جامع جعفری

جامع جعفری
پدیدآوران	طرب نایینی، محمدجعفر بن محمدحسین (نویسنده) افشار، ایرج (گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	جامع جعفری (تاریخ یزد در دوران نادری، زندی و عصر سلطنت فتحعلی شاه)
ناشر	انجمن آثار ملی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1353 ش
چاپ	1
موضوع	یزد - تاریخ یزد - سرگذشت‌نامه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏2061‎‏ ‎‏/‎‏ز‎‏45‎‏ ‎‏ط‎‏4

جامع جعفرى، نوشته محمدجعفر بن محمدحسین نايينى، به زبان فارسى است كه پيرامون تاريخ يزد در دوران نادرى، زندى و عصر سلطنت فتحعلى شاه نوشته شده است.

ساختار

كتاب حاضر، بعد از مقدمه‌ى مصحح، داراى سيزده فصل اصلى است و در آخر فهرستى از اعلام خوانين و اعلام جغرافيايى يزد و اعلام اشخاص و فهرست اصطلاحات ديوانى و لغات نادر و اصطلاحات مخصوص يزد آورده شده است.

در مقدمه، خاندان مؤلف و شرح حال او و ذكرى از تأليفات او به ميان آمده است.

سپس در فصولى دوران افشاريه، زنديه و قاجاريه را بررسى كرده در ادامه خوانين يزد و افشاريه و دوران يزد را در فصولى ديگر بررسى كرده است.

گزارش محتوا

جامع جعفرى، كتابى است در تاريخ شهر يزد و حوادث تاريخى مربوط بدان شهر باستانى در عهد پادشاهان سلسله‌هاى افشاريه، زنديه و دوران فتحعلى شاه قاجار، اين كتاب، چون به طور اختصاصى اخبار و وقايع مربوط به دوران حكومت «خوانين» اين شهر را دربر دارد در افواه به كتاب «تاريخ خوانين» نيز شهرت يافته است.

1. ضبط اصطلاح ارباب حرف و اصناف يزد در دو دسته متمايز و نيز صاحبان مناصب و مقامات حكومتى در كتاب ذكر شده است.
2. به دست آمدن مفاهيم بعضى از اصطلاحات مربوط به ديوان و حكومت، از قبيل آن كه منشيگرى و دبيرى (ترسل) در دستگاه حكام دو شغل مستقل از يكديگر بوده و در كار آن‌ها تفاوت‌ها وجود داشته است.

   اين اثر ذكر مفيدى دارد، از اقسام وجوه دريافتى؛ مانند وجوه حلقه ابريشم، وجوه ابوابى، وجوه گمرك، وجوه لاكى‌پرى، وجوه دلالى، وجوه سوق الدواب، وجوه لرود، وجوه دقاقى و صباغى و شله و قصارى...

3. ضبط نحوه اجراى اصول حكومتى در ولايات كه از عين دستورالعمل شاهزاده محمد ولى ميرزا عايد مى‌شود. نظير اين دستورالعمل در مراجع ديگر ديده نشده است.
4. وجود چند اصطلاح خاص يزد؛ مانند «آب ميان كردن»، كارفرما، پوكه، جزّه و غيره كه در فهرست لغات انتهاى كتاب احصاء شده است. اين نوع لغات معمولا در فرهنگ‌ها ديده نمى‌شود.
5. وجود اصطلاحاتى نادر از قبيل «كاسه‌هاى آفتاب و مهتاب» كه از وسايل جنگ بوده، يا «طهرانى» كه قسمتى از خانه بوده و من در متون ديگر ديده نمى‌شود.
6. وجود اشعارى از قضايى و آزاد، دو شاعرى كه با مؤلف هم عصر بوده‌اند. نيز ذكر اطلاعى درباره تذكره ميرزا مهدى عامرى نائينى متخلص به مشرب.
7. وجود اطلاعات مبسوط درباره باغ‌ها و ساختمان‌هايى كه خوانين در يزد بر پا كرده بودند.

وضعيت كتاب

فهارس كتاب شامل، توضيحات و تصحيح اغلاط، جدول سنوات مذكورين در اين كتاب، اعلام شجره خوانين، اعلام امكنه يزد، اعلام اشخاص، اعلام جغرافيايى، اعلام قومى، اصطلاحات ديوانى و دربارى و مناصب، اصطلاحات نادر، لغات محلى، فهرست كتب، فهرست انتشارات انجمن آثار ملى مى‌باشد.

منابع مقاله

1. متن و مقدمه كتاب.
2. مجله سخن، اردبيهشت و خرداد 1354، شماره 278، عنوان مقاله: پشت شيشه كتاب‌فروشى، نوشته: بهشتى.

تاریخ گزیده (چاپ سنگی)