تاريخ الموصل

تاریخ الموصل
پدیدآوران	محمود، احمد عبدالله (محقق) ازدی، یزید بن محمد (نویسنده)
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1427 ق
چاپ	1
موضوع	موصل - تاریخ
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏79‎‏/‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏8‎‏الف‎‏4‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاريخ الموصل، تألیف یزید بن محمد ازدی، كتابى است به زبان عربى كه به گزارش و شرح اخبار شهر موصل و نيز تاريخ دولت اسلامى مى‌پردازد.

به خاطر آنكه ابتداى اين كتاب در دسترس نيست، نمى‌توان درباره انگيزه مؤلف از نگارش آن سخنى گفت.

ساختار

كتاب فاقد تبويب و فصل‌بندى است و مطالب آن تنها بر اساس ترتيب سال‌هاى قمرى تنظيم شده است.

مؤلف در نگارش اين اثر بدين شيوه عمل مى‌كند كه در ذيل هر سالى، به اختصار به اوضاع عمومى آن سال پرداخته و سپس به طور خاص اخبار شهر موصل را مورد توجه قرار داده است. از آنجا كه وى معاصر طبرى است و در جاهایى از كتاب صريحا سند خود را به او متصل كرده، مى‌توان گفت كه وى از تاثير طبرى بركنار نبوده است.

گزارش محتوا

ازدى در اين اثر به بيان اخبار و رويدادهاى سياسى مناطق جزيره و موصل و اسامى علما و محدثان موصل كه بر اساس شيوه كتب رجالى تنها به ذكر اطلاعات محدودى از ايشان اكتفا شده است، مى‌پردازد. همچنين بيان اخبار واليان و كارگزاران و قاضيان موصل، بيان اصلاحات انجام شده توسط آنان، چگونگى انتصاب يا استيلاى آنان و نيز انساب بعضى از قبايل يمنى ساكن موصل و پيرامون آن، شرح حال بزرگان و شعراى اين قبايل، محل زندگى و موطن اصلى آنان، نيز نمونه‌هایى از اشعارشان، نقش آنان در جنبش‌هاى سياسى، رشادت‌ها و تاريخ وفات آنان مورد توجه ازدى بوده است.

علاوه بر اين، ازدى به برخى موضوعات كه ارتباطى ويژه با تاريخ موصل ندارد؛ بلكه به تاريخ اسلام به طور كلى مرتبط است، مى‌پردازد.

ازدى در نگارش اين كتاب علاوه بر استفاده از آثار مكتوب پيشينيان، از روايات شفاهى ايشان بهره‌هاى فراوان برده است به نحوى كه حجم زيادى از مطالب كتاب را روايت‌هاى شفاهى تشكيل مى‌دهد.

نویسنده در اين اثر اهتمام ويژهاى به تدوين اخبار مربوط به عالمان مسلمان و سيره ايشان به خصوص علماى شهر موصل نشان مى‌دهد.

ويژگى و كاستى

تاريخ الموصل از اين نظر كه اولين كتاب نگارش يافته درباره تاريخ موصل است، از اهميت و ويژگى خاصى برخوردار مى‌باشد.

با وجود اين ويژگى، از آنجا كه اين اثر مانند آثار مشابه تنها بر اساس ترتيب سال‌ها تنظيم شده داراى كاستى‌هایى است؛ از جمله اينكه در بسيارى موارد سلسله سخن در بررسى وقايع و شرح اخبار منقطع گشته و مؤلف با پايان يافتن سال مربوطه به سراغ سال بعد رفته و وقايع خاص آن سال را مورد بررسى قرار مى‌دهد و بدين جهت از ادامه شرح وقايع سال قبل از آن باز مى‌ماند.

همچنين ازدى در كتاب خود از بسيارى وقايع اسلامى؛ همچون جريان دعوت عباسيان و سياستى كه ايشان در پيش گرفتند، سياستى كه منجر به سقوط امويان و برپايى خلافت عباسيان شد، اشارهاى نمى‌كند.

وضعیت کتاب

گويا ازدى اثر خود را در سه جلد نوشته بود. اما مجلدى كه هم اكنون در اختيار است از سال 101 ه.ق. شروع و به سال 224 ه.ق. پايان مى‌يابد. محقق نسخه حاضر در برنامه، دكتر احمد عبدالله محمود تكمله‌اى به آن افزوده كه وقايع سال‌هاى 16 ه.ق تا 100 ه.ق. را دربر مى‌گيرد.

اين نسخه در دو جلد توسط دار الكتب العلميه، بيروت منتشر شده و داراى مقدمه‌اى مبسوط به قلم دكتر محقق و نيز پاورقى‌ها و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد كه توسط محقق به كتاب افزوده شده است:

فهرست اعلامى كه در اين سال‌ها وفات نموده‌اند، فهرست اشعار، فهرست وقايع تاريخى بر اساس ترتيب الفبايى، فهرست وقايع تاريخى بر اساس زمان وقوع و نيز فهرست مطالب.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق، دكتر احمد عبدالله محمود.
2. ملا ابراهیمى، عزت، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 8، ص37-36.