ترکستان‌نامه، ترکستان در عهد هجوم مغول

ترکستان نامه، ترکستان در عهد هجوم مغول
پدیدآوران	بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (نویسنده) کشاورز، کریم (مترجم)
عنوان‌های دیگر	ترکستان در عهد هجوم مغول
ناشر	آگاه
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1366 ش
چاپ	2
موضوع	آسیای مرکزی - تاریخ آسیای مرکزی - جغرافیای تاریخی چنگیز خان، 549 - 624ق. مغولان - تاریخ
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏DK‎‏ ‎‏858‎‏ ‎‏/‎‏ب‎‏2‎‏ ‎‏ت‎‏42‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تركستان‌نامه يا تركستان در عهد هجوم مغول، اثر واسيلى ولاديميرويچ بارتولد(1869 - 1931م) و ترجمه كريم كشاورز، تاريخ هفت‌صد ساله تركستان را از زمان حضور اعراب مسلمان تا پايان استيلاى مغولان، به تفصيل ياد و معرفى نموده است.

ساختار

كتاب كه از دو جلد تشكيل شده است، شامل مقدمه و متن مى‌باشد كه متن آن، شامل پنج فصل است و عصر نوينى را[در تاريخ آسياى ميانه و تا حدى ايران] مى‌گشايد.

گزارش محتوا

فهرست محتويات جلد اول:

در جلد اول، پس از يادداشت مترجم و فهرست، شرح زندگانى آكادميسين بارتولد(از پطروشفسكى)، مقدمه‌ى چاپ دوم متن روسى(از پطروشفسكى) و مقدمه‌ى مؤلف بر چاپ اول روسى در سال 1900 ذكر شده، سپس متون و منابع شامل عهد پيش از مغول(متن‌هاى فارسى و عربى كه از منابع كار بارتولد بوده است، مورد ارزيابى و نقد قرار مى‌گيرد)، بررسى آثار دوران هجوم مغول و پس از آن و كتاب‌هاى كمكى. اينها همه پيش از متن كتاب درج شده است.

در ادامه، دو فصل از فصول پنج‌گانه متن كتاب، در اين جلد ذكر مى‌شود:

فصل اول، در جغرافياى ما وراء النهر:

تحقيقى كه در اين فصل آمده است خود شاهکارى است از تحقيقات جغرافيايى. اتكا به منابع دست اول، قدرت استنباط و شيوه‌ى تحليل، امكان طرح و بررسى مبحثى را به بارتولد داده است كه در كمتر اثرى از نوشته‌هاى محققانه‌ى دانشمندان نظيرى براى آن مى‌توان يافت.

فصل دوم، درباره آسياى ميانه پيش از قرن دوازدهم ميلادى(قرن ششم هجرى):

در اين فصل، از وضع زندگى مردم ما وراء النهر و شيوه‌ى حكومت و نظام طبقاتى آنان به تفصيل سخن مى‌رود، از اخبار مربوط به جريان فتوحات اعراب گفت‌وگو مى‌شود و روش حكومت تازيان و حكمرانان آنان بر منطقه‌هاى گشوده تحليل مى‌گردد و از پيدايش نهضت‌ها و قيام‌ها سخن به ميان مى‌آيد.

البته اين، رئوس مطالب است كه ياد كرده‌ام و گر نه در مطاوى هر يك از اين فصول، مباحث دقيق و باريكى مطرح مى‌شود كه ويژگى كار پرارزش بارتولد را مسجل مى‌سازد، همچون رواج سكه و آثار اجتماعى مترتب بر آن و يا چگونگى تدابير يعقوب ليث در حصول حكومتى مستقر و مصادره‌ى اموال توان‌گران و نرمش برادر او عمرو و اظهار تمكين نسبت به خليفه و دست‌درازى به ما وراء النهر و قلمرو سامانيان كه موجب نابودى وى گرديد و توضيح مقدمات حكومت سامانى و مناسبات سياسى سامانيان و تركان و...

محتواى جلد دوم كه سه فصل ديگر از فصول پنج‌گانه مى‌باشد، بعد از فهرست محتويات، به قرار ذيل مى‌باشد:

فصل سوم: قراختائيان و خوارزم‌شاهيان

پس از ذكر مقدمات مبسوط در باب اين حكومت‌ها، فصل سوم، با اين نتيجه‌گيرى به پايان مى‌رسد: «بدين طريق سازمان سياسى شرقى اسلامى كه به دست عباسيان ايجاد شده و در زمان طاهريان و سامانيان تكامل يافته بود، اكنون دچار پاشيدگى و فساد كامل گشته بوده، اهميت دستگاه ادارى بالكل سلب گرديده بود... محمد به هيچ‌يك از عناصر دستگاه دولت و هيچ طبقه‌اى از اهالى نمى‌توانست تكيه كند نتيجه‌ى مبارزه‌ى ميان چنين دولتى با نيروهاى تازه‌نفس صحرانشينان كه در آن زمان به‌وسيله‌ى يكى از داهى‌ترين سازمان‌دهندگان همه‌ى قرون و اعصار متحد شده بودند، معلوم و قابل درك است.

فصل چهارم: چنگيز خان و مغولان

جريان پيدايش امپراطورى صحرانشينى چنگيزخان و ويژگى‌هاى ساختمان آن، مورد بحث اين فصل است و در همين بخش، نشان داده مى‌شود كه سطح فرهنگ و تمدن مغولان چنگيز خان مسلما از قبايل همانندش هم فروتر بوده است... و نمايندگان فرهنگ و تمدن در دربار چنگيز خان... بازرگانان مسلمانان بوده‌اند... و بالاخره استعداد عظيم چنگيز خان در سازمان امور، جالب منتهاى توجه است.

فصل پنجم: تركستان در زير سلطه‌ى مغولان

اين فصل، نخستين بار است كه از روى دست‌نوشته‌ى بارتولد كه در بايگانى فرهنگستان علوم شوروى محفوظ بوده است، منتشر مى‌شود.

اين فصل، در دست‌نوشته مزبور، عنوان ندارد و با كلمات «اوكتاى قاآن، در زمان حيات پدر...» آغاز مى‌گردد. سخن با گزينش اوكتاى از طرف پدر و دلايل برترى او بر برادران ديگر، جوچى و تولوى خان، شروع مى‌شود و از حوادثى كه در طول اين حكومت بر تركستان رفته است و عصيان‌هایى كه روى داده است، ياد مى‌گردد.

كتاب، با يك ذيل، با عنوان «تواريخ وقايع» كه سال‌شمارى دقيق است از حادثه‌ها و اتفاقات بزرگ و دو ضميمه، شامل رئوس مطالب رساله پايان تحصيل تحت عنوان «تركستان در زمان هجوم مغولان» و سخن‌رانى پيش از دفاع از رساله‌ى پايان تحصيل و يك فهرست كامل به پايان مى‌رسد.

نكته اساسى و آخرين، آن است كه كتاب، با نثرى به غايت فصيح و روان و منسجم به فارسى ترجمه شده است.

نقد و بررسى و معرفى آثار تاريخى - جغرافيايى و نيز توصيف بلاد كه در مقدمه مفصلى توسط مؤلف بيان گرديده، نشان‌دهنده مهارت و تسلط مؤلف بر كم و كيف منابع و مآخذ است.

آنچه كه بر اهميت و وزانت علمى كتاب افزوده، ابتكار و خلاقيت بارتولد است در نحوه تدوين كتاب و ابداعاتى كه در اين زمينه ارائه داده است؛ از آن جمله ابتكار وى در تبيين مآخذ و روش كار كه شايد در آن زمان تازگى داشته است.

وضعيت كتاب

در پايان كتاب، فهارسى از قبيل فهرست عام، اشخاص، اماكن، دودمان‌ها و قبايل و فرقه‌ها، كتب و مقالات و سپس توضيح بعضى از اختصارات روسى و لاتينى ذكر شده است.