فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا

فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا
پدیدآوران	تاجدینی، علی (نویسنده)
ناشر	سروش (انتشارات صدا و سیما)
مکان نشر	تهران
سال نشر	1383
چاپ	اول
کد کنگره	‏

فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا تألیف علی تاجدینی؛ این کتاب،الفاظ و واژگانی را که در آثار مولانا به صورت نماد، نشانه و تمثیل به کار رفته، به ترتیب حروف الفبا، شرح و توضیح داده است. نگارنده، در مقدمه کتاب، دربارۀ دلیل کاربرد نماد و نشانه در آثار هنری و ادبی می‌گوید: سنخ معانی مجرد از صورت است و برای تحققش نیازمند به ظرف است و کلام ظروف معانی‌است، راه یافتن به معانی جز از طریق کلام و تصویر ممکن نیست؛ از این رو، تصاویر به منزله رموزی است که نردبان رسیدن به بیان معانی است. وی در ادامه؛ به بیان ضرورت بررسی و بحث نشانه و نمادشناسی در فرهنگ و هنر دینی می‌پردازد و می‌گوید در هنر دینی که با معانی سر و کار دارد، نمادشناسی و نشانه‌شناسی به دلایل گوناگون اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. از جمله اينکه مفاهیم دینی و مذهبی تا حد زیادی معقول و مجرد است و تا به صورت تمثیل و الفاظ قابل فهم در نياید، افهام عمومی با آن ارتباط برقرار نمی کند و از آنجا که هر چیزی را نمی‌توان برای هر معنایی به صورت نماد به کاربرد؛ و نسبت ویژه‌ای میان دال و مدلول وجود دارد؛ نمادها؛ باید با منطق صحیحی مورد استفاده قرار گیرد. دیگر اينکه فرهنگ دینی و عرفانی، منبعی لایزال برای تحقیق در زبان تمثیلی و نمادین به شمار می‌رود. این منابع سرشار از معرفت، باید متناسب با نیاز هنری جامعه امروز، استخراج، تحقیق و تحلیل شود و به صورت کاربردی منشأ اثر قرار گیرد.

مؤلف، خود بر اساس علاقه و ذوق شخصی و نیازی که در حوزه‌های فرهنگ و هنر احساس نموده، برآن شده تا به تعبیر خودش، منابع لایزال فرهنگ اسلامی را در حوزه نمادشناسی استخراج و در اختیار اهل پژوهش قرار دهد. اما در اينکه از میان مشاهیر و منابع، چرا مولانا را انتخاب کرده، می‌گوید انتخاب مولانا به چند دلیل مقدم است؛ نخست آنکه در میان عرفا، کسی به قدرت مولانا در حوزه قصه و تمثیل پدید نیامده و دوم اینکه مولانا یکی از شاخص‌های فرهنگ اسلامی است؛ سوم اینکه مأخذ مثنوی جز قرآن و حدیث، چیز دیگری نیست.

در اين اثر، بیش از ۳۲۰ مدخل، به عنوان نماد و نشانه، مانند آب آتش، آخور، آدم، آسمان و...از مثنوی ‏و کلیات دیوان کبیر استخراج و با توجه به موارد متعدّد و متنوع کاربرد هر یک در آثار مولائا، از جنبه‌های گوناگون شرح و تبیین شده است. ابتدا، هر واژۀ نمادین، براساس دیدگاه مولانا تعریف و توصیف می‌شود. بعد عناوین زیر مجموعه آن‌ها به ترتیب بررسی و اینکه مولانا از آن نماد و نشانه در چه مواردی و در طرح چه معانی و برای نیل به چه مقاصدی استفاده کرده، با ذ کر نمونه‌هایی از اشعار مولانا و شواهدی از قرآن و حدیث به تفصیل مورد تحقیق، تحلیل و بررسی قرار می گیرد، مثلا در ذیل واژۀ آب، پس از بیان کلی مفهوم آب از منظر مولانا،این عناوین در زیر مجموعه آن، مطابق آنچه گفته شد، شرح و بررسی می‌شود: آب عنصرحیات بخش طبیعت، آب رمز پاکی، آب و عدم تعین، آب و تشنگی، آب مظهر زیبایی و لطافت و سرسبزی، آب نفع بخش و هلاک کننده،آب وسیله خاموش کردن آتش،آب و درخت، آب جوشان. در پایان کتاب منابع و ماأخذ ذکر شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.