مقایسه اخلاق کانت و اخلاق اسلامی

مقایسه اخلاق کانت و اخلاق اسلامی
پدیدآوران	اخوان، محمد
ناشر	اشراق
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1373ش
چاپ	یکم
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BJ 69/الف3م7

مقایسه اخلاق کانت و اخلاق اسلامی، اثر محمد اخوان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسده است که در طی آن اخلاق کانت را با اخلاق اسلامی سخته است. از این رهگذر در کنار گفتگو از برخی مقولات فلسفه اخلاق در اسلام، فلسفه اخلاق کانت نقد و بررسی شده است و در واقع بحث کتاب، فلسفه اخلاق است چه، کانت از اخلاق با مفهومی که در متون اسلامی آمده است سخن نگفته است تا بتوان گفتارش را با اخلاق اسلامی سنجید.

مطالب کتاب بیشتر نقل و تحریر است نه نقد و تحلیل، و به واقع نه فلسفه اخلاق کانت چنانکه باید معرفی و نقد شده و نه فلسفه اخلاق در اسلام خوب معرفی شده است در مقایسه دو مکتب هم به طریق اولی کاستی هست. زبان نوشتار روان و زودیاب است.

کتاب دارای مقدمه و سه فصل است که چکیده آن چنین است: فصل اول: بازگویی مکتب اخلاقی کانت. در این فصل نخست از ماهیت اخلاق نزد کانت می‌گوید، سپس به مفاهیم اساسی و اصول موضوعه در اخلاق کانت می‌پردازد و از مسائلی چون: وظیفه و تکلیف، احترام به قانون، قانون کلی، ماگزیم رفتاری، سعادت و کمال و وجدان اخلاقی یاد می کند پس از آن اصول موضوعه مکتب وجدان اخلاقی کانت یعنی، آزادی انسان، جاودانگی نفس و وجود خداوند را برمی‌شمارد و آنگه به ویژگی‌های اخلاق از دیدگاه کانت اشاره می‌کند که عبارتند از: ضرورت و کلیت و نفی مصلحت گرایی، دوگانگی عقل نظری و عقل عملی، و تخطئه عقل نظری در اخلاق، درونگرایی، تکیه بر شایستگی اخلاقی، بی نیازی از سرمشق و الگو و تکیه بر حسن فاعلی.

فصل دوم: بازگویی مکتب اخلاق اسلام. در این فصل پس از بررسی ماهیت و تعریف اخلاق اسلامی و اشاره به دیدگاه بزرگان اخلاق و فلسفه اسلامی در این باره، به مفاهیم اساسی و اصول موضوعه فلسفه اخلاق در اسلام می‌پردازد و از این رهگذر به پذیرش وجود روح در انسان، اصالت روح، تجرد نفس و بقای روح، کمال خواهی روح و تکامل پذیری آن، آزادی انسان، حسن فعلی و حسن فاعلی، پذیرش حسن و قبح عقلی، ایمان به مبدأ و معاد، جدا نبودن اخلاق از جهان‌بینی و ارزش قائل شدن برای علم و ادراک به ویژه علم حضوری می‌پردازد. پس از این یه ویژگی‌ها، روش‌ها ومحتوای اخلاق از دیدگاه اسلام اشاره می‌کند. مانند: مطلق بودن اخلاق اسلامی، تلازم میان سعادت و کمال، برجستگی خودشناسی و خودسازی و...

فصل سوم: مقایسه. در این فصل نخست ماهیت و قلمرو عقل بررسی می‌شود. و به تعاریف عقل، بررسی ابزار شناخت و ارزیابی سهم هریک در شناخت اشاره می‌شود. سپس از ابتنای رفتار و اخلاق بر جهان‌بینی در قرآن و رابطه زایشی میان هست و باید و دانش و ارزش می‌گوید و به نکاتی چند اشاره می‌کند: دوگانگی اندیشه و کردار، پیوند میان ذهن و عین و ارتباط جهان‌بینی و رفتار. آنگاه پی‌آمدهای نادیده انگاشتن رابطه جهان‌بینی و رفتار را برمی‌شمارد بدین ترتیب: بی‌مبنا شدن اخلاق، بی ارزش شدن و غیرقابل تعقیب بودن رفتار.

پس از آن ضمن مقایسه فلسفه اخلاق در اسلام با فلسفه اخلاق کانت به نقد فلسفه اخلاق کانت می‌پردازد و موارد مبهم و مخدوش آن را می‌آورد و به چند نکته اشاره می‌کند: وجدان واقعیت ندارد، تعاریف وجدان، تحقیر عقل نارواست، جدایی ناپذیری سعادت و کمال، اختیاری بودن سعاد و شقاوت، گستردگی دامنه سعادت و....

منابع مقاله

رفیعی، بهروز؛ اخلاق، عرفان و تصوف اسلامی: کتاب‌شناسی توصیفی و موضوعی، تهران، انتشارات بین‌المللی هدی، چاپ یکم، 1377ش.