دراسات بلاغية

‏دراسات بلاغية
پدیدآوران	فيود، بسيوني عبدالفتاح (نويسنده)
ناشر	مؤسسة المختار
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1426ق - 2006م
چاپ	2
شابک	‎977-5283-27-2
موضوع	زبان عربی - معانی و بیان - معانی و بیان
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ف‎‏9‎‏د‎‏4‎‏ 2028 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

دراسات بلاغیة اثر بسیونی عبدالفتاح فیّود نویسنده مصری و مؤلف آثار ارزشمند در علم معانی و بیان است. هدف نویسنده از نگارش این اثر پرداختن به برخی موضوعات بلاغی است که مورد اختلاف آراء قرار گرفته و دیدگاه روشنی پیرامون آن وجود ندارد‏.

ساختار

کتاب مشتمل بر یک مقدمه و چهار مبحث است. شیوه نگارش مطالب در هر بخش بدین‌ترتیب است که ابتدا معانی لغوی و اصطلاحی الفاظ بیان شده، سپس آراء و نظرات علمای بلاغت در آن موضوع ارائه، تبیین و نقد شده است.

گزارش محتوا

کتاب در چهار موضوع تدوین شده است که به‌طور خلاصه به این شرح است:

1. «مناط المزیة» (ملاک مزیت): پرسش اصلى در مطالعات بلاغى به ملاک و معیار برترى ادبى متن مربوط مى‌‌شود که آن را «المزیة» یا «الفضیلة» مى‌‌نامیدند. مزیت به ویژگى یک ساختار بر ساختارهاى مشابه در یک متن گفته مى‌‌شود که ممکن است به شیوه چینش نقش‌هاى دستورى یا به اصطلاح «نظم متن» مربوط شود و در علم معانى بحث مى‌‌شود یا به شیوه دلالت بر معانى که در علم بیان بحث مى‌‌شود. ادیبان زبان عربى در پاسخ به این پرسش که مزیت ادبى در چه نهفته است، به سه گروه تقسیم شده‌اند: گروهى مزیت را در الفاظ و گروهى دیگر در معانى و گروهی نیز در هر دو دانسته‌اند. نویسنده به تبع جاحظ و قاضی عبدالجبار و دیگران نظریه گروه سوم را پذیرفته و مزیت را متوجه نظم متن می‌داند‏.
2. نویسنده لازم دانسته است که بحث «تقدیم و تأخیر» را به پس از مبحث پیشین ارائه کند؛ چرا که این مبحث مزایای نظم را روشن کرده و نشان خواهد داد که تقدیم یا تأخیر لفظ، مزایا و ملاحظات بلاغی متعددی را به دنبال خواهد داشت. وی این مبحث را با بیان کلام عبدالقاهر جرجانی در اهمیت آن آغاز کرده است. سپس اقسام تقدیم را از دیدگاه ابن اثیر نقل و بررسی کرده است. سپس آراء علمایی چون سکاکی، تفتازانی و جرجانی را در این موضوع مورد مطالعه و نقد قرار داده است‏.
3. استعاره و تشبیه: در این مبحث آراء علما در تشبیه بلیغ بیان شده است. اگرچه بیشتر علمای بلاغت بین تشبیه و استعاره فرق گذاشته‌اند اما برخی نیز بین تشبیه و استعاره خلط کرده و تشبیه را داخل در استعاره دانسته‌اند. در واقع تشبیه بلیغ آن است که ادات و وجه شبه حذف شود و دو طرف تشبیه باقی بماند؛ مانند: محمد اسد یا هند بدر. نویسنده، ابن قتیبه، رمانی، ابن جنی، ابن فارس و ابوهلال و حتی سید رضی(ره) را از کسانی دانسته‌ است که دچار این اشتباه شده‌اند. فیّود پس از تبیین دقیق این موضوع، خلاصه بحث را نیز در آخر ارائه می‌کند‏.
4. اختلاف بین «تشبیه و تمثیل» نیز از جمله مباحثی است که ذهن علمای بلاغت را به خود مشغول داشته است. اساس اختلاف بین تشبیه و تمثیل، وجه شبه منتزع از طرفین تشبیه است. گروهی از ادباء به افراد و ترکیب وجه شبه، گروهی به عقلی و حسی بودن وجه شبه توجه داشته‌اند. گروهی سوم نیز در تمثیل وجه شبه را مرکب عقلی دانسته و غیر از آن را تشبیه می‌دانند. در این بحث نویسنده دیدگاه‌های مختلف پیرامون این مسئله ارائه و سپس تحلیل و نقد شده است.

وضعیت کتاب

فهرست مهم‌ترین منابع و فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است. کتاب مشتمل بر پاورقی‌هایی است که بیشتر به آدرس نقل قول‌ها و شواهد کتاب اختصاص یافته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب