چرخی، یعقوب بن عثمان

چرخی، یعقوب بن عثمان

نام	چرخی، یعقوب بن عثمان
نام‌های دیگر	غ‍زن‍وی‌، ی‍ع‍ق‍وب‌ ب‍ن‌ ع‍ث‍م‍ان‌ ی‍ع‍ق‍وب‌ چ‍رخ‍ی‌
نام پدر	عثمان
متولد
محل تولد	روستای سَررز در نزدیکی چرخ از توابع غزنین افغانستان
رحلت	851ق
اساتید	خواجه بهاءالدین نقشبند علاءالدین محمد بخارى
برخی آثار	تفسیر یعقوب چرخی
کد مؤلف	AUTHORCODE00496AUTHORCODE

یعقوب بن عثمان چرخى سررزى (متوفای 851ق)، معروف به یعقوب چرخى نقشبندى، صوفی، نویسنده، شاعر، عارف نامى نیمه اول قرن نهم هجرى و از پیشوایان فرقة نقشبندیه است.

ولادت

یعقوب بن عثمان بن محمود بن محمد غزنوى چرخى سررزى نیاکان او در سَررز، روستایی در نزدیکی چرخ از توابع غزنین در غرب افغانستان زندگى می‌کردند.

چرخ یکی از روستاهای بزرگ است که امروز به همان نام سابق، جزو ولایت لوگر می‌باشد. پدر او فردى متقى و صاحب ذوق بود. تاریخ ولادت او مشخص نیست.

تحصیلات

وى براى تحصیل علوم، مدتى در هرات مقیم خانقاه خواجه عبدالله انصارى بود. در 782ق از هرات به بخارا سفر کرد و در راه، در فتح‌آباد به خواندن تفسیر بیضاوى پرداخت.

در بخارا از بزرگان و دانشمندان اجازه فتوا دادن گرفت. در مصر، به همراه زین‌الدین ابوبکر خوافى، شاگرد شهاب‌الدین سیرامى شد، سپس به بخارا رفت و در طریقه خواجگان، مرید خواجه بهاءالدین نقشبند شد.

مدتى در ملازمت او بسربرد و از او کلاه و اجازه دریافت کرد. بعد از آن، با اجازه خواجه نقشبند، بخارا را ترک گفت و براى تکمیل تربیت نزد علاءالدین محمد بخارى رفت.

وى پس از وفات خواجه بهاءالدین نقش‌بند، دوباره در چغانیان به خدمت علاءالدین محمد بخارى رسید و چندین سال نزد او تربیت یافت و پس از وفات وى، به ترویج طریقه نقشبندیه پرداخت.

مهم‌ترین کس در حلقه مریدان او، خواجه عبیدالله احرار بود که باعث نفوذ و گسترش طریقه خواجگان در ماوراءالنهر و سرزمین‌هاى هم‌جوار شد.

چرخى طبع شعر نیز داشت. یکى از رباعیاتى که وى، بدون نام شاعر، در نى‌نامه آورده را امین احمد رازى در تذکره هفت اقلیم، به نام او ضبط کرده است.

وفات

وى در 5 صفر 851ق، درگذشت. مدفن او در حوالى دوشنبه، پایتخت تاجیکستان است. مزارى در نزدیکى چرخى که مردم آن محل آن را آرامگاه یعقوب چرخى مى‌دانند، در واقع مزار پدران اوست.

آثار

1. تفسیر قرآن او که به «تفسیر یعقوب چرخى» معروف است، مهم‌ترین و آخرین اثر اوست که تفسیر بخشى از اجزاى قرآن مى‌باشد شامل: تعوذ (استعاذه)، بسمله، سوره فاتحه و جزءهاى بیست و نهم و سى‌ام. چرخى عمده مطالب را از تفسیر الکشاف زمخشرى و تفسیر موفق‌الدین کواشى برگزیده و با اضافات، به روش علمى و عرفانى، به فارسى ساده و روان نگاشته است. این تفسیر بارها در شبه‌قاره چاپ شده است.
2. رساله ابدالیه (در بیان صفات و مراتب اولیاء الله که در آن به مقامات خواجه بهاءالدین نقش‌بند و خواجه علاءالدین محمد بخارى نیز اشاره شده است)؛
3. رساله اُنسیه (در گزارش سیر و سلوک مؤلف و بهره‌هاى معنوى او از بهاءالدین نقش‌بند و علاءالدین محمد بخارى. مؤلف، در آن مخصوصاً فضیلت مداومت بر وضو، ذکر خفى که به اصطلاح نقش‌بندیان آن را «وقوف عددى» مى‌گویند و نمازهاى نفل را بیان کرده است)؛
4. جمالیه، حورائیه (در شرح یکى از رباعیات معروف شیخ ابوسعید ابوالخیر به روش عرفانى است)؛
5. شرح اسماء الحسنى (در تفسیر و بیان خواص 99 نام خداوند تعالى از دیدگاه عرفانى مى‌باشد)؛
6. نى‌نامه یا رساله نائیه (در شرح عرفانى دیباچه مثنوى معنوى (دفتر اول)، حکایت پادشاه و کنیزک (دفتر سوم) و داستان شیخ دقوقى شیخ محمد سررزى (دفتر پنجم). این رساله، پس از جواهر الأسرار شیخ حسین خوارزمى، اولین اثرى است که در شرح ابیات مثنوى معنوى نگاشته شده است).

منابع مقاله

1. دانش‌نامه جهان اسلام، ج 11، ص 811، نوشته عارف نوشاهى.

2. سایت گلبانگ نماز، چهارشنبه 24 فروردین 1390ش.

وابسته‌ها

تفسیر یعقوب چرخی فارسی

تفسیر یعقوب چرخی

رسائل حضرت مولانا یعقوب چرخی رحمة‌اللّٰه‌علیه

نی‌نامه (چهار رساله درباره مولانا)