سیری در دیوان شمس

سیری در دیوان شمس
پدیدآوران	دشتی، علی (نویسنده)
ناشر	سازمان انتشارات جاویدان
مکان نشر	تهران
سال نشر	1362
چاپ	هفتم
موضوع	مولوی? جلال الدین محمد بن محمد? 604 - 672ق . - نقد و تفسیر مولوی? جلال الدین محمد بن محمد? 604 - 672ق . - دیوان شمس - نقد و تفسیر
کد کنگره	‏PIR۵۲۹۷/د۵س۹

سیری در دیوان شمس تألیف علی دشتی؛ این کتاب، مشتمل بر نُه مقاله دربارۀ دیوان کبیر مولاناست که هر یک در زمان‌ها و مناسبت‌های مختلف نگارش یافته و پس از چند بار تجدید نظر، سرانجام به صورت حاضر تدوین و منتشر شده است. برخی مقالات این مجموعه، مانند نوشتار امروز از نظم و ترتیب لازم برخوردار نیست و گاه موضوعات متفرقه و غیر مرتبط در پی‌هم چینش شده است؛ اما علی دشتی خود از پیشگامان مولوی‌پژوهی و مشاور مورد اعتماد استاد فروزانفر بوده است؛ بنابراین دیدگاه‌های مطرح شده در این کتاب معتبر و قابل استناد تلقی می‌شود.

عناوین مقالات، عبارت است از: موسیقی دیوان شمس؛ نخستین برخورد بامولانا؛ قالب بی‌روح؛ مبدع تعبیرآفرین؛ عرفان در سیمای عشق؛ کوزه ادراک‌ها تنگ‌تر از تنگناست؛ اشراق به جای دلیل؛ طوفان و آرامش؛ روح پهناور.

در مقاله «موسیقی دیوان شمس»، به اين مسأله پرداخته است که مولانا برای تجلّی درونی خود، با کلمات محدود و نارسای زبان، همان کاری را انجام می‌دهد که موسیقی با ترکیب اصوات انجام می‌دهد. یعنی به اعماق جان انسان نفوذ می‌کند. نخستین برخورد با مولانا، عنوان دیگر مقاله‌ای است که در آن نگارنده از اولین برخورد و آشنایی‌اش با مثنوی معنوی، سخن می‌گوید و محتوای آن را با دیوان شمس به اجمال مقایسه و بررسی می‌کند. در مقاله «قالب بی روح» برابری لفظ و معنی را معیار شعر خوب تلقی می‌کند و با این سنجش میگوید در دیوان شمس معنی بر لفظ سنگینی دارد و این نسبت در شعر بسیاری از شاعران دیگر بر عکس است.

در مقاله «مبدع تعبیر آفرین، نمونه‌هایی از ابداعات و خروج مولانا از سبک متداول دیگر شاعران را ذکر می‌کند و اين امر را دلیل مهجور ماندن و بیگانه شدن دیوان شمس از نظر مردم می‌داند. در مقاله «عرفان در سیمای عشق»، از آمیختگی غزل و تصوف و بیان مفاهیم عرفانی با زبان غنایی و عاشقانه در دیوان شمس، سخن می‌گوید.

در نوشتار «کوزه ادراک‌ها تنگ‌تر از تنگناست»، به بررسی و نقد روایات و حکایات افسانه‌ای موجود دربارۀ مولانا و شمس، می‌پردازد. در مقاله «اشراق به جای دلیل»، به بررسی این مسأله پرداخته که مولانا به جای استدلال و براهین عقلی از کشف و شهود بهره گرفته است. در مقاله «طوفان و آرامش»، از شهود و جذبه مولانا و مسأله جبر بحث نموده است. مقاله روح پهناور، مقایسه‌ای است میان وسعت اندیشه انسان‌ها و برجستگی مولانا در این مورد. این کتاب اخیراً توسط مهدی ماحوزی با تغییرات زیاد چاپ و منتشر شده است. کتاب فاقد فهرست‌های لازم است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.