زنگی‌نامه

‏زنگي نامه: شش رساله و مقامه و مناظره
پدیدآوران	زنگي بخاري، محمد بن محمود (نویسنده) افشار، ایرج (به کوشش)
ناشر	توس
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1372ش.
چاپ	يکم
موضوع	مقامه نويسي زنگي بخاري، محمد بن محمود، قرن 7؟ق - مناظره‌‏ها
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ز‎‏8 / 5196 ‏PIR‎‏

زنگی‌نامه، اثر محمد بن محمود بن محمد زنگی بخاری، مجموعه‌ای است از شش رساله و مقامه و مناظره که با کوشش ایرج افشار، به چاپ رسیده است.

مطالب کتاب، به‌ترتیب عبارت است از:

1. حکایت بیدلان: مؤلف بر این رساله، نامی ننهاده است. نامی که برای آن گذشته شده، توسط مصحح و از عبارتی از آن رساله، برگرفته شده است؛ آنجا که هم‌سخن و مخاطب خیالی مؤلف، به او می‌گوید: «از بیدلان حکایتی دلاویز بگو». موضوع و مضمون رساله، بیان علائق عاشقانه و کیفیت معنوی و صفات عالیه عشق در جامه تمثیل و داستان و آمیخته به اشعار و گفته‌های لطیف است. قهرمان‌های اصلی داستان، پادشاه‌زاده شهر حمات و حسن جوادند.
2. مناظره گل و مل: رساله‌ای است که در خطبه آن خطابی به‌عنوان «فرزند، اسماعیل» آمده و مؤلف خود را استاد او نام برده است. ظاهر عبارت، حکایت از آن دارد که محمد زنگی، رساله را برای آن شخص که فرزند یکی از اعیان و بزرگان عصر بوده و زمانی پیش محمد زنگی درس می‌خوانده است، به یاد روزهای استاد و شاگردی و به‌مناسبت دور افتادن آن شاگرد، به نام او پرداخته است.
3. مناظره مویزاب و فقاع عجمیان: این رساله، نه نام مؤلف دارد و نه نام رساله، مضمون و موضوع آن، اقتضا دارد که چنین نامی بدان داده شود. تألیف آن در روزگاری انجام شده است که امیر آدینه، شحنه بغداد بوده و مؤلف رساله را به نام او به پایان برده است.
4. مقامه بیست‌وچهارم مقامات حمیدی: این رساله نیز از نام مؤلف و نام کتاب عاری است، اما قرائن و امارات متعدد گواه تواند بود بر اینکه نگاشته‌ای دیگر است از آثار قلمی محمد زنگی بخاری.
5. مناظره چشم و دل: به این رساله مناظره، نام دیگری هم می‌توان داد که آن نام «مذاکره دل غمخوار و چشم عیار» است و این هر دو از خطبه مؤلف برگرفته شده است.
6. نزهة العاشقين: این نام در خطبه رساله آمده و مؤلف نوشته است: «و این رساله را بر چهار باب وضع کرده شد و نزهة العاشقين نام نهاده آمد».

منابع مقاله

مقدمه.