كيفية السلوك إلی رب العالمين

کیفیة السلوک إلی رب العالمین و یلیه بیان الفرق بین الصدر و القلب و الفؤاد و اللب منازل القربة. إثبات العلل الشرعیة
پدیدآوران	حکیم ترمذی، محمد بن علی (نویسنده) کیالی، عاصم ابراهیم (محقق)
عنوان‌های دیگر	اثبات العلل الشرعیه بیان الفرق بین الصدر و القلب و الفواد و اللب منازل القربه
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1428 ق
چاپ	1
موضوع	آداب طریقت اخلاق عرفانی تصوف - آداب و اعمال عبادات فلسفه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏288‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏8‎‏ک‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كيفية السلوك إلی رب العالمين و يليه بيان الفرق بين الصدر و القلب و الفؤاد و اللب و یلیه منازل القربة و يليه إثبات العلل الشرعیة، به زبان عربى، نام مجموعه‌اى است مشتمل بر چهار كتاب مهم از حكيم ترمذى در موضوع عرفان عملى.

ساختار

اين مجموعه، مشتمل بر چهار كتاب زير است:

1. كيفية السلوك الى رب العالمين: فاقد باب‌بندى و فصل‌بندى است.
2. بيان الفرق بين الصدر و القلب و الفؤاد و اللب: شامل يك تصدير و 6 فصل است.
3. منازل القربة: شامل يك تصدير، 7 مسئله و 11 مستدرك است.
4. اثبات العلل الشرعية: شامل يك مقدمه و 69 عنوان «ذكر علة...» است.

گزارش محتوا

1. كيفية السلوك الى رب العالمين: مصنف، نخست، چگونگى سلوك به‌سوى خداوند سبحان را شرح مى‌دهد و از مواطنى كه سالك الى الله از آنها عبور مى‌كند و 6 موطن زير است، سخن مى‌گويد:

   موطن«ا لست بربكم»؛ موطن دنياى دنى كه ما الآن در آن زندگى مى‌كنيم؛ موطن برزخ؛ موطن حشر؛ موطن بهشت و دوزخ؛ موطن كشف.

   سپس از گوشه‌نشينى و خلوت‌گزينى مى‌گويد و آداب خلوت را بيان مى‌كند و آداب ايستادن در پيشگاه حق را خاطرنشان مى‌نمايد و در پايان از مقام مردودون سخن مى‌گويد.

2. بيان الفرق بين الصدر و القلب و الفؤاد و اللب: اين رساله در 6 فصل تدوين شده كه به برخى از مباحث آن اشاره مى‌شود:

   ترمذى، در ابتدا، قلب را به عين تشبيه مى‌كند تا موقعيت هر كدام از آنها در مقام تشبيه معلوم گردد.

   قلب، اصل است و صدر فرع. صدر در قلب، به‌منزله سفيدى عين است در عين. مثل فؤاد در قلب، همچون مسجد الحرام است در داخل مكه. مثل لب در فؤاد، مانند نور بصر است در عين.

   خداى متعال در قرآن كريم، انشراح و ضيق را همواره به صدر اضافه نموده است، نه به قلب، مانند: «فلا يكن فى صدرك جرح منه» و«و لقد نعلم انك يضيق صدرك». البته ضيق صدر رسول(ص) و صدر كليم(ع)، از جهت وسواس نيست كه معمولاً براى عامه‌ى مسلمين اتفاق مى‌افتد، چون خداوند سبحان انبياء خودش را از وسواس شيطان و منازعات نفوس در امان نگه داشته است، بلكه صدر آنها از گمراهى مردم ضيق مى‌شود.

   عمى و بصر همواره به قلب اضافه مى‌شود، نه به صدر.

   فؤاد، محل رؤيت و شهود است و قلب، محل علم و حكمت، پس هر وقت اين دو با هم اجتماع حاصل كنند، انوار غيبيه از طرف حق تعالى بر قلب سالك تجلى كرده و اسرار غيبى بر وى مكشوف مى‌گردد.

   لب، جبل اعظم و مقام اسلم است و قوام دين به آن است و انوار، همگى به آن بازمى‌گردد.

3. منازل القربة: رساله‌اى است كه حكيم ترمذى در آن، تقرب سالك به خدا را بر اساس فرائض و نوافل تبيين مى‌كند، سپس به بيان اسباب تقرب مى‌پردازد و مى‌گويد: كسانى كه فرائض الهى را به نحو احسن به جاى مى‌آورند، آنها در واقع واصلین به حقايق امور هستند و در باب نوافل مى‌گويد: اعظم نوافل، ترك شهوات است.

   يكى از اسباب تقرب به خدا، شكر است. شكر، انفتاح شىء و انكشاف غطاست.

   مؤلف پس از مبحث شكر، مسائلى را در مورد تقوا، دوست داشتن يا دوست نداشتن پارسايان گناه و نافرمانى را در پاره‌اى از اوقات، شرح اين مطلب كه خشيت، ناشى از علم به خدا و خوف، ناشى از مشاهده است، تعلق روح به جسد، قلب و ميراث انبياء مطرح كرده است.

   در اين رساله مطالب مهمى نيز در قالب يازده مستدرك، درباره‌ی «ارزش و اهميت نيت»، «قول پيامبر(ص) كه فرموده: انى تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتى»، «تفاوت معرفت و ايمان و توحيد»، «شرح بعضى از صفات جلاليه»، «شرح اين فرمايش پيامبر اكرم(ص): من رجا غير فضلى و خاف غير عدلى فليطلب ربا سواى»، «لذت طاعت و عبادت»، «شرح اين جمله: حب الدنيا رأس كل خطیئة»، «حقيقت بسم الله»، «حمد»، «سواد اعظم» و «صفات مؤمن» بيان شده است.

4. اثبات العلل الشرعية: حكيم ترمذى در اين رساله، به ذكر علت و فلسفه بسيارى از دستورات و احكام دينى، از قبيل اقرار به توحيد، وضو، مواضع وضو، غسل جنابت، نماز، رو به قبله كردن در وقت نماز، تكبير، ثناء، استعاذه، قرائت، ركوع و... پرداخته است؛ مثلاًدرباره علت تكبير مى‌گويد: آدمى به خاطر كبرى كه در وجود اوست، خدا را نافرمانى مى‌كند؛ بنابراین، وقتى براى پوزش‌خواهى از آنچه كرده است، در برابر او مى‌ايستد، بزرگى را به او تسليم مى‌كند و اين را با گفتن «الله اكبر»، به زبان مى‌آورد؛ چه، خداوند خود، در قرآن فرمان داده: «و كبره تكبيرا»(الاسراء 111)؛ يعنى كبر و بزرگى را به او تسليم كن.

وضعيت كتاب

كتاب، توسط عاصم ابراهيم كيالى، تحقيق و تصحيح شده است. وى در آغاز كتاب، به معرفى حكيم ترمذى و آثار او پرداخته است. فهرست محتويات، در پايان كتاب ذكر شده است. پاورقى‌ها به توضيح پاره‌اى از واژه‌ها و ذكر منابع روايات و احاديث، اختصاص يافته است.