هستی و جلال‌الدین محمد

هستی و جلال‌الدین محمد
پدیدآوران	نجم‌آبادی، کیوان (نویسنده)
ناشر	نشر چشمه
مکان نشر	تهران
سال نشر	1389
چاپ	دوم
موضوع	مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - نقد و تفسير مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - عرفان مولوي، جلال‎الدين محمدبن محمد، 604 - 672ق. - فلسفه شعر فارسي - قرن 7ق. - تاريخ و نقد شعر عرفاني - قرن 7ق. - تاريخ و نقد
کد کنگره	‏

هستی و جلال‌الدین محمد تألیف کیوان نجم‌آبادی؛ این کتاب، در چهار بخش، شرح زندگانی، عرفان و جهان‌بینی مولانا، خصوصاً بررسی تحلیلی و تطبیقی افکار او با تعالیم و آموزه‌های آیین زردشتی، بودایی و فلاسفه یونانی است و شامل یک پیش‌گفتار، چهار فرگرد(بخش) و دو پیوست است.

در پیش‌گفتار، نویسنده خود را شعوبی‌گرا معرفی می‌کند و می‌گوید در صدد این است که برخی از ریشه‌های اندیشۀ مولانا را در نوشته‌های بازماندۀ پیشینیان(آیین‌های قبل از اسلام)او؛ در باور آیین گذشتگان و آیین جوانمردی(فتوت) و هستی‌گرایی باز یابد.

در فرگرد(بخش) اول، چکیدۀ زندگانی مولانا، اندیشه و جهان‌بینی او بیان می‌شود. همچنین اصول مذهب فقهی حنفی و پیروی نکردن مولانا از دو اصل قیاس و استقرا و باورهای معتزله مورد اشاره قرار می‌گیرد. ماجرای دیدار شگفت‌انگیز مولانا و شمس و دیگر مطالبی چون میانۀ مولانا با شعر، جایگاه نور، روشنایی و خورشید در اندیشه مولانا و بررسی منایع داستان‌های مثنوی، پایان بخش فرگرد اول است.

در فرگرد دوم، به بررسی بینش و جهان‌نگری مولانا می‌پردازد و مسائل ذیل را به عنوان مهم‌ترین اندیشه‌های او مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد: اینکه بنیاد هستی به اندیشه نیامدنی و نشناختنی است؛ تنها جان جانان است که به خود هستی دارد؛ زندگانی انسان نسبت به هستی جاودان، آنی بیش نیست؛ چیزهای دیده شدنی نمود چیزهای دیده نشدنی است؛ جهان فراسو جهان یگانگی ناسازهاست و با بینش می‌توان به آن نزدیک شد.

فرگرد سوم، با عنوان عرفان چیست؟ به تعریف عرفان و عارف می‌پردازد و با استفاده از آثار شیخ عطار، عین‌القضات همدانی و مولانا، ویژگی‌های عرفان ایرانی را بر می‌شمارد.

در فرگرد چهارم، با عنوان کارنامه عرفان در گذر زمان و ریشه‌های بینش جلال‌الدین محمد بلخی که بزرگ‌ترین و دشوارترین فرگرد کتاب است به جستجوی ریشه‌های افکار و اندیشه‌های مولانا در آیین زروانی، مهرآیینی، حکمت خسروانی، تعالیم زردشت، آیین بودا، فیلسوفان یونانی، آیین گنوسی و آیین مانی می‌پردازد و نمونه‌هایی از مشابهت و همفکری را در منابع آن‌ها و کتاب مثنوی می‌یابد و نشان می‌دهد.

در دو پیوست کتاب، خلاصۀ منثورر دو داستان مثنوی، یکی شاه و کنیزک و دیگری خفته و مار را ذ کر می‌کند و از قهرمان‌ها و شخصیت‌های دو داستان رمز گشایی می‌کند.

نگارنده در این بررسی دو کتاب مثنوی و فیه مافیه را بیشتر مورد استفاده قرار داده و نسبت به آیین‌های گذشته اطلاعات بسیار وسیعی دارد و اغلب اصطلاحات و عنوان‌های تاریخی نامأنوس را شرح و توضیح می‌دهد. وی باستان‌گرا و متمایل به سره‌نویسی فارسی است و کوشش دارد، برخی از ریشه‌های فکری و عرفانی مولانا را در آیین‌ها و مکاتب فکری پیش از اسلام پیوند دهد.

فهرست منابع و مآخذ هر بخش در پایان همان بخش قرار دارد و نمایه‌های نام‌ها، جای‌ها، کتاب‌ها و مفاهیم در آخر کتاب درج است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.