روز شمار تاریخ معاصر ایران

روز شمار تاریخ معاصر ایران
پدیدآوران	فراهانی، حسن (نویسنده) بهبودی، هدایت‌الله (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	1300/12/30-1301/12/30
ناشر	مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سیاسى‏
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1385 ش
چاپ	1
شابک	‎964-5645-73-5
موضوع	ایران - تاریخ - سال شمار
زبان	فارسی
تعداد جلد	5
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏76‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏4‎‏ر‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

روزشمار تاريخ معاصر ايران، اثر حسن فراهانى، گزارش وقايع اواخر سال 1299ش تا اواخر سال 1300ش در ايران بوده كه به زبان فارسى و در سال 1385ش نوشته شده است.

بررسى كودتاى سوم اسفند 1299ش و تحولات بعدى آن درتاريخ معاصر ايران و آشكار ساختن زواياى پنهان دوره مذكور، سبب تهيه و تدوين كتاب مى‌باشد.

آن چه باعث اهميت كتاب شده، آن است كه هر اتفاقى كه دقيقاً در يك روز خاص رخ داده است، گزارش شده تا محقق بتواند با برقرارى ارتباط ميان رخدادها، از يك واقعه، تصويرى صحيح براى خود بسازد.

ساختار

كتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز شده و مطالب در سيزده عنوان، دربردارنده نخسين جلد تاريخ معاصر ايران از اسفندماه 1299ش تا اسفندماه 1300ش به صورت روزشمار است، بدين نحو كه وقايع هر روز، ذيل همان روز، بيان شده است.

نویسنده بر آن است كه با توجه عميق به اسناد، فقط رويدادها را كنار يكديگر قرار دهد. به عبارت ديگر وقايع را به ترتيب زمان وقوع آن‌ها بازگو كرده و از هر گونه اظهار نظر، قضاوت و نتيجه‌گيرى اجتناب نموده و آن را به محقق واگذار كرده است.

بدين منظور حجم گسترده‌اى از اسناد شامل بيش از دويست و هفتاد هزار سند را مطالعه كرده و بعد از استنساخ و برگرداندن متن اسناد به نثر و ادبيات متداول امروز و گويا كردن رجال و موضوعات مختلف، سعى كرده است، متنى روان را در فراروى پژوهشگران قرار دهد.

در اين اثر، علاوه بر مآخذ بسيار متعدد كتابخانه‌اى، از منابع و مراكز عمده اطلاع‌رسانى ذيل نيز استفاده شده است: آرشيو مؤسسه مطالعات و پژوهش‌هاى سياسى، مركز بررسى اسناد تاريخى، مركز اسناد انقلاب اسلامى، سازمان اسناد ملى ايران، مركز اسناد رياست جمهورى، مركز اسناد مجلس شوراى اسلامى، مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر، مركز اسناد وزارت امور خارجه، اسناد موجود در مجموعه‌هاى اسنادى بريتانيا، فرانسه، امريكا... و اسناد مجموعه‌هاى خصوصى و كليه مطبوعات اعم از روزنامه، هفته‌نامه، ماهنامه، فصل‌نامه، سالنامه و... كتب خاطرات و سفرنامه‌هاى داخلى و خارجى معتبر.

براى هر خبر، يك عنوان درج شده است و در نگارش «عنوان»، اسامى خاصى كه در مكاتبات رسمى دوره مورد نظر، تشخص و مفهوم خاصى دارند، به همان صورت استفاده شده‌اند. به عبارت ديگر از برگرداندن چنين واژه‌ها، عبارت‌ها، اسامى خاص، نهادها و... به زبان فارسى معيار خوددارى شده است. برخى از واژه‌هاى مذكور چنين است: نظميه، قزاق، كلنل، وزيرمختار، امير لشكر، سواد، مراسله، اركان حرب و...

براى عنوان هر خبر، به طور ميانگين، يك سطر دايرةالمعارفى در قالب يك عبارت انتخاب شده است، به طورى كه منتقل كننده روح كلى خبر باشد.

در شرح خبر، جملات به زبان فارسى معيار درج بوده و در نگارش شرح خبر، همه موارد مربوط به عنوان، رعايت شده است. براى خبرهايى كه توضيحى بيش از آن در منبع وجود نداشته نيز سابقه‌اى ارائه شده و از همه خبرها، ابهام‌زدايى شده است.

منبع هر خبر، در پايان شرح خبر و در داخل پرانتز () قرار گرفته است.

واژه‌ها، نام اشخاص، مكان‌ها، نهادها، اشياء، احزاب، مطبوعات و... مربوط به دوره مورد نظر، گوياسازى شده است.

همچنين موضوعاتى كه در خبر بدان اشاره شده، ولى در خبرهاى پيشين (يك جمله) توضيحى براى آن نيامده توضيحى براى آن‌ها ذكر شده است.

تمام اشخاص مهم كه نامشان در خبر آمده، به شرط آن كه در روزهاى پيشين گوياسازى نشده باشد، در پاورقى همان روز گوياسازى شده است. گوياسازى اشخاصى كه نام آن‌ها تكرار شده لزوما در اولين خبر مربوط به آن‌ها ذكر نشده و در برخى موارد اين كار در صفحات بعد شده است.

بيشتر نام اماكن و مناطق جغرافيايى كتاب، از لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ‌هاى معين و جغرافيايى استخراج شده و براى پرهيز از تكرار، مأخذ ذكر نشده است.

واژه‌هاى غيرفارسى شرح خبر، در داخل متن و در داخل پرانتز آمده است.

در كتاب با تلفيق و مقايسه همه تقويم‌ها، تطبيق تاريخ‌ها صورت گرفته و در ابتدا سال شمسى سپس ميلادى و هجرى قمرى آمده است.

گزارش محتوا

مقدمه ناشر، به توضيح اين امر پرداخته است كه چگونه تاريخ‌نگارى جز بر بنياد منابع اصل سامان نمى‌پذيرد.

مقدمه مؤلف، ضمن اشاره به اين مطلب كه تاريخ معاصر ايران، از نظر محتوا و مضمون سياسى، اجتماعى، فرهنگى و کیفیت تحولات و فراز و فرودهاى آن، دربردارنده حوادث مهم و تجربيات گران‌بهايى است، پيشينه تحقيق در اين مورد را بررسى كرده و سپس، روش تحقيق مؤلف در كتاب را توضيح داده است.

نویسنده سعى كرده است در ثبت وقايع و حوادث تاريخى؛ به طورى عمل نمايد كه هر اتفاق دقيقاً در يك روز خاص گزارش شود، تا محقق بتواند به برقرارى ارتباط ميان رخدادها بپردازد.

وى معتقد است، كودتاى سوم اسفند 1299ش از وقايع مهم تاريخ معاصر ايران و همچنين از تحولات مهم خاورميانه در فضاى بين‌المللى محسوب شده و تاريخ ايران را وارد سيرى متفاوت با سير تاريخى پيش از آن نموده است.

مطالب با بيان وقايع سحرگاه سوم اسفند 1299ش كه نيروهاى قزاق به فرماندهى رضاخان از قزوين عازم تهران شده، در نزدیکى تهران «سيد ضياءالدين طباطبايى» هم به آن‌ها پيوسته و سرانجام وارد تهران شدند، آغاز گرديده است.

انتصاب سيد ضياء به سمت رييس‌الوزرايى، معرفى انگلستان به عنوان عامل اصلى كودتا، ورود نيروهاى روسى به ايران، واگذارى حكومت برخى مناطق به صاحب‌منصبان قزاق، اعتراض سيد ضياء به مصدق‌السلطنه، تعيين رييس بانك استقراضى ايران و تعيين رييس بانك استقراضى ايران، از جمله وقايع اسفندماه 1299ش هستند كه به تفصيل بيان شده‌اند.

در وقايع فرودين ماه 1300ش، به آغاز استفاده از تاريخ هجرى شمسى به جاى تاريخ هجرى قمرى، پذيرش استعفاى مصدق و دستگيرى تظاهركنندگان مخالف دولت، اشاره شده است.

از جمله وقايع مهم ارديبهشت 1300ش، مى‌توان از تشكيل كميسيون براى خروج نيروهاى روس از ايران، اقرار انگليس به ناتوانى در مهار كامل ايران، خروج روس‌ها از رشت و انزلى و بمباران مناطق سرحدى مغان از سوى روس‌ها نام برد.

وقايع ديگر ماه‌ها، به ترتيب تشريح شده و مباحث با بيان دستور رضاخان براى پايان دادن به غائله ممسنى و تمديد فعاليت سواران ايالتى در دوشنبه 29 اسفند 1300ش به پايان مى‌رسد.

براى جلوگيرى از بروز هر گونه نقص و اشتباه، اسناد با ديدگاه انتقادى مطالعه شده و همواره اين سؤال مطرح بوده كه آيا اين سند همان‌گونه كه خود مى‌نمايد و دعوى دارد هست يا نه؟ و چنانچه اصالت يك سند و صحت خبر آن مورد ترديد بوده، حذف شده و گاه از مجموع مطالب يك سند، حقايق آن قبول و مبطلاتش رد شده است.

ملاك انتخاب اخبار، تأثير آن‌ها در تاريخ معاصر ايران، تواتر در منابع، دامنه آن در روزها، ماه‌ها و سال‌هاى بعد بوده و مؤلف سعى كرده است، اخبار متنوعى را با موضوعات اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، شرايط آب و هوا، حوادث خاص و... براى تلطيف در ميان خبرهاى ديگر بگنجاند.

براى درج خبرهاى منتخب هر روز نيز سعى شده «تقدم و تأخر» حوادث و «اهميت موضوع» تا آن‌جا كه ممكن است، رعايت شود. همچنين از ذكر اخبارى كه در صحت يا تاريخ آن‌ها ترديدهايى وجود داشته، خوددارى شده است.

وضعيت كتاب

پيش از اين اثر، روز شمار تاريخ معاصر، كتاب سه جلدى دكتر باقر عاقلى بود كه چاپ ششم آن از سوى انتشارات نامك صورت گرفته است.

مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران نيز به همت دكتر غلامحسين زرگرى نژاد، روزشمار تحولات عصر قاجاريه را منتشر كرده است.

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع، تصاوير و اعلام در انتهاى كتاب آمده است.

پاورقى‌ها به ذكر اسانيد و توضيح برخى كلمات و عبارات متن پرداخته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. سايت خبرى مؤسسه مطالعات و پژوهش‌هاى سياسى.