موسوعة العلامة البلاغي

موسوعة العلامة البلاغي
پدیدآوران	حکیم، سید منذر (محقق) حسون، محمد (مقدمه‌نويس) ناطقی، علی اوسط (اشرف علی التحقیق) مرکز العلوم والثقافه الاسلامیه، مرکز احیاء التراث الاسلامی (اعداد) مجموعة من المحققین (محقق) بلاغی، محمدجواد (نویسنده)
ناشر	مرکز العلوم و الثقافة الاسلامىة، معاونیة الابحاث لمکتب الاعلام الاسلامى في الحوزة العلمية، قم المقدسة
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1428 ق
چاپ	1
موضوع	اسلام - مجموعه‌ها بلاغی، محمد جواد، 1864 - 1933م. کلام شیعه امامیه - مجموعه‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	9
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏48‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ب‎‏8‎‏م‎‏8*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

موسوعة العلامة البلاغى مشتمل بر آثار محمدجواد بن حسن بلاغى نجفى (1280- 1352ق)، اثر سيد منذر حكيم و محمد الحسّون و جمعى از محققین است كه در نه جلد منتشر شده است.

ساختار

مجموعه آثار علامه بلاغى هفت جلد از اين موسوعه را تشكيل مى‌دهد و علاوه بر اين هفت جلد، يك جلد مقدمه و يك جلد هم فهارس در اين موسوعه گنجانده شده است.

كتاب اول اين مجموعه شامل زندگانى علامه شيخ محمد جواد بلاغى كه تحت عنوان مدخل نوشته شده است.

مجلدات مختلف در مجموع مشتمل بر 22 رساله هستند كه به ترتيب عبارت است از: جلد اول و دوم تفسير آلاء الرحمن فى تفسير القرآن؛ جلد سوم و چهارم الهدى الى دين المصطفى؛ جلد پنجم شامل سفرنامه الرحلة المدرسيّة و المدرسة السيارة؛ جلد ششم شامل رسائل كلامى از جمله انوار الهدى، البلاغ المبين، مسأله فى البداء، التوحيد و التثليث، اعاجيب الاكاذيب، دعوة الهدى الى الورع فى الافعال و الفتوى، الردّ على الوهابية، نسمات الهدى و نفحات المهدىّ، نصائح الهدى و جلد هفتم شامل رسائل فقهيه كه شامل سه بخش مى‌باشد: العقود المفصلة، تعليقة على بيع المكاسب و رسالة حرمة حلق اللحية. عقود المفصلة شامل، عقد فى قاعدة على اليد، عقد فى تنجيس المتنجس، عقد فى بعض مسائل العلم الاجمالى، عقد فى مسألة الصلاة فى اللباس المشکوک فيه، عقد فى الزام غير الامامى باحكام نحلته.

جلد هشتم شامل سه رساله متفرقه به نام رساله فى شان التفسير المنسوب للامام الحسن العسكرى(ع)، مراسلاته و شعره مى‌باشد. مراسلات، در بردارنده 10 رساله است و شعر شامل 14 شعر درباره ائمه اطهار(ع) است.

گزارش محتوا

شخصيت علامه بلاغى در زهد و تقوى و صفات انسانى كم‌نظير است و علاوه بر اين، علامه بلاغى از رهبران انقلاب ضد استعمارى 1920 عراق به شمار مى‌رود.

تسلط علامه بلاغى به زبان‌هاى خارجى از جمله انگليسى، فارسى و عبرى به منظور مراجعه به كتب اديان مختلف و فهم و نقد كتب اديان مختلف قابل تأمل است.

در مدخل كتاب طى سه باب به معرفى شخصيت علامه بلاغى پرداخته است. در باب اول كه شامل شش فصل مى‌شود به سيره شخصى و اجتماعى علامه بلاغى اشاره شده، در باب دوم نيز در شش فصل حيات علمى او اعم از تدريس، شاگردان، اساتيد و موقعيت علمى و تأليفات وى مورد مطالعه قرار گرفته است.

باب سوم از مدخل در ضمن شش فصل، وفات، آثار او بر حوزه‌هاى علميه و عالم اسلامى بيان شده است.

دو قسم ديگر به آخر اين جلد از كتاب اضافه شده كه حيات سياسى و انقلابى عصر علامه را بررسى نموده است. قسم بعدى اين بخش در معرفى كامل مصادر و مراجعى است كه به معرفى پرداخته‌اند.

جلد اول و دوم پيرامون تفسير آلاء الرحمن علامه بلاغى است.

آلاء الرّحمن فى تفسير القرآن، تفسيرى است ناتمام به زبان عربى شامل سوره فاتحة الكتاب، بقره، آل عمران و قسمت كمى از سوره نساء.

بلاغى، انگيزه و چگونگى نگارش اين تفسير را در نامه‌اى به شاگرد خود، ميرزا على اردوبادى غروى، بدين شرح بيان كرده است:

«به توفيق خدا... از ذيحجّه 1349ق به تأليف تفسيرى درباره قرآن كريم، موافق اصول علم و مذهب شيعه شروع كردم؛ زيرا كه من ديدم اهّم تفاسير نزد ما، مثل تبيان و مجمع البيان، در لغت و صرف كلمه و قرائات، و تفاسير امثال عطا و مجاهد... و اشباه‌هم بسيار بيانات كرده‌اند و... بحرانى... احاديث را بدون تحقيقى در آنها نقل مى‌كند و در مزاياى قرآن شريف بياناتى نمى‌نمايد.» با توجه به اين ديد انتقادى است كه خود به پرداختن تفسيرى دست مى‌زند تا در عين اختصار، حق مطلب را در تبيين و تفسير مفاهيم و معارف قرآنى ادا كند.»

اين تفسير داراى مقدمه‌اى است كه مطالبى بدين شرح در آن بررسى شده است: حقيقت اعجاز، دلالت آن بر حقانيت پيامبران، تنوّع معجزات، فلسفه فرستادن قرآن به عنوان يك معجزه براى اعراب جاهلى، امتياز قرآن بر ديگر معجزات از جهات گوناگون (تاريخى، استدلالى، نداشتن تضاد و تناقض، تشريع يك نظام اجتماعى عادلانه، اشتمال آن بر اخلاق و علم غيب و جز آن)، چگونگى جمع‌آورى قرآن در يك مصحف و زمان آن، عدم تحريف لفظى قرآن به ويژه از ديدگاه شيعه امامى، اختلاف قرائات، نياز به تفسير قرآن و شرايط و شئون آن، نقد تفسيرهايى چون الدّر المنثور و كشّاف، بحث عام و خاص و ادراك عقلى و قلبى.

تفسير آلاء الرحمن مشتمل بر مطالب متنوعى است كه از جمله آنهاست: بقاء نفس پس از مرگ، شفاعت، جبر و اختيار، تعدّد زوجات در اسلام، محكمات و متشابهات، وضع انجيلها، نبوّت مسيح، امر به معروف و نهى از منكر، ميراث كلاله، مسائل عول و تعصيب، ميراث پيامبر(ص)، ازدواج موقّت، حرمت ميگسارى و سابقه آن در اديان پيشين، تيمّم و وضو.

مؤلف اين تفسير از بحث‌هاى خشك علمى، لغوى، منطقى، فلسفى و كلامى پرهيز كرده است، ولى گاهى، با بهره‌گيرى از روش مزجى در زمينه‌هاى گوناگون، از فلسفه و لغت و روايات براى تبيين يك مفهوم استفاده كرده است. مفسّران پس از وى در ايران از پژوهش‌هاى او بهره گرفته‌اند. مؤلف برخى از مآخذى را كه در نگاشتن اين تفسير مورد استفاده وى بوده، در مقدمه ياد كرده است.

جلد دوم اين موسوعه مربوط به تفسيرسوره آل عمران مى‌باشد.

جلد سوم و چهارم مربوط به كتاب الهدى الى دين المصطفى است. اين كتاب از بهترين کتاب‌هايى است كه در گفتگوى اديان نگاشته شده است، و نيز از مهمترين آثار علامه بلاغى به شمار مى‌آيد. ايشان اين كتاب را در نقد و بررسى چند كتاب كه نويسندگان آنها بدون حفظ ادب تحقيق و سخن، نسبت‌هاى ناروا به اسلام داده و اعتراضاتى به قرآن كريم كرده بودند.

شمارى از موضوعات كه در اين كتاب به آنها پرداخته است، عبارتند از: سيره بنى‌اسرائيل و نصارا؛ سيره بنى‌اسرائيل و شرك آنها؛ سيره اصحاب مسيح و شاگردانش؛ آموزگاران مسيحيت و اختلاف آن‌ها؛ معتبر نبودن عهد قديم و جديد؛ گواهى دادن بعضى از آنها به تحريف ديگرى؛ رسالت پيامبر و هدف آن؛ عصمت پيامبر از ديدگاه عقل و نقل؛ اعتراضات بر عصمت و نقد آنها؛ نسبت گناه به پيامبران و جواب آنها؛ جايگاه پيامبران در ميان ملت‌هايشان و ديدگاه قرآن به پاکى و عصمت آن‌ها.

روش ايشان در اين كتاب بر برهان كه به بديهيات عقلى مى‌رسد و مسلمات نزد خود آنها استوار است. در اين بحث حتى از سخنانى كه افراد خاصى از پيروان اديان به آن معتقدند، استفاده نشده است، تا در هنگام بحث با آنها از جاده انصاف و حق دور نشود. اين كتاب گواه روشن بر تبحر علامه بلاغى در حوزه مباحث اديان، رموز و اصطلاحات آن است.

جلد پنجم به نام رحلة المدرسية و المدرسة السيارة فى نهج‌الهدى است.

اين كتاب به صورت مناظره‌اى تحرير شده است، كه در آن به صورت استدلالى با رد اديان ديگر، حقانيت دين اسلام با بيان روشن و منطق استوار اثبات گرديده است. اين شيوه يكى از ابتكارات امام بلاغى در اين فن محسوب مى‌شود. اين كتاب به فارسى به نام «مدرسه سيار» و نيز به اردو ترجمه شده است، كه ترجمه فارسى آن به قلم خود مرحوم بلاغى است.

شمارى از مباحث كه در اين كتاب مورد پژوهش نقادانه قرار گرفته است، عبارتند از: خطاب كردن با عنوان «أب» در بين مسيحيان با منع انجيل از آن؛ منع آدم(ع) از درخت؛ آيا در پيش خداوند دروغ و نيرنگ هست؟؛ نفى جسمانیت از خدا و علم مطلق او؛ داستان فرزندان آدم و تورات؛ نسخ عهدين؛ آتش نمرود و ابراهيم(ع)؛ هارون و تورات.

در جلد ششم كتاب، رسائل الكلامية است در 12 موضوع تدوين شده است؛ انوار الهدى در اثبات وجود خدا و رد مادى‌گراها است؛ البلاغ المبين در بيان اعتقادات و مباحث اعتقادى؛ التوحيد و التثليث رساله‌اى است در پاسخ به رساله يكى از مسيحيان كه از سوريه براى ايشان فرستاده شده است؛ اَعاجيب الاكاذيب در ابطال دين مسيحيت و بيان دروغهاى آنها نگاشته است، و به فارسى با نام «شگفت‌آور دروغ» به وسيله عبدالله ايرانى ترجمه شده است كه ظاهراً نام مستعار علامه بلاغى است؛ دعوى الهدى الى الورع فى الافعال و الفتوى در نقد فتواى علماى وهابى به انهدام قبرهاى امامان(ع) در بقيع؛ الرد على الوهابية در ابطال مذهب وهابيت؛ نصايح الهدى در نقد و رد فرقه گمراه و گمراه كننده بابيه نگاشته است.

جلد هفتم شامل هفت رساله و جلد پايانى كتاب نيز سه رساله متفرقه به همراه فهارس كتاب را دربر دارد.

وضعيت كتاب

در پاورقى صفحات كتاب آدرس آيات و روايات ذكر شده است. در انتهاى جلد آخر كتاب نيز فهارس آيات، احاديث، آثار، اعلام، كتب وارد شده در متن، شعر، اماكن و بقاع، اديان و فرق، جماعات و قبائل، حيوانات و مصادر تحقيق ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.