عرفان از دیدگاه قرآن و برهان

عرفان از دیدگاه قرآن و برهان
پدیدآوران	ممدوحی، حسن (نويسنده) خمینی‌، روح الله، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	شرح مصباح الهدایه ** عرفان در منظر وحی و برهان ** مصباح الهدایه الی الخلافة و الولایة. شرح
ناشر	مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). مؤسسه چاپ و نشر عروج
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1388ش
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، 1279 - 1368 - مصباح الهدایه الی الخلافة و الولایة - نقد و تفسیر - خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، 1279 - 1368 - نظریه درباره عرفان - ولایت - نبوت - عرفان
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/م56084 ع4 1574/5 DSR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

عرفان از دیدگاه قرآن و برهان، نوشته فلسفه و عرفان‌پژوه معاصر و عضو پیشین مجلس خبرگان رهبری و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، حسن ممدوحی (1318-‌1399ش)، شرحی فلسفی - عرفانی بر کتاب مصباح الهداية إلی‏‎ ‎‏الخلافة و الولاية از آثار امام خمینی است. شارح، مقاله «جلوه نور» را نیز ضمیمه کتاب کرده و در آن به معرفی شخصیت جامع امام خمینی پرداخته است. آیت‌الله حسن ممدوحی مطالبش را توضیحی و همدلانه نوشته و به‌ندرت وارد میدان نقادی شده است.

هدف

شارح، هدفش را ‏از نگارش این کتاب، فقط توضیح سخنان امام خمینی دانسته و افزوده است: ولی تذکر برخی نکات را در بعضی از مراحل ضروری دیده‌ام و به‌قطع و یقین همین روش نیز مورد رضایت و مقبول ایشان است‏؛ به‌عنوان مثال شارح در بحث «تفاوت موضوع عرفان و فلسفه»، منتقدانه نوشته است:... ولی مقایسه این دو نظریه و جرح و تعدیل هریک به‌حسب قواعد دیگری، به‌هیچ‌وجه مقبول نیست، بلکه چه‌بسا راه مستقیم را به طریقی مبهم تبدیل خواهد نمود و راه را بسیار دور می‌کند؛ چنان‌که حضرت امام در این مرحله از بحث، دست به این مقایسه زده و مسئله را پیچیده‌تر نموده است. پس بهتر آن است که بگوییم: قُلْ كلٌّ يعْمَلُ عَلى‏ شاكلَتِهِ‏ فَرَبُّكمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى‏ سَبيلاً (اسراء: 84)....‏

روش، ساختار و محتوا

ترتیب بیان مباحث این کتاب، غیر مزجی و چنین است: شارح، در آغاز، قطعه‌ای از متن اصلی مصباح الهداية إلی‏‎ ‎‏الخلافة و الولاية به زبان عربی را می‌آورد و بعد از آن، به ترجمه و شرح فارسی می‌پردازد. متن اصلی از 2 مشکات و یک خاتمه تشکیل و شرح حاضر نیز به همان ترتیب تنظیم شده است:

1. ولایت مطلقه محمدیه(ص) و نظام علمی حضرت حقّ (شامل 56 مصباح)؛
2. آثار ولایت و نبوت در نشئه غیب مطلق و عالم امر و خلق (شامل 3 مصباح):
   1. بعضی از اسرار عالم امر (شامل 21 نور)؛
   2. اسرار خلافت و نبوت در نشئه غیب (شامل 13 مطلع)؛
   3. اسرار خلافت و نبوت و ولایت در نشئه ظاهر و خلق و سرّ بعثت انبیا(ع) و مقایسه مقام آن بزرگواران با پیامبر خاتم(ص) (شامل 12 ومیض).
3. خاتمه: توصیه اکید:
   1. خودداری از کشف اسرار برای کسانی که اهلیت ندارند؛
   2. بذل اسرار برای کسانی که صلاحیت دارند‏.

نمونه مطالب

اگرچه حضرات معصومین(ع) در بدن‌های جسمانی از همدیگر جدایند، ولی ارواح طیبه آنان با عرش خدا که بسیط محض است و با اسم اعظم خدا که از هرگونه کثرتی مبرّا است، متّحدند و چون با بسیط متّحدند، پس ارواح طیبه آنان حقیقت واحد است؛ پس اگر پیامبر اکرم(ص) سفر چهارم از سفرهای چهارگانه را به انجام رسانده است، ائمه(ع) نیز که با حقیقت او متحدند، حتماً سفر چهارم را نیز طیّ کرده‌اند؛ ولی چون پیامبر بزرگوار اسلام(ص) قبل از آنان نبوت تشریعی را اعلام فرموده، دیگر هیچ‌گونه نیازی به اعلان شریعت دیگری نیست و دیگران، حتّی کُمَّل بشریت، باید در عمل تابعیت محض نسبت به رسول اکرم(ص) داشته باشند‏.

انتقاد عالمانه

نویسنده در جهت توضیح و شرح مطالب امام خمینی، از همه توان علمی خویش استفاده کرده، ولی گاهی نیز به انتقاد علمی پرداخته و البته با رعایت کمال احترام، نظر خودش را بیان کرده است؛ به‌طوری‌که خواننده عادی گاهی متوجه نقد نمی‌شود و با جستجوی لفظی معمولی و با کلیدواژه‌هایی مانند «نقد»، «انتقاد»، «اشتباه»، «اشکال» و... نمی‌توان به آن رسید؛ به‌عنوان مثال، نگارنده در بحث جمع بین وحدت و کثرت، یادآور شده است:

1. بیت ذیل به‌خوبی نظر ابن عربی را بیان می‌کند:

فلا تنظر إلی الحقّ فتعريه عن الخلق

و لا تنظر إلی الخلق و تكسوه سوی الحقّ

؛ پس به حقّ خالی از خلق منگر و نیز به خلق جدای از حقّ نگاه نکن؛ زیرا قرآن کریم فرموده: وَ هُوَ مَعَكمْ أَينَ ما كنْتُمْ (حدید: 4) و....

1. علامه طباطبایی گفته است: الکمال کلّ الکمال آن است که در تمام مراتب معرفت توحیدی، عالَم را چنان‌که هست بنگریم؛ بدون آنکه پر کاهی را جابه‌جا کنیم و درعین‌حال، همه حقایق توحیدی را نیز نظاره‌گر باشیم.
2. امام خمینی در مطلع 6 مصباح دوم گفته است: و أمّا الذي يشاهد الكثرة بلا احتجاب عن الوحدة و يری الوحدة بلا غفلة عن الكثرة، يعطي كلّ ذي حقٍّ حقّه و هو مظهر الحكم و العدل؛ کسی که به کثرت و وحدت عالَم بنگرد بدون آنکه یکی را حجاب دیگری کند، حقّ هر صاحب حقّی را ادا کرده است.
3. همچنین امام خمینی در نور نهم گفته است: «فلابدّ للحكيم المتألّه أن يستهلك التعيّنات في الحضرة الأحدية و لا يغضّ عينه اليمنی و ينظر باليسری كما أنه لابدّ للعارف المشاهِد أن يتوجه إلی الكثرات و ينظر باليسری إلی التعينات»؛ حکیم باید کثرات را مستهلک در احدیت ببیند و نباید چشم راست خود را ببندد و فقط با چشم چپ بنگرد؛ چنان‌که عارف واقعی به کثرات نیز می‌نگرد و فقط با چشم راست نمی‌بیند، بلکه با چشم چپ نیز به کثرات نظاره‌گر است و دارای دو چشم می‌باشد.
4. در این فصل، به این نکته رسیدیم که فرموده ایشان، در ذیل مطلع یازدهم: «العالَم خيالٌ في خيالٍ»، موجب تعجّب است؛ چه، اینکه خود در چند جای این رساله این نظریه را مردود دانسته‌اند‏‏.

جلوه نور

نویسنده در مقاله «جلوه نور» به معرفی شخصیت جامع امام خمینی پرداخته و بعد از تأکید بر آنکه قوانین اسلام، جامع و هماهنگ است و عالِم دینی نیز باید جامع‌الاطراف باشد و امام خمینی در روزگار ما اسوه چنین دانشمندانی است، افزوده است: راهبردهای امام خمینی برای تثبیت انقلاب اسلامی و بستن راه نفوذ دشمن، به این صورت است:

1. جلوگیری از تحریف؛
2. برخورد با تحجّر و روشنفکری؛
3. مبارزه با مصلحت‌اندیشی‌های نامعقول؛
4. مبارزه با عرفان‌های کاذب؛
5. تنظیم نظام سیاسی دینی بر اساس فقاهت و ولایت؛
6. رسوا نمودن استعمار؛
7. توصیه به همراهی قرآن و سنت؛
8. تشویق به فراگیری علم؛
9. ایجاد روحیه خودباوری؛
10. توصیه به پایبندی به اصول فقاهت و اخلاق و تقوا‏‏.

ابتکار ناشر

ناشر، معرفی و شرح‌ حال مختصر 19 نفر از شخصیت‌های مطرح‌شده در این اثر‏ را با استفاده از ضمائم کتاب (مصباح الهداية إلی‏‎ ‎‏الخلافة و الولاية با مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانی)‏ و جدول توضیحات 130 اصطلاح بر اساس مطالب کتاب حاضر را نیز فراهم کرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.