تذکره لباب الألباب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
'''تذكرة لباب الالباب''' اثر [[عوفی، محمد بن محمد|محمد عوفى]] از | '''تذكرة لباب الالباب''' اثر [[عوفی، محمد بن محمد|محمد عوفى]] از تذكره نويسان اوائل_قرن هفتم هجرى، به فارسی پيرامون فضيلت شعر و شاعرى و منتخبات اشعار از شاعران باستان و زندگانى آنان مى‌باشد، كه به قلم محمد عباسى صورت پذيرفته است و مقدمات انگليسى آن را به فارسی ترجمه نموده است. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
نسخهٔ ۸ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۲۰
| تذکره لباب الالباب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نفیسی، سعید (محقق)
عوفی، محمد بن محمد (نویسنده) براون، ادوارد گرانویل (اهتمام) قزوینی، محمد (مقدمه و تعلیق) عباسی، محمد (مترجم) |
| ناشر | کتابفروشی فخر رازی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1361 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شاعران ایرانی - سرگذشت‌نامه شعر فارسی - قرن 7ق. - ترجمه شده به انگلیسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | PIR 3544 /ع9ت4* |
تذكرة لباب الالباب اثر محمد عوفى از تذكره نويسان اوائل_قرن هفتم هجرى، به فارسی پيرامون فضيلت شعر و شاعرى و منتخبات اشعار از شاعران باستان و زندگانى آنان مى‌باشد، كه به قلم محمد عباسى صورت پذيرفته است و مقدمات انگليسى آن را به فارسی ترجمه نموده است.
ساختار
جلد اول با دو مقدمه از آقاى ادوارد بروان از دانشگاه كمبريج كه در سال‌هاى 1903 و 1906 ميلادى نوشته شده، آغاز مى‌گردد. سپس مقدمه‌اى از محمد بن عبدالوهاب قزوينى در ترجمه مؤلف و بعد از آن مقدمه كتاب ذكر شده است.
جلد اول با معرفى 12 باب آغاز مى‌گردد. انتهاى جلد اول شامل تعليقات محمد بن عبدالوهاب مى‌باشد. تا باب هشتم در جلد اول، و باب هشتم به بعد در جلد دوم ذكر شده است. جلد دوم با مقدمه‌اى از مصحح آغاز مى‌شود.
در جلد اول كتاب هفت فصل ذكر شده است.
گزارش محتوا
كتاب مقارن پايان ربع اول سده سيزدهم ميلادى حدود دويست و پنجاه سال مقدم بر تذكره دولتشاه و پيش از اشتهار سعدى برزگ شيرازى تألیف شده است. اگر چه مؤلف مدعى نيست كه نخستين تذكره و گزيده اشعار شعراى پارسى زبان نيست؛ اما قديمى‌ترين اثر در اين مقوله مى‌باشد.
صاحب كتاب در اين تذكره معمولا به حالات شخصى خود اشارت مى‌كند و در بعضى موارد مخصوصاً درباره اطلاعات و معلوماتى كه از زندگانى شاعران و نويسندگان به دست مى‌دهد، فوق‌العاد ناقص و كوتاه و نااميد كننده است. در حقيقت اين كتاب بيشتر مجموعه منتخبات اشعار است تا تذركه و شرح احوال شاعران و يادداشت‌هاى كوتاهى كه از خامه مؤلف در صدر انتخابات اشعار تراوش كرده فاقد اطلاعات و آگاهى‌هاى قاطع است و اغلب الفاظ تشبيه و تمثيل بعيد با اسامى و اعلام نويسندگان و شاعران است.
اگر چه از لحاظ منتخبات اشعار داراى ارزش عالى است، چون نمونه‌هاى فراوانى از آثار بسيارى از شاعران باستان را عرضه مى‌دارد كه تقريبا يا كاملا برایمان ناشناخته است.
باب اول از جلد اول در فضيلت شعر و شاعرى است. باب دوم در معنى شعر از طريق لغت، باب سوم در معنى اولين كسى كه شعر گفت، باب چهارم در معنى اول شعر پارسى كه گفته شده، باب پنجم در لطايف اشعر سلاطين و ملوك و امراء، باب ششم در لطايف اشعر وزراء و صدور علماء، باب هتفم در لطايف اشعار ائمه و علماء و صدور علماء مى‌باشد.
چهار باب نخست بسيار كوتاه است، چنانكه فقط نه صفحه از نسخه خطى را اشغال كرده است.
اختراع شعر و شاعرى به مانند دولتشاه سمرقندى به خضرت آدم نسبت داده است كه تصور مى‌شود، در رثاى هابيل باشد و دو بيت اول آن نقل گرديده است؛ در صورتى كه نخستين اشعار پارسى؛ به طور معمول به پادشاه ساسانى بهرام گور منسوب گشته است. در ضمن گفته شده كه اين پادشاه به عربى نيز شعر مى‌سروده است. عوفى مدعى است كه حتى نسخه‌اى از ديوان بهرام گور را در سر پل كتابخانه بخارا ديده و به دقت آن را مطالعه كرده است. و دو قطعه عربى آن را كه هر يك دو بيت مى‌باشد، از نسخه خطى نقل نمود است.
آنگاه مؤلف از چكامه باربد سخن مى‌گويد كه خنياگر دربار خسرو پرويز بوده‌اند؛ ولى به علت فقدان وزن و قافيه و ديگر خصوصيات عمده و اساسى موجود در شعر و شاعرى اسلامى از آن‌ها صرف نظر مى‌كند.
سپس از قصيده منسوب به عباس مروى در تهنيت ورود مامون به شهر مرو در سال 193 ه.ق ياد شده است كه به دلايلى از آن در كتاب تاريخ ادبيات از عهد باستان تا فردوسى ذكرى رفته است، بعد از آن كوفى بلافاصله به ذكر دوران طاهريان صفاريان، و سامانيان مى‌پردازد كه در همين جلد اول آغاز مى‌گردد.
از امتيازات جلد اول اين است كه سرتاسر آن با دقت كامل از نظر ميرزا محمد خان گذشته است و علاوه بر تعليقات انتقادى و تاريخ مذكور و مقدمه فارسی كتاب، يك شرح حال كافى و وافى از عوفى مصنف كتاب، مخصوصاً از معلومات پراكنده در همين كتاب و مجموعه عظيم قصص و داستان‌هاى وى موسوم به جوامع الحكايات و لوامع الروايات استخراج و فراهم آورده است.
در مقدمه فارسی كتاب، ميرزا محمدخان قزوينى پس از ذكر شركت خويش در فراهم آوردن مجلد حاضر براى طبع و نشر و كشف نسخه بزم آرا در وجود تذكره الشعرائى قديم‌تر ار لباب الالباب ترديد دارد و اصلا چنين اثرى را در زبان فارسی موجود نمى‌داند.
لباب الالباب در ترجمه احوال شعرا غالباً معلوماتى مفيد به دست نمى‌دهد. مخصوصاً سنه وفات را كه اهم مواضيع تراجم رجال است، در اكثر اوقات از ورى جهل و غفلت ذكر نمى‌كند. نكاتى كه عوفى مى‌بايست متوجه آن‌ها باشد و در اكثر موارد نظر به قرب زمان مى‌توانست به هنگام نگارش كتاب خويش آثار و احوال شعراى مورد بحث را ثبت و ضبط نمايد و يگانه هدف او استعارات و تشبيهات و تسبيحات ثقيل و جناسات متصنع و متكثره است كه از وراء آن‌ها هيچ گونه معنى به چنگ خواننده نمى‌آيد و نيز در منتخباتى كه از اشعار شعراء مى‌دهد، فاقد ذوق سليم و طبع مستقيم است، بسيارى از اوقات اشعار متوسط، بلكه اشعار ردى ايشان است؛ به طورى كه از روى اين منتخبات نمى‌توان به سبک و اسلوب شاعر مورد به حق پى‌برد. ولى با وجود همه اينها اين كتاب از حيث ادبى و تاريخى اهميتى بس عظيم دارد.
غلام على خان آزاد در مقدمه خزانه عامره خود مى‌گويد: در حقيقت اگر لباب الالباب به دست ما نرسيده بود، تراجم جماعتى كثير، بلكه اكثر از شعرا متقدمين به كلى از ميان رفته بود. وى تاريخ تألیف كتاب را در سينه 618 ه.ق مى‌داند.
در مقدمه‌اى كه از محمد بن عبدالوهاب قزوينى آن را ذكر نموده است، به طور تفصيل به شرح حال زندگانى محمد عوفى پرداخته است.
پايان جلد دوم كتاب شامل مقالاتى به زبان انگليسى از آقاى ادوارد براون كه به عنوان ديباچه بر اين كتاب نوشته بوده‌اند.
جلد دوم در داراى امتيازات خاصى است؛ يعنى تذكره الشعراى واقعى است در صورتى كه بخش نخست اختصاص به سلاطين و امراى هوسكار دارد.
ابواب جلد دوم كه شامل باب هشتم در لطايف اشعار شعرا آل طاهر و آل ليث و آل سامان است. باب نهم در طبقات شعراى آل ناصر، باب دهم در طبقات آل سلجوق تا آخر سلطان سعيد، باب يازدهم در ذكر شعراى آل سلجوق بعد از عهد دولت معزى و سنجرى بوده‌اند، باب دوازدهم در لطايف اشعار صدور و شعرا و افاضل بعد از معزى و سنجرى مى‌باشد.
اشعار گويندگان نيمه سده پنجم به بعد نسخه‌هاى نسبتا قديمى و قابل اعتماد در دسترس است كه شعراى فارسی كه در فاصله نيمه سده پنجم تا نيمه سده ششم مى‌زيسته‌اند، در حدود 92 درصد رباعيّات شاعران اين دوره چهار قافيه‌اى است. بعد از اين تاريخ است كه بنا به دلايلى رباعيّات سه قافيه‌اى بر رباعيّات چهار قافيه‌اى افزونى مى‌گيرد و به تدريج التزام قافيه در مصرع سوم متروك مى‌شود. از اين روند تاريخى بر مى‌آيد كه تعداد رباعيّات چهار قافيه‌اى در قرن پنجم و پيش از آن حتّى بيش از دوران مورد بررسى بوده است. قراين ديگر نيز اين معنى را تأييد مى‌كند. از جمله مى‌توان به تذكره لباب الالباب عوفى اشاره كرد كه اغلب رباعيّاتى كه از شاعران سده چهارم و اوايل سده پنجم نقل كرده، چهار قافيه‌اى است. البته اين كتاب نيز از رباعيّات دخيل و مشکوک در امان نمانده، امّا به هر حال بيش از منابع ديگر قابل اتكا و اعتناست.
وضعيت كتاب
در پايان جلد اول سه فهرست شامل فهرست رجال، اماكن و قبائل و اسماء كتب ذكر گرديده است. پايان جلد دوم هم به همين منوال تكرار شده است.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب
مقاله در پايگاه مجلات تخصصى نور: مجله معارف عنوان مقاله: نگاهى به كتاب سير رباعى در فارسی -نویسنده: ميرافضلى، سيد على