الفوائد (ابوشیخ اصفهانی)

‏الفوائد
پدیدآوران	ابوالشیخ، عبدالله بن محمد (نويسنده) حلبی اثری، علی (محقق)
ناشر	دار الصمیعی
مکان نشر	عربستان - رياض
سال نشر	مجلد1: 1992م , 1412ق ,
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الفوائد اثر عبدالله بن محمد بن جعفر بن حیان معروف به ابوالشیخ اصفهانی (متوفی 369ق)، کتابی است عربی در یک جلد به زبان عربی با موضوع احادیث و روایات اسلامی. فوائد در اصطلاح به کتاب‌هایی اطلاق می‌شد که استاد در آن اصولی را که از اساتید خودش شنیده یا جمع کرده را برای شاگردانش ارائه می‌دهد. معمولاً این امر در یک یا چند جلسه بیان می‌شود. ازاین‌روست که کتاب‌های فوائد مانند کتاب‌های سنن و جوامع به ترتیب خاصی مرتب نشده‌اند.

تحقیق این اثر بر عهده علی بن حسن بن علی بن عبدالحمید حلبی أثری بوده است.

ساختار

کتاب دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب ضمن 28 حدیث است.

گزارش محتوا

الفوائد، یک اثر علمی نافع است که از علمای پیشین برای ما به یادگار مانده است. این کتاب را یکی از ائمه اهل سنت نوشته است. ظاهراً محقق این اثر در تلاش احیای مجموعه‌ای از آثار پیشینیان بوده که این کتاب یکی از آن‌هاست.

فوائد در اصطلاح به کتاب‌هایی اطلاق می‌شد که استاد در آن اصولی را که از اساتید خودش شنیده یا از شیوخ خود جمع کرده را برای شاگردانش ارائه می‌دهد. معمولاً این امر در یک یا چند جلسه بیان می‌شود. ازاین‌روست که کتاب‌های فوائد مانند کتاب‌های سنن و جوامع به ترتیب خاصی مرتب نشده‌اند. یا مانند کتاب‌های مسانید مرویات یک صحابی را در یکجا در خود جمع نکرده است. البته این بدین معنی نیست که صاحبان فوائد در این کتاب‌ها به امور دیگری که مربوط به حدیث است مانند دقت در اسناد یا اثبات لفظ معینی در حدیث یا طریق معینی در اثبات متن حدیث یا قصد علو در اسناد و...، نیز اعتنایی نداشته‌اند. البته اصطلاح فوائد، نزد محدثان به معنی کتاب‌هایی است که در آن غرائب احادیث شیوخ و مفردات مرویاتشان ذکر می‌شود که طبعاً این کتاب‌ها مشتمل بر احادیث صحیح و ضعیف خواهد بود و در این صورت می‌توان آن را به معنی غرائب گرفت.

پیش از شروع مطالب کتاب نام شاگردانی که این فوائد را شنیده و بازگو نموده‌اند چنین آمده است: «الجزء فیه: فوائد ابی محمد عبدالله بن محمد بن جعفر بن حیان ابی الشیخ؛ روایة ابی‎عبدالله احمد بن محمد بن الحسین الملنجی عنه، و عنه ابوسعید احمد بن محمد بن الحسین الحبّال؛ روایة الشیخ الإمام الحافظ شیخ الإسلام فخر الأئمة جمال الحفّاظ بقیة السلف أبی طاهر أحمد بن محمد بن أحمد السلفی الإصبهانی عنه –رضی‌الله‌عنه-، و فیه فوائد کثیرة غیر ذلک، سماع لابی‎عبدالله محمد بن المجلّی بن علی المقری الجزری، نفعه الله بالعلم».

در روایتی از کتاب می‌خوانیم: حدثنا عبدالرحمن بن محمد بن حماد: حدثنا محمد بن الولید البسری: حدثنا محمد بن جعفر: حدثنا شعبة: حدثنا قتادة؛ یحدث عن أنس أن رسول‌الله(ص) قال: «قال ربکم تبارک‎وتعالی: إذا تقرب العبد منی شبرا؛ تقربت منه ذراعا، و إذا تقرب منی ذراعا؛ تقربت إلیه باعا، و إذا أتانی یمشی؛ أتیته هرولة»؛ در حدیثی که عبدالرحمن بن محمد حماد از قول أنس از پیامبر خدا(ص) نقل می‌کند آمده: خدای متعال فرموده: اگر بنده من به‌اندازه یک وجب (شبر) به من نزدیک شود من به‌اندازه یک ذراع به او نزدیک می‌شوم، اگر به‌اندازه یک ذراع به من نزدیک شود من به‌اندازه یک باع (به اندازه گشودن دو دست) نزدیکش می‌شوم، اگر او با حالت پیاده‌روی معمولی به سمت من قدم بردارد من با حالت هروله به سوی او می‌روم.

وضعیت کتاب

نسخه مورد اعتماد در تحقیق این اثر در کتابخانه ظاهریه دمشق به شماره «حدیث 357» نگهداری می‌شود.

از جمله کارهای محقق کتاب در این اثر، نگاشتن از روی نسخه خطی و ضبط آن و تخریج احادیث و آثارش و همچنین صحبت درباره صحت و ضعف این احادیث به‌تبع قواعد محدثین است. وی همچنین فهارس علمی‌ای برای این کتاب تهیه کرده و در آخر اثر ذکر کرده است.

صفحات 22 تا 26 کتاب حاوی رونوشت صفحاتی از نسخه خطی کتاب است.

فهارس علمی شامل فهرست‎های احادیث و آثار، راویان مذکور به جرح و تعدیل، مراجع و مصادر تحقیق و فهرست فواید و ابحاث، در انتهای کتاب ذکر شده و سپس فهرست مطالب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.