فخرالدين الرازي و آراؤه الكلامية و الفلسفية: تفاوت میان نسخه‌ها

'''فخرالدين الرازي و آراؤه الكلامية و الفلسفية'''، اثر محمد صالح زرکان، عنوان کتابی است یک جلدی به زبان عربی که در آن به آرای کلامی و فلسفی فخر رازی پرداخته شده است. همان طور که خود زرکان در مقدمه کتاب متذکر شده، وی در فصل‌های این رساله، تصویری کامل از آرای فخر رازی را ارائه داده‌ و سیر تطور آرای او را بیان و اصولش را تتبع کرده‌ است. وی همچنین به مقایسه میان نظرات او و دیگران نیز پرداخته است. محمد صالح زرکان - در عین تجلیل از رازی و نشاط علمی و ذکاوتش - مخالفتش را با برخی نظرات فخر رازی بیان کرده و در برخی مواضع، به‌ناچار به نقد آن نیز پرداخته‌ است.

کتاب در چهار باب و یک خاتمه ارائه شده است. نویسنده در نگارش این کتاب از 288 منبع عربی و لاتین در چند بخش مجزای مؤلفات رازی، کتاب‌های فلسفه و کلام، کتاب‌های عمومی و فهرست‌ها، نشریات دوره‌ای و منابع لاتین، بهره برده است.

فخرالدین رازی در تاریخ اندیشه اسلامی شخصیتی است مشهور با ابعاد علمی متعدد. اثر وی در نسل‌هایی که پس از وی آمدند پوشیده نیست. مؤلفات وی در مجال‌های مختلف و مراجعه فراوان علما و دانشجویان به کتاب‌های وی باعث شد به او لقب «امام» فخر رازی دادند و کلمه امام در کتاب‌های کلامی اشعری و اصول فقه شافعی، انصراف به فخر رازی دارد. از دیگر لقب‌های او، «مجدد المائة السادسة للهجرة»، به معنی نواندیش صده ششم هجری، است.

محمد صالح زرکان در این کتاب، به اهم جوانب علمی وی، یعنی جانب کلامی و فلسفی، پرداخته است و هدفش از این کار، دو مطلب بوده است:

دوم: روشن کردن این مطلب که رازی اندیشمندی از طراز خاص است که زندگی خودش را وقف اشتغال به کلام و فلسفه کرد، ولی در ازای این دو علم، به رأی معیّنی رسید<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص2-3</ref>.

زرکان می‌نویسد: من در راه رسیدن به حقیقت، خودم را بر آن داشتم که به هرآنچه از مؤلفات خطی و چاپی فخر امکان دسترسی هست، مراجعه کنم و آثار کسانی که وی از آنان متأثر گردیده و آثار کسانی که متعرض او شده‌اند - خواه به ثنا و مدح یا نقد و تجریح یا میانه‌روی و بی‌طرفی - را ببینم. پس از این کار، آنچه را که به نظرم درست می‌آمد، نگاشتم و امیدوارم در این راه، به صواب رفته باشم. من معتقدم در فصل‌های این رساله، تصویری کامل را از آرای او ارائه داده‌ام و سیر تطور آرای او را بیان کرده‌ام. اصولش را تتبع کرده‌ام و میان نظر او و دیگران، مقایسه نموده‌ام. من - در عین تجلیل از رازی و نشاط علمی و ذکاوتش - در برخی نظرات با او موافق نیستم و به‌ناچار در برخی مواضع متفرقه، به نقد آنها پرداخته‌ام<ref>ر.ک: همان، ص3-4</ref>.

وی به فصل دوم، لیستی دقیق و تفصیلی از کتاب‌های او را ملحق کرده که در آن مؤلفات صحیح فخر رازی را از مشکوکات و منسوبات به او، جدا کرده است<ref>ر.ک: همان، ص4</ref>.

چهارمین باب، مخصوص ارائه نظریات رازی درباره «انسان» است و شامل پنج فصل می‌باشد. فصل اول آن درباره نفس و معرفت (شناخت) است. دومین فصل در بیان افعال انسان است و مشتمل بر دو بحث است: بحث حسن و قبح و بحث جبر و اختیار. نویسنده، فصل سوم را به بحث از نظریه نبوت اختصاص داده و در فصل چهارم از مسائل اخلاقی سخن به میان آورده است. آخرین فصل این باب، یعنی فصل پنجم، شامل مباحث امامت است<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>.

محمد صالح زرکان در خاتمه کتاب به بحث از موضع فخر رازی درباره علم فلسفه و کلام، پرداخته و درباره نظر وی در زمینه مزج میان این دو علم، مناقشه کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>.