدآوران	چرخی، یعقوب بن عثمان (نویسنده) و دیگران حلیلی، خلیل‌الله (تحشیه و تعلیق) مستشارنیا، عفت (مقدمه و تصحیح)
ناشر	مؤسسه انتشاراتی عرفان(ابراهیم شریعتی افغانستانی)
مکان نشر	تهران
سال نشر	1386
چاپ	دوم
موضوع	مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد،۶۷۲ -۶۰۴ ق.- نقد و تفسیر,مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد،۶۷۲ -۶۰۴ ق.- مثنوی.- نقد و تفسیر,شعر فارسی - قرن۷ ق.- تاریخ و نقد,شعر فارسی - قرن۱۴
کد کنگره	PIR ۵۳۰۵/خ۷۷ن۸۷‏

نی‌نامه (چهار رساله درباره مولانا) تألیف یعقوب چرخی و دیگران، تحشیه و تعلیق خلیل‌الله خلیلی، با مقدمه و تصحیح عفت مستشار نیا، این کتاب مجموعه چهار رساله کوتاه و بلند، از چهار نویسنده و متعلق به زمان‌های مختلف است که با موضوع مولانا و مثنوی در این دفتر فراهم آمده و جهت سهم‌گیری در بزرگداشت سال جهانی مولانا انتشار یافته است.

عناوین رساله‌های چهارگانه عبارت است از: رساله نی‌نامه؛ رسالۀالناییه یا نی‌نامه؛ رودبار نی؛ از بلخ تا قونیه.

رساله نی‌نامه؛ تألیف یعقوب چرخی غزنوی، با تحشی و تعلیق خلیل‌الله خلیلی است. این رساله، در نیمه اول قرن نهم هجری نگارش یافته و گفته می‌شود پس از شرح جواهر الاسرار خوارزمی، اولین اثری است که در شرح ابیات دیباچه مثنوی نگاشته شده است.

روش مؤلف در این شرح، به این ترتیب است که ابیات نی‌نامه را به ترتیب شرح و تفسیر می‌کند؛ در این شرح و تفسیر، نخست غرض و مقصود مندرج در بیت را ذکر می‌کند و سپس آن را با استناد به آیات و شواهدی از اشعار مولانا و اقوال مشایخ به صورت موجز توضیح می‌دهد و در ادامه، فرازهایی از حکایت پادشاه و کنیزک، داستان شیخ دقوقی و شیخ محمد سرزی را نیز ذکر و تنها به برخی نکات آن اشاره‌ای کرده است.

رسالۀالناییه یا نی‌نامه؛ تألیف عبدالرحمن جامی، عارف قرن نهم هجری است. این رساله با همۀ شهرتی که در میان شرح‌نویسان مثنوی دارد، تنها دو بیت اول مثنوی را با نظم و نثر شرح داده و شامل هفته صفحه است.

رودبارِ نی، تألیف بهایی جان هاشمی، اثر یکی از شاعران معاصر است که برخی ابیات نی‌نامه مثنوی را به صورت منظوم و منثور شرح نموده است. مطالب این بخش شامل اشعار و تقریظ‌های شاعران و ادیبان و صوفیان معاصر افغانستان در شرح و تفسیر بیت‌هایی از نی‌نامه مثنوی و دیگر موضوعات صوفیان و مطالب متفرقه است.

نثر کتاب مسجّع و روان و نزدیک به نثر پیر هرات است. به نظر می‌رسد محرّک بهایی در این اشعار خلیل الله خلیلی بوده است.

از بلخ تا قونیه، متن منظوم و منثور دو پیام مرحوم خلیل‌الله خلیلی است که به مناسبت مراسم سالگرد مولانا در قونیه ایراد نموده. خلیلی همچنین در آغاز کتاب، زندگی‌نامه تفصیلی مولانا را ادبی ادیبانه نگاشته و به زندگی و اندیشه یعقوب چرخی نیز اشاراتی کرده است.

مصحح فهارس لغات، ترکیبات اسمی، ترکیبات فعلی، فهرست آیات، احادیث، اقوال، اشعار، ضرب‌المثل‌ها،اشخاص و کتاب‌ها را در پایان کتاب درج نموده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.