آشنایی با فرق تشیع

آشنایی با فرق تشیع
پدیدآوران	فرمانیان، مهدی (نویسنده)
ناشر	حوزه علمیه قم، مرکز مديريت
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1387 ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-2638-239
موضوع	شیعه- فرقه‌ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏239‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏837‎‏آ‎‏5‎‏ ‎‏1387*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

آشنايى با فرق تشيع، به همت مهدى فرمانيان و تعدادى از متخصصان این علم به زبان فارسی برای دو واحد درسى تأليف شده است. بخش تاريخ تشيع و امامیه، نوشته محمد جاودان؛ زيديه، به قلم سيد‌ ‎على موسوى‌نژاد؛ غلات نخستين، نگارش نعمت‌الله صفرى؛ شيخيه، بابيه و بهائيّه، تأليف احمد طاووسى و اهل حق، نصيريه و علویان تركيه، نوشته قاسم جوادى است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و بيست درس است. در هر درس پس از طرح مباحث در ضمن عناوینى، پرسش‌هایى ارائه و منابعى برای مطالعه بيشتر مطرح شده است. شيوه نگارش بدين ترتيب است كه در بخش مقدماتى به تعريف شيعه و تاريخ پيدايش آن پرداخته و ديدگاه‌هاى مخالف نقد شده است. دروس بعد این مجموعه بر اساس تاريخ پيدايش و تثبيت فرق، چينش يافته و به مذاهب موجود توجه بيشترى شده است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه کتاب درباره اهمیت دانش ملل‌ونحل‌شناسى چنين مى‌نویسد: «دانش ملل‌ونحل‌شناسى از علوم آلى است كه وظيفه خود را تبيين صحيح و دقيق آموزه‌هاى اعتقادى فرق و مذاهب گوناگون اسلامى و اديان ديگر قرار داده است. مطالعه و انديشه درباره ملل و نحل، خواننده را به عمق اختلافات و ريشه‌هاى اعتقادات مختلف مذاهب سوق داده، به اسلام‌شناسى كمك شايانى مى‌كند. شايد یکى از مهم‌ترين بخش‌هایى كه پژوهشگر را به اصول كلى اسلام رهنمون ساخته و او را به ساحل اطمینان مى‌رساند، توجه به تاريخ علم كلام و مذاهب اسلامى است». وى در ادامه مقدمه، تطورات مباحث كلامى در قرون مختلف و آثار هر قرن را مورد بررسى قرار داده است. در آخر نيز با ذكر تأليفات فارسی دو دهه گذشته، انگیزه نگارش اثر را اين‌گونه مى‌نویسد: «با گسترش وسائل ارتباطى، اطلاع از ديدگاه‌هاى فرق و مذاهب برای عموم طلاب و دانشجویان ضرورت يافته است. در این کتاب به‌صورت مختصر، فرقى كه در تاريخ به‌عنوان شيعه شناخته شده و يا از شيعه انشعاب يافته‌اند، شناسايى و آراى مختلف آنها را بيان كرده‌ايم». در ادامه مقاله به جهت راحتى در مطالعه، درس‌هاى بيست‌گانه کتاب در ده شماره خلاصه مى‌شود:

1. درس اول کتاب با ذكر پنج معنا برای واژه «شيعه» آغاز شده است. نویسنده با توجه به این معانى، شيعه را اين‌گونه معنا مى‌كند: «شيعه بر جماعتى اطلاق مى‌شود كه از فرد ديگرى پيروى يا او را همراهى يا با او همكارى كند، يا اسباب نيرومندى او را فراهم سازد يا كيش و آيين او را رواج بخشد».

در طول تاريخ از «شيعه» تعاريف گوناگونى شده است كه نویسنده با ذكر ده تعريف از نویسندگان اهل سنت و تشيع چون جاحظ معتزلى، ابوالحسن اشعرى و ابن حزم تا علامه طباطبايى و كامل مصطفى شيبى و احمد امین تمامى تعاريف را تعريف عام دانسته است. وى سپس به تحليل تعريف شيخ مفيد به‌عنوان یک تعريف خاص پرداخته و چنين نتيجه‌گیرى مى‌كند كه با توجه به قيودى كه شيخ مفيد لحاظ كرده، شيعه امامى يا اثناعشرى از همه گرايش‌هاى شيعى ديگر متمايز مى‌شود.

1. نویسنده از درس دوم به بررسى تاريخ تشيع پرداخته و پيدايش تشيع را هم‌زمان با اسلام مى‌داند: «در یک نگاه كلى و فرافرقه‌اى، نبايد تاريخى برای پيدايش تشيع، به‌مثابه تفسيرى خاص از اسلام، جدا از تاريخ اسلام قائل شد، بلكه بايد آن را همزاد اسلام دانست».وى با بررسى ده فرضيه در این خصوص، چنين نتيجه مى‌گیرد كه تمام فرضيه‌هاى ده‌گانه‌اى كه در باب «پيدايش تشيع» مطرح شده است، بى‌اساس و دور از واقعيت است و اگر طرح چنين فرضياتى ناشى از عناد و تعصب نباشد، به ناآگاهى يا اطلاعات اندك از تاريخ اسلام و به‌ویژه حوادث و جزئيات دوران رسالت، دوران خلفا و سده‌هاى نخستين بازمى‌گردد.
2. «كيسانيه» به‌عنوان اولین فرقه شيعه در درس سوم مورد بررسى قرار گرفته است: «كتب ملل و نحل در تعريف كيسانيه هم‌داستان نبوده و آنان را به فرق متعدد - حدود يازده فرقه - تقسيم كرده‌اند. نقطه مركزى فكر تمامى گروه‌هاى كيسانيّه را مى‌توان امامت محمد بن حنفيه بعد از حسنين(ع) دانست».
3. درس چهارم تا هفتم کتاب به بررسى عقايد شيعه اثناعشريه اختصاص يافته است. نویسنده در ابتداى درس چهارم در رابطه با جدايى شيعه از اكثريت چنين مى‌نویسد: «به نظر مى‌رسد مبدأ و نقطه تاريخى این جدايى، زمانى است كه تصمیم و تصویب اهل سقيفه اعلان شد. از نظر ياران، دوستان و هواخواهان امام على(ع)، نظر به نصوص مسلّم و نيز فضائل، مقام و منزلت بى‌همانند او، انتخاب فرد ديگرى در مقام خلافت كاملاً انحراف از حق بود». در ادامه این درس اوضاع تشيع در عصر امام على(ع) و عصر اموى و عباسى مورد بررسى قرار گرفته است. در درس پنجم، ائمه اطهار(ع) یک‌به‌یک معرفى شده و در انتها نيز به غيبت امام زمان(عج) اشاره شده است. در درس ششم آنچه شيعه از قرن چهار تا چهارده با آن مواجه بود؛ يعنى از حمله مغول تا عصر صفوى، از صفویه تا انقلاب و در دوره انقلاب اسلامى مورد مطالعه قرار گرفته است. در درس هفتم، عقايد شيعه به‌اختصار در ضمن هفت عنوان اصلى بيان شده كه به ترتيب عبارتند از: توحيد، عدل، نبوت، امامت، معاد، بداء و رجعت.
4. در درس نهم تا دوازدهم، چگونگى شكل‌گیرى فرقه «زيديه» و عقايد و تفكرات آن مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده، معتقد است كه ديدگاه زيديه در اصول دين تفاوت چندانى با ديگر عدليه ندارد و همچون ديگر شیعیان به دو اصل توحيد و عدل به‌عنوان اساسى‌ترين اصول اعتقادى مى‌نگرند، اما در نظريه رايج و مشهور زيديه، امامت پس از امام حسین(ع) غير منصوص است و فقط در فرزندانى از فاطمه(س) ادامه مى‌يابد كه عليه ظالمان خروج كنند.
5. در سه درس سيزدهم تا پانزدهم، بزرگان و دانشمندان فرقه «اسماعيليه» و عقايد این فرقه بيان شده است.
6. بعد از شهادت امام كاظم(ع) در سال 183ق، برخى از اصحاب ايشان، شهادت امام را انكار كرده، قائل به مهدویّت وى گرديدند كه به «واقفيه» مشهور شدند. این فرقه در درس شانزدهم کتاب بحث شده است.
7. در درس هفدهم تا نوزدهم، به موضوع مهم «غلو»، علل رواج غلو و عقايد غاليان و برخورد ائمه اطهار(ع) با غاليان پرداخته شده است.
8. شيخيّه، فرقه‌اى منشعب از شیعیان اثناعشرى است كه به پيروان و جانشينان شيخ احمد احسايى (1166 - 1241ق) اطلاق مى‌شود. آراء و عقايد این فرقه و فرقه‌هاى شيخيه در درس آخر کتاب مطرح شده است.
9. در انتهاى کتاب، ابتدا در بخش «ضمیمه»، به پنج فرقه انحرافى بابيه، بهائيه، اهل حق، نصيريه و علویان تركيه پرداخته شده است. سپس در پيوستى، اسامى فرقه‌هاى شيعى بر اساس كتب ملل و نحل نوبختى، ابوالحسن اشعرى، ملطى و ديگران ذكر شده است.

وضعيت کتاب

فهرست مطالب در ابتدا و منابع در انتهاى کتاب آمده است. در پاورقى‌هاى کتاب آدرس مطالب، توضيحات برخى عبارات و نيز ارجاع به منابع ذكر شده است.

پانویس

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.