تاريخ النحو العربي في المشرق و المغرب

تاریخ النحو العربي في المشرق و المغرب
پدیدآوران	علویه، نعیم (محقق) ولد اباه، محمد مختار (نویسنده) ابوعلی، محمد توفیق (محقق)
ناشر	دار التقريب بين المذاهب الاسلامية
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1422 ق
چاپ	1
موضوع	ادبیات عربی - تاریخ و نقد زبان شناسان عرب زبان شناسی عربی زبان عربی - نحو - تاریخ
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏6075‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏8‎‏ت‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاريخ النحو العربي في المشرق و المغرب، تأليف محمد مختار ولد ابّاه، به زبان عربى است و موضوع آن بيان تاريخ علم نحو است. كتاب، توسط محمد توفيق ابوعلى و نعيم علويه بازنگرى شده است.

ساختار

كتاب، مشتمل بر دو مقدمه است. دو مقدمه كتاب از ناشر و دكتر عبدالعزيز تويجرى است.

متن كتاب، مشتمل بر يك مقدمه، چهار قسمت (بخش) و يك خاتمه است. بخش‌هاى چهارگانه كتاب به ترتيب در چهار، شش، چهار و دو باب (مجموعا شانزده باب) تنظيم شده است.

مؤلف، در ذكر مطالب از آيات قرآن، روايات و اشعار عربى استفاده نموده است.

گزارش محتوا

از ميان علوم عربى، مهم‌ترين و مفيدترين آنها نسبت به اسلام و مسلمين، علم نحو بوده است. اين دانش در طول زمان، توسعه شگفت‌انگيزى پيدا كرده است و در اين امر همه ملل اسلامى در شرق و غرب نقش داشته‌اند. گرچه در طول زمان، نوشته‌هاى متنوعى درباره اين دانش و تاريخ آن عرضه شده است، اما بااين‌همه، به يك كار آكادمى فراگير و كامل كه وحدت امت را در درازاى زمان و پهنه زمين به نمايش گذارد و پيوند ميان عملكرد ملل مختلف اسلامى را آشكار سازد و از كسانى كه در اين راه كوششى چشم‌گير داشته‌اند و مورد غفلت قرار گرفته‌اند، ياد نمايد، احساس مى‌شد. نویسنده، با تأليف اين كتاب به‌خوبى از پس اين كار برآمده است.

كتاب، از ويژگى‌هاى متعددى برخوردار است؛ ويژگى‌هایى كه آن را در نوع خود كم‌نظير ساخته است، همچون اشتمال بر اطلاعاتى گسترده و ژرف، روشى استوار و منصفانه، اسلوبى روشن و جذاب، شمول و استقصاء و...

دكتر عبدالعزيز تويجرى در مقدمه كتاب، مطالبى در مورد اهميت و ارزش بسيار زياد علم نحو و كاربرد آن و همچنين مطالبى در مورد كتاب و مؤلف آن بيان كرده است.

مؤلف، در مقدمه از گام‌هاى نخستينى كه در دانش نحو برداشته شد، حركت احياء تراث نحوى، چاره‌جويى براى آسان‌سازى تعليم و تعلم، هدف از تأليف اين كتاب، روش مورد اعتماد، دوران مختلف علم نحو (شامل دوره تأسيس، دوره تدوين و تصنيف، دوره بيان و تحصيل، دوره حصر و تنظير، دوره تأصيل و تقويم، دوره تصحيح و تثبيت و دوره تجديد و تيسير)، چگونگى برخورد با تراث نحوى، چاره‌جويى‌هایى براى گسترش و تسهيل دانش نحو، سماع، نظريه عامل، قياس و تعليل سخن گفته است.

قسمت اول كتاب، پيرامون نحو در مشرق است. اين بخش مشتمل بر چهار باب است. در باب اول، از عصر تأسيس علم نحو بحث شده است. مؤلف، ابتدا مطالبى را در مورد پيدايش علم نحو ذكر كرده و در ادامه اسامى كسانى را كه در شكل‌گيرى علم نحو سهيم بوده‌اند، ذكر نموده است؛ افرادى همچون امیرالمؤمنین(ع) كه مؤلف وى را اولين كسى دانسته كه اصولِ علم نحو را وضع نموده و روايتى را كه بر اين مطلب دلالت مى‌كند ذكرنموده است، ابوالاسود دئلى و شاگردان وى (مانند نصر بن عاصم، يحيى بن يعمر، عنبسه و...)، عبدالله بن ابى‌اسحاق حضرمى و ابوعمرو بن العلاء.

در باب دوم، از عصر تدوين و تصنيف (قرن دوم هجرى) سخن به ميان آمده است. مؤلف، مى‌گويد: «مبالغه نيست اگر گفته شود تدوين نحو با كتاب سيبويه آغاز و با همان به انتها رسيد».

در اين باب از كسانى همچون عيسى بن عمر، يونس بن حبيب، اخفش كبير، خليل بن احمد و... ياد شده است.

باب سوم، در مورد عصر بيان و تحصيل علم نحو و باب چهارم در مورد عصر تقويم و تأصيل آن است.

در پايان بخش اول، خاتمه‌اى آورده شده و در آن مطالبى مختصر پيرامون نحو در مشرق بيان شده است.

موضوع بخش دوم نحو در غرب اسلامى است و ابواب آن به‌ترتيب درباره انتقال نحو به اندلس، گسترش نحو بصرى در مغرب اسلامى، انقلاب ابن مضاء، نحو و منطق و اختصار، بازگرداندن اعتبار به تصريف و در راه مدرسه مالكيه مى‌باشد.

موضوع قسم سوم، مدرسه ابن مالك و دوران تثبيت و تصحيح است و ابواب آن به ترتيب درباره ابن مالك: شيخ مدرسه، نحو ابن مالك در مدارس مصر، مدرسه ابن مالك در زواياى مغربى و مدرسه ابن مالك در مجامع علمى شهرهاى شنقيط مى‌باشد.

موضوع قسم چهارم، نحو و دوران معاصر است و ابواب آن به ترتيب درباره امور مربوط به زبان و نحو عربى و چاره‌جويى در آسان‌سازى نحو مى‌باشد.

مطلب آخر كتاب، خاتمه است و در آن از مباحث متعددى همچون نحو و تفسير، نحو و حديث شريف، نحو و شعر، نحو و منطق، نحو و بيان، نحو و نحويان و نحو و مستشرقان سخن به ميان آمده است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب و موضوعات، مصادر و مراجع كتاب در پايان ذكر شده است. پاورقى‌ها غالباً به ذكر منابع مطالب متن اختصاص يافته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.