بصائر الدرجات الكبری في فضائل آل‌محمد(ص)

بصائر الدرجات الكبری في فضائل آل ‎محمد(ص)
پدیدآوران	صفار، محمد بن حسن (نویسنده) معلم، محمد سيد حسین (محقق)
ناشر	المکتبة الحيدرية
مکان نشر	ایران - قم
چاپ	1
موضوع	ائمه اثناعشر - فضايل - احاديث احاديث شيعه - قرن 3ق. چهارده معصوم - فضايل - احاديث صفار، محمد بن حسن، - 290ق. - سرگذشت نامه علي بن ابي‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - فضايل
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏36‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏7‎‏ب‎‏6‎‏ ‎‏1384
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

بصائر الدرجات الكبری في فضائل آل ‎محمد(ص)، اثر ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار، کتابی است دو جلدی به زبان عربی با موضوع حدیث و کلام اسلامی، در بیان فضائل اهل‎‌بیت(ع) که به تحقیق سید محمد سید حسین معلم رسیده است. نویسنده در این اثر، روایاتی را در فضایل اهل‎‌بیت(ع) جمع‌آوری کرده است.

ساختار

کتاب ده جزء دارد که هر جزء نیز در ابواب مختلفی بیان شده است. مجموع محتوای مطالب در دو جلد ارائه شده است؛ مقدمه محقق و محتوای مطالب از جزء اول تا پنجم در جلد اول و ادامه محتوای مطالب از جزء ششم تا دهم در جلد دوم بیان شده است.

گزارش محتوا

محقق کتاب در مقدمه می‌نویسد: استاد محمدصادق کتبی، مدیر مكتبة الحيدرية، به من پیشنهاد تحقیق این اثر ارزشمند را داد که نزد شیعه امامیه از مصادر مهم محسوب می‌شود.

وی در معرفی کتاب و مؤلف از متنی که میرزا محسن کوچه‌باغی (مصحح بصائر چاپ‎شده) تحت عنوان «سرد المقال في تنقيح حال الصفار» نوشته، استفاده کرده است؛ در این مقاله درباره کتاب چنین توضیح داده شده: کتاب دیگری تحت عنوان بصائر الدرجات وجود دارد که متعلق به سعد بن عبدالله بن ابی‌خلف اشعری (معاصر امام حسن عسکری(ع)) می‌باشد و تنها، نسخه‌ای از منتخب آن از شیخ حسن بن سلیمان برای ما باقی مانده. اثر حاضر غیر از آن کتاب (بصائر الدرجات سعد بن عبدالله) است و نسخه‌های خطی مختلفی از آن (بصائر الدرجات صفار) به دست ما رسیده است. ظاهرا بصائر الدرجات در ابتدا کتاب کوچکی بوده است و ترتیب مباحثش نیز با این که اکنون در دست ماست متفاوت بوده، سپس مصنفش به مطالب آن افزوده و به مطالبش ترتیب بخشیده تا به صورت کنونی (آنچه اکنون در دستان ماست) درآمده است؛ شاهد این ادعا مطلبی است که در اول کتاب «وسائل الشيعة» در هنگام شمارش مدارک این کتاب می‌نویسد: «كتاب بصائر الدرجات الصغری لمحمد بن الحسن الصفار رحمه‌الله‌تعالی و كتاب بصائر الدرجات الكبری له». وی همچنین در انتهای همین کتاب می‌نویسد: «كتاب بصائر الدرجات للشيخ الثقة الصدوق محمد بن الحسن الصفّار و هي نسختان: صغری و كبری».

وی سپس عباراتی از شیخ در الفهرست و آغابزرگ تهرانی در تأیید این مطلب نقل می‌نماید و پس از آن از اعتماد صاحب وسائل و مجلسی در بحار و سید محمدباقر گیلانی اصفهانی ملقب به حجت‎‎الاسلام و نجاشی، به این کتاب و ستایش آن صحبت کرده و عباراتی را از برخی افراد مذکور در اعتبارش و اعتماد علما بر آن نقل می‌کند.

نویسنده، در قسمتی از جزء اول از جلد اول با عنوان «إنّ أمرهم صعب مستصعب»، 9 روایت در این ارتباط ذکر می‌کند که یکی از آنها چنین است: «حدّثنیمحمّد بن الحسين، عن إبراهیم بن أبي‌البلاد، عن سدير الصيرفي‎ قال: كنت بين يدي أبي‎عبداللّه(ع)، أعرض عليه مسائل قد أعطانيها أصحابنا إذ خطرت بقلبي مسألة، فقلت: جعلت فداك، مسألة خطرت (بقلبي) الساعة. قال: أ ليست في المسائل‎؟ قلت: لا. قال: و ما هي‎؟ قلت: قول أميرالمؤمنين(ع): «إنّ‎ أمرنا صعب مستصعب؛ لا يعرفه إلاّ ملك مقرّب أو نبي‎ مرسل أو عبدامتحن اللّه قلبه للإيمان». فقال: نعم، إنّ‎ من الملائكة مقرّبين و غير مقرّبين و من الأنبياء مرسلين و غير مرسلين و من المؤمنين ممتحنين و غير ممتحنين و إنّ‎ أمركم هذا عرض على الملائكة فلم يقرّ به إلاّ المقرّبون و عرض على الأنبياء فلم يقرّ به إلاّ المرسلون و عرض على المؤمنين فلم يقرّ به إلاّ الممتحنون».

ترجمه: «محمد بن حسین از ابراهیم بن ابوبلاد از سدیر صیرفی روایت کرده که گفت: نزد امام صادق(ع) بودم و مسائلی را که برخی شیعیان به من گفته بودند، به ایشان عرضه می‌کردم که یکباره چیزی از ذهنم گذشت. عرض کردم: فدایت شوم! اکنون مسئله‌ای به قلب من خطور کرد. فرمودند: چیزی جز این مسائلی که مطرح کردی؟ عرض کردم: آری. فرمودند: چه مسئله‌ای؟ عرض کردم: فرمایش امیرالمؤمنین(ع) که: «امر ما دشوار است و سخت به دست می‌آید و جز ملک مقرب و نبی مرسل یا بنده‌ای که خداوند قلبش را برای ایمان امتحان کرده، آن را نمی‌شناسد.» امام صادق(ع) فرمودند: بله. در میان ملائکه، مقرب و غیر مقرب وجود دارد و در میان انبیا، مرسل و غیر مرسل و در میان مؤمنین، امتحان‌شده و امتحان‌نشده و این امر شما بر ملائکه عرضه شد و جز مقربین از آنان، به آن اقرار نکردند؛ همچنین بر انبیا عرضه شد و به‌جز فرستاده‌شدگان، به آن اعتراف و اقرار ننمودند و بر مؤمنین هم عرضه شد و جز امتحان‌شدگان، به آن اقرار نکردند».

وی در جلد دوم و جزء هشتم کتاب، بابی دارد با عنوان «في الفرق بين الأنبياء و الرسل و الأئمّة(ع) و معرفتهم و صفتهم و أمر المحدّث»، که 20 روایت در آن، در تفاوت میان انبیا و رسولان و امامان(ع) بیان می‌دارد. در روایتی چنین آمده: «حدّثنا إبراهیم بن هاشم، قال: أخبرنا إسماعيل بن مهران، قال: كتب الحسن بن العبّاس المعروفي‎ إلى الرضا(ع): جعلت فداك! أخبرنی ما الفرق بين الرسول و النبي‎ و الإمام‎؟ قال: فكتب - أو قال -: الفرق بين الرسول و النبي‎ و الإمام هو أنّ‎ الرسول الذي ينزل عليه جبرئيل فيراه و يسمع كلامه (و ينزل عليه الوحي) و ربّما نبّئ في منامه نحو رؤيا إبراهیم و النبي‎ ربّما يسمع الكلام و ربّما يرى الشخص و لم يسمع الكلام و الإمام هو الذي يسمع الكلام و لا يرى الشخص».

ترجمه: «ابراهیم بن هاشم می‌گوید: اسماعیل بن مهران گفته که حسن بن عباس معروفی به امام رضا(ع) نوشت: فدایت شوم! تفاوت میان رسول و نبی و امام چیست؟ امام(ع) نوشتند (یا فرمودند): فرق بین رسول و نبی و امام این است که رسول، کسی است که جبرئیل بر وی نازل می‌شود و او هم جبرئیل را می‌بیند و هم صدایش را می‌شنود (و وحی بر وی نازل می‌گردد) و گاهی هم (مانند رؤیای ابراهیم(ع)) در خواب از چیزی باخبر می‌شود. نبی، گاهی کلام را می‌شنود و گاهی فرشته وحی را می‌بیند ولی کلامش را نمی‌شنود. امام کسی است که کلام فرشته وحی را می‌شنود، ولی شخص او را نمی‌بیند».

وضعیت کتاب

فهارس فنی، شامل فهرست‎های آیات قرآنی، احادیث، آثار، اعلام، طوایف و قبایل و فرقه‌ها، اماکن و شهرها، وقایع و ایام، کتاب‌ها و مطالب، در انتهای هر جلد به‌صورت مجزا آمده است و فهارس فنی جلد دوم، علاوه بر این موارد، دربردارنده ثبت مصادر تحقیق نیز هست. پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در توضیح محتوا هستند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

بصائر الدرجات في فضائل آل محمد(ص)