مجمع البحرين

مجمع البحرين
پدیدآوران	طریحی، فخرالدین بن محمدعلی (نویسنده) حسینی اشکوری، احمد (محقق)
ناشر	مکتبة المرتضوية
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1375 ش
چاپ	3
موضوع	احادیث - واژه‌نامه‏‌ها زبان عربی - واژه‌نامه‌ها قرآن - واژه‌نامه‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	6
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏67‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏4‎‏م‎‏3‎‏ ‎‏1365
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، مجمع البحرين (ابهام زدایی) را ببینید.

مجمع البحرين اثر طريحى در موضوع لغت به تدوين معانى لغات غريب قرآن و احاديث ائمه طاهرين(ع) پرداخته و رواياتى را كه از طريق شيعه اماميه روايت شده و ناشناخته مانده به زبان عربى توضيح داده است.اين اثر در موضوع خود بى‌نظير و داراى جايگاه ويژه‌اى است.

علامه طريحى در سال 1079ق براى پر كردن جاى غريب الحديث شيعه، به اين كار عظيم اقدام كرد و از کتاب‌هاى بى‌نظيرى در زمينه لغات قرآن و حديث بهره برد.

ساختار

متن كتاب به سبک صحاح اللغة جوهرى مرتب شده است با اين فرق كه در «مجمع البحرين» براى سهولت در جستجو براى الف و همزه، ابوابى جداگانه اختصاص يافته است. واژگان كتاب بر اساس ترتيب حروف هجايى و بر مبناى حروف اصلى كلمات تنظيم شده است؛ بدين صورت كه معجم برابر تعداد حروف الفباء به 28 كتاب و هر كتاب نيز به ترتيب حروف اصلى كلمه به ابوابى تقسيم شده‌است.

گزارش محتوا

مؤلف در مقدمه كتاب به وجوب آموختن زبان عربى و انگيزه تألیف پرداخته است. سپس كتبى كه مورد استفاده قرار داده را مى‌شمرد كه از آن جمله است: صحاح جوهرى، غريبين، الدر النثير، نهاية ابن اثير، شمس العلوم، القاموس، مجمع البحار المأنوس، فائق اللغة، و أساسها، المجمل من أجناسها، المغرب الغريب، و شرح النهج العجيب. در پايان نيز سبک تألیف خود را توضيح مختصرى مى‌دهد.

ايشان در متن كتاب به ترجمه واژگان در ضمن كتاب‌هايى مى‌پردازد. هر كتاب حاوى بابهايى است كه لام الفعل آنها همان حرف است؛ آن‌گاه در هر كتاب به تعداد حروف هجا، بر مبناى فاء الفعل، باب ذكر شده است و هر باب نشان دهنده كلماتى است كه در ذيل آن باب، فاء الفعلشان همان حرف خواهد بود و در چينش كلمات ذيل هر باب، محوريت با عين الفعل مى‌باشد و آن نيز به ترتيب حروف الفبا از آغاز تا پايان خواهد بود، بدين ترتيب كلمات رباعى و خماسى بعد از ثلاثى قرار مى‌گيرند. مثلاً«قبا» كه نام مسجدى مى‌باشد ابتدا بايد رجوع به لام الفعل مى‌شود كه الف (همزه) است در مرحله بعد فاء الفعل آن كه حرف «قاف» است، مراجعه مى‌شود؛ يعنى به كتاب الالف و باب القاف.

ترجمه واژگان با حرف الف در جلد اول آغاز و در جلد ششم به اتمام رسيده است. نویسنده در انتهاى اين جلد در يك بخش الحاقى 27 فائده ذكر مى‌كند كه در فائده اول فرق بين حديث قدسى و قرآن را متذكر مى‌شود، سپس در فائده‌هاى بعدى بعضى از قواعد عربى را بيان مى‌كند؛ مثلاًدر بعضى از كلمات فاعل به معناى مفعول بيان مى‌شود؛ مثل: «لا عاصم اليوم»؛ يعنى: لا معصوم، و «حجابا مستورا»؛ يعنى حجابا ساترا.

لازم به ذكر است كه در اين كتاب ابتدا آيات قرآن و احاديث و بعد از آنها مطالب مورد نياز - كه اشاره كردن به آن لازم بوده - مورد پژوهش قرار گرفته است؛ مانند اشاره به نامهاى انبيا، محدثان، پادشاهان و شخصيت‌هاى معروف تاريخى و موارد غير لغوى ديگرى؛ همچون تفسير، عقائد و شرح حديث. در حقيقت مى‌توان اين كتاب بى‌نظير را راهى به اقيانوس بيكران علوم قرآنى و حديثى دانست. محققان ژرف‌نگر بايد «مجمع البحرين» را از دو بعد مورد عنايت قرار دهند؛ يكى از بعد لغوى، كه در ميان اكثر پژوهشگران به اين موضوع اشتهار دارد و دوم جنبه دائرةالمعارفى بودن اين كتاب.

نویسنده در ادامه نكاتى را در مورد بعضى از آيات در ده صفحه بيان كرده، كه از ديد اوليه ممكن است اشتباه در ترجمه و يا در قاعده زبان عربى شود؛ ولى با دقت لغوى مشكل بر طرف مى‌شود. در پايان، چهار فائده‌ى ديگر را بيان مى‌كند؛ اولين فائده در ذكر فِرَق معتزله است، دومين فائده: تعداد نقباء (بزرگان قوم) پيغمبر اكرم(ص)، سومين فائده: حالات و تشبيهات قلب، و در آخر: فائده الف مقصوره را ذكر مى‌كند.

وضعيت كتاب

تا كنون، كتاب از سوى محققان در شهرهاى مختلفى به زيور چاپ آراسته شده است؛ از جمله چاپهاى تهران در سال 1266ق، نجف در سال 1386ق، بيروت و چاپ مؤسسة البعثة سال 1414ق در سه جلد را مى‌توان نام برد.

منابع مقاله

مقدمه مؤلف و متن كتاب.