ابن ولید، محمد بن حسن

ابن ولید، محمد بن حسن
نام کامل	ابن ولید قمی، ابوجعفر محمد بن ‌حسن بن ‌احمد
لقب	قمی
نام پدر	حسن
ولادت	حدود 270ق
محل زندگی	قم
رحلت	343ق
خویشاوندان	ابوالحسن احمد
مذهب	شیعه
اطلاعات علمی
مشایخ	سعد بن ‌عبداللـه اشعری، احمد بن ‌ادریس قمی، عبداللـه بن ‌جعفر حمیری
برخی آثار	الجامع، تفسیر القرآن، الفهرست

ابن ولید قمی، ابوجعفر محمد بن ‌حسن بن ‌احمد (د 343ق/954م)، محدث و فقیه امامی.

ولادت

تاریخ ولادت وی معلوم نیست، ولی از آنجا که از محمد بن ‌حسن صفار (د 290ق) بسیار روایت کرده و از سوی دیگر به قرینه عدم روایت مستقیم وی از احمد بن ‌ابی عبداللـه برقی (د 280ق به بعد) و احمد بن ‌محمد بن ‌عیسی اشعری (د 280ق به بعد) می‌توان ولادت او را درحدود 270ق تخمین زد.

فرزندان

ابن ‌ولید فرزندی به نام ابوالحسن احمد داشته که از پدر روایت کرده و مفید، غضائری و ابن ‌عبدون نیز از او روایت کرده‌اند. احمد ظاهراً در بغداد اقامت داشته و چنانکه در داستان ابوبکر بغدادی که ادعای نیابت امام زمان(ع) داشته نقل شده، وی از جانب پدر و جماعتی دیگر در بصره نیز حاضر می‌شده است.

زندگانی

از جزئیات زندگی وی نیز چیزی نمی‌دانیم، اما باتوجه به عبارت نجاشی که او را «شیخ القمّیین...» نامیده است و با بررسی مشایخ و شاگردان وی می‌توان نتیجه گرفت که ابن ولید زندگی خود را عمدتاً در قم گذرانده است.

مشایخ

سعد بن ‌عبداللـه اشعری، احمد بن ‌ادریس قمی، عبداللـه بن ‌جعفر حمیری، محمد بن ‌یحیی عطار، محمد بن ‌ابی‌القاسم ماجیلویه و علی بن ‌ابراهیم قمی از جمله مشایخ او بوده‌اند.

راوایان از او

معروف‌ترین کسانی که از وی روایت کرده اند، محمد بن ‌علی ابن ‌بابویه، ابن ‌ابی جید، احمد بن ‌شاذان، جعفر ا بن ‌قولویه، ا بن ‌داوود قمی و سلامه بن ‌محمد ارزنی شایان ذکرند. هارون بن ‌موسی تلعکبری نیز با مکاتبه از ابن ‌ولید اجازه روایت گرفته است.

شخصیت رجالی

در منابع رجالی بر وثاقت و تبحر وی در حدیث، فقه و رجال تأکید شده است. ظاهراً ابن ‌ولید دارای روش خاص در جرح و تعدیل رجال و نقد احادیث بوده و از روایت برخی از احادیث و کتب روایی به جهت «موضوع» دانستن آنها یا جهات دیگر خودداری می‌ورزیده است. ابن ‌ولید درباره «غلوم دارای آراء و نظرات خاصی بوده است. او مفهوم غلو را تا آنجا گسترش می‌داد که حتی اعتقاد به عدم وقوع سهو از نبی و امام را از نخستین درجات غلو می‌شمرد. از اینکه ابن ‌ولید روایات مرسل را در نوادر الحکمة نپذیرفته ، شاید برآید که وی در این‌باره به «اصالة العدالة» قائل نبوده است. اینکه آیا ابن ‌ولید خود اینگونه نظرات را در قم رواج داده یا آن را از پیشینیان گرفته بوده، قابل مطالعه است، ولی به هر حال برخی از قمیان همانند ابن ‌بابویه و حتی در در مواردی برخی از عراقیان چون ابن ‌نوح سیرافی، شیخ طوسی و نجاشی در جرح و تعدیل روات از او پیروی نموده‌اند.

آثار

از ابن ‌ولید 3 اثر می‌شناسیم که هیچ‌یک اکنون در دست نیست:

1. الجامع. ابن ‌بابویه در مقدمه فقیه ضمن بر شمردن الجامع در شمار منابع کتاب خود، آن را از مراجع اصلی حدیث نزد محدثین معرفی می‌کند و اگرچه در آثار ابن ‌بابویه نام این کتاب به تصریح جز در موارد معدودی نیامده، ولی بسیاری از روایات وی می‌تواند از این کتاب گرفته شده باشد. نسخه‌های الجامع تا سده 7ق/13م و شاید مدتها پس از آن نیز وجود داشته است.
2. تفسیر القرآن.
3. الفهرست، که مورد استفاده نجاشی در رجال قرار گرفته است.

منابع مقاله

شبیری، محمد جواد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.