کاشف الأسرار و مطلع الأنوار (نسخه خطی)

کاشف الأسرار و مطلع الأنوار
پدیدآوران	ظريفي چلبي، حسن (نویسنده)
ناشر	[بي نا] = [بي نا]
مکان نشر	[بي جا] - [بي جا]
چاپ	چاپ يکم
زبان	فارسي
کد کنگره	ظ4ک2 / 5301 PIR

کاشف الأسرار و مطلع الأنوار متن دو کتاب تبصرة المبتدي و تذكرة المنتهي اثر صدرالدین قونوی و کاشف الأسرار و مطلع الأنوار تألیف حسن ظریفی چلپی (متوفای 977/980ق)،

تبصرة المبتدي و تذكرة المنتهي منسوب به صدرالدین قونوی از شارحان مشهور مکتب ابن عربی، رساله‌ای است به فارسی که اصول مباحث آن با بیان عرفانی با استفاده از آیات و روایات و اشعار فارسی و عربی و گفته‌ها و ذوقیات اکابر عرفا درباره‌ی معرفت آفریدگار و ثبوت و ولایت و معاد تنظیم یافته است.

رساله در یک مقدمه و سه مصباح - که هر یک به تفاوت به چند لامع تقسیم شده - و یک خاتمه، ترتیب یافته است. در مقدمه طرح کلی مباحث رساله ذکر شده است و چنین عنوان می‌شود که مراد آفریدگار از ایجاد عالم اهل معرفت بوده است و بعد انواع معرفتها طرح می‌شود که عبارت است از: معرفت ذات حق با غیب هویت که اشرف و اغمض علوم مکاشفات است، معرفت اسماء و صفات، معرفت افعال اعم از خلق و امر که شامل ملک (اجسام) و ملکوت (ارواح) است، معرفت اهل ملکوت اعلی و اسفل، معرفت شیاطین و جن ، معرفت عوالم تابع ارواح و اجسام، معرفت عوالم واسطه میان ارواح و اجسام، معرفت طور ولایت و نبوت، وحی و الهام و وسوسه، سر قدر، دنیا، آخرت، عالم برزخ، اسرار قیامت، حشر و نشر و صراط و میزان و بهشت و دوزخ که این همه از علوم مکاشفه است و اطلاع بر آنها بر عارف ضروری است و این برای کسانی میسر است که به مصقل ایمان و تقوی در خرابات اوصاف بشری، شراب تجرید نوشیده باشند. به عبارت دیگر با علم استدلالی نمی‌توان به حقیقت این مطالب دست یافت و راه آگاهی تصفیه باطن است و آمادگی بهره‌مندی از فیوضات ربانی از طریق سرچشمه‌های معرفت یعنی انبیا و اولیا که به گفته خود او:«لوح این علوم جز در مکتب وَ عَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْماً» ننویسند.

رساله دوم این کتاب کاشف الأسرار و مطلع الأنوار شرحی است بر برخی از ابیات دفتر اول مثنوی معنوی مولانا، که حسن ظریفی چلپی در حدود قرن دهم هجری، آن را به نام سلطان ابن السطان سلیمان خان عثمانی (حکومت:926-974ق) اتحاف کرده است. ظریفی در دیباچه‌ی این اثر، که به زبان عربی است هدف و منظور خویش را در شرخ بعضی از ابیات دفتر اول مثنوی معنوی چنین بیان می‌دارد، که بعد از آنکه خداوند -تعالی- به من قدرت آگاهی بر آثار اولیاء و توانایی دریافت دانشهای برگزیدگان را به همت و اراده مرشدان اعطا کرد، پس از تحمل سختی‌ها و دشواری‌ها و با غور در کتب اهل باطن و معرفت، متوجه شدم که کتاب مثنوی معنوی مولوی مملو به انواع اسرار آیات الهی و مشحون به بیان احادیث نبوی و تمثیلات ارشادی و تعبیرات است، اما دیدم این گوهرهای روشن و منافع بزرگ در خزاین فصول و صندوقچه‌های ابیات مانده و دستیابی به آنها دشوار است، لذا آن را به شرح و توضیح پیوستم تا برای طالبان استفاده‌ی عام داشته باشد.

ظریفی در این اثر خود، به شرح کامل مثنوی معنوی نپرداخته و 146بیت از دفتر اول آن را شرح کرده و دلیل این کارش را این چنین بیان نموده است که: اگر خواهیم که همه‌ی مجلدات مثنوی را تفسیر و شرح کنیم این چنین عمر سریع‌الزوال مساعده نکند و کسی طاقت کتابت کردن نیارد، پس بدان قدر اکتفا کردیم، خصوصا که مشکلات مثنوی، ابیات سابقه است. پس مجملات این ابیات شرح کردیم و معضلاتش به بیان آوردیم و استار اسرار همه را کشف کردیم و از این سبب، نام این رساله را کاشف الاسرار و مطلع الانوار نهادیم.

همچنان که در پایان این کتاب نوشته شده، این کتاب به خط حسن کاتب در تاریخ 16 شوال سال 997ق در دارالخلافه قسطنطنیه نگاشته شده است.

منابع مقاله

1. ظریفی چلپی، حسن، کاشف الأسرار و مطلع الأنوار (شرح ابیاتی از مثنوی معنوی)، تحقیق و تصحیح: علی‌رضا قوجه‌زاده، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چاپ اول، بهار 1389
2. کفاش، حمزه، پایگاه مجلات تخصصی نور، بررسی نارساییها و کاستیهای تصحیح رساله ی تبصرة المبتدی و تذکرة المنتهی و لزوم تصحیح مجدد آن، مجله آینه میراث پاییز و زمستان 1394 - شماره 57 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم)/ISC (‎16 صفحه - از 309 تا 324).
3. حبیبی، نجفقلی، پایگاه مجلات تخصصی نور، معارف فروردين - تير 1364 - شماره 4 (‎60 صفحه - از 69 تا 128).

وابسته‌ها

آفاق معرفت (تبصرة المبتدي و تذكرة المنتهي)