رسالتان في النحو

رسالتان في النحو
پدیدآوران	عنابی، احمد بن محمد (نويسنده) أبو عباة، ابراهیم بن محمد (محقق)
عنوان‌های دیگر	الحلل في الكلام على الجمل و التبيان في تعيين عطف البيان
ناشر	مکتبة العبيکان
مکان نشر	عربستان - ریاض
سال نشر	1417ق - 1996م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رسالتان في النحو - الحلل فی الکلام علی الجمل - و - التبیان فی تعیین عطف البیان ، نوشتۀ شهاب‌الدین ابوعباس بن محمد بن علی اصبحی -معروف به عنابی- در موضوع جمله و عطف بیان است. (776ق-715ق) که با تحقیق و پژوهش ابراهیم بن محمد ابو عباة چاپ شده است.

الحلل فی الکلام علی الجمل

از این کتاب -که درواقع، رسالۀ کوچکی است- در مصادری که شرحی از عنابی نوشته‌اند، یادی نشده است اما محقق آن را به وی منسوب می‌داند چراکه، نام عنابی آشکارا در مقدمۀ رساله آمده است؛ او در دانش نحو نام‌آور بوده است و از شاگردان ابوحیان اندلسی است به گونه‌ای که برای وی نوشته‌هایی در شرح آثار بزرگانی همچون سیبویه برشمرده‌اند، پس تألیف این رسالۀ کوچک از وی بعید نیست. همچنین، خواننده اثرپذیری این رساله را از ابوحیان با نقل قول‌هایی که مصنف از او کرده است، بسیار می‌بیند. او استاد عنابی بوده است.

محقق علت کوچکی کتاب را در موضوع آن جستجو می‌کند که دربارۀ جمله‌هایی است که جایگاهی از اعراب داشته و یا ندارند. مصنف از جمله‌هایی که محلی از اعراب ندارند آغاز کرده زیرا اصل همین را اقتضا می‌کند. او برای این نوع جمله‌ها بیست و چهار بخش می‌شمارد. سپس، به جمله‌هایی که محلی از اعراب دارند، می‌پردازد و اقسام سه‌گانۀ مضموم، منصوب و مجرورشان را با لواحقی که دارند، توضیح داده است.

التبیان فی تعیین عطف البیان

نام این کتاب در انتسابش به عنابی در مصادر معتبر نیامده است چراکه ترجمه‌نویسان عادتاً همۀ آثار مؤلف را نمی‌آورند و به مهمترین‌شان اشاره دارند. با این حال، انتساب این رساله به عنابی ثابت است، چراکه، نام او در مقدمۀ رساله درج شده است. همچنین، رد پای استاد وی –ابوحیان- در سراسر رساله و در بحث عطف بیان هویدا است که از او به صاحبنا تعبیر می‌کند. از سوی دیگر، اسلوب عنابی و ابوحیان در نوشتار به یکدیگر شباهت آشکاری دارد.

روش عنابی در ارائۀ بحث اینگونه است که عنوان بحث را طرح کرده، سپس، سلسله‌ای از مواضع را که اثبات‌کنندۀ فرضیه است می‌آورد؛ بحث وی در جواز این موضوع است که هر آنچه عطف بیان است، می‌تواند بدل باشد اما هر آنچه بدل است، عطف بیان نیست. آنگاه او دوازده مثال را برای اثبات این فرضیه آورده و مناقشه‌هایی را با علمای دیگر به راه می‌اندازد.

مصنف در کتابش مصدر ویژه‌ای را نام نبرده است اما آشکار است که وی اصل بحث را از استادش ابوجیان گرفته، سپس، به شرح، تعلیقه و بیان آنچه را که موضوع می‌طلبد، پرداخته است. البته، وی از آرای نحویان بزرگی همچون سیرافی، رمانی، فارسی، فراء و مبرد یاد کرده است.

فهرست آیات، اشعار، اعلام و مصادر در پایان کتاب آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه کتاب