البلغة في تاريخ أئمة اللغة

‏البلغة في تاريخ أئمة اللغة
پدیدآوران	فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (نويسنده) هبود، برکات یوسف (مصحح)
ناشر	المکتبة العصرية
مکان نشر	لبنان - بیروت، لبنان - صیدا
سال نشر	1422ق / 2001م
چاپ	اول
موضوع	زبان شناسان عرب - سرگذشت نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ف‎‏9‎‏ب‎‏8 / 6063 ‏PJ‎‏

البلغة في تاريخ أئمة اللغة، اثر مجدالدین محمد بن یعقوب فیروزآبادی (729-‌817ق)، کتابی است در شرح حال و زندگی‌نامه بزرگان علم نحو و لغت که با تحقیق برکات یوسف هبود به چاپ رسیده است.

نسبت کتاب

در صحت انتساب کتاب به فیروزآبادی، شکی وجود ندارد؛ زیرا تمامی مصادر و منابعی که به شرح حال وی پرداخته‌اند، کتاب حاضر را جزء آثار او برشمرده‌اند؛ که از جمله آنها، می‌توان از جلال‌الدین سیوطی (متوفی 911ق/1505م) و سخاوی (902ق/1497م) نام برد.

اهمیت کتاب

کتاب حاضر، علی‌رغم اختصار و موجز بودن شرح‌حال‌های ارائه‌شده در آن، یکی از مهم‌ترین مصادر و منابع در شناسایی اعلام در تراث لغوی و نحوی می‌باشد که به‌خوبی، به تبیین لغوی یا نحوی و یا لغوی و نحوی و در پاره‌ای موارد، ادیب بودن اشخاص، پرداخته است.

ساختار

کتاب، پس از تقدیمیه محقق، دارای سه بخش است: بخش اول یا «قسم التمهید»، مطالبی است که محقق مطرح کرده (شامل سه مبحث)، بخش دوم، متن کتاب است که بر اساس حروف الفبا تنظیم شده و بخش سوم، فهرست‌های فنی است.

گزارش محتوا

در تقدیمیه، به موضوع، اهمیت و ساختار کتاب اشاره شده است.

بخش اول، در سه مبحث زیر، به مباحث مقدماتی اختصاص یافته است: در مبحث نخست، به معرفی مؤلف و آثار وی، پرداخته شده، ولذا در آن اطلاعاتی پیرامون نام و نسب وی و ولادت و رشد، تحصیل علم و سفرهایی که برای کسب دانش انجام داده، شاگردان، آثار و جایگاه و منزلت اجتماعی و دیدگاه علما پیرامون وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است.

در مبحث دوم، به معرفی کتاب و تشریح روش نویسنده در نگارش آن، پرداخته شده است.

در مبحث سوم، به تشریح اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، پرداخته شده است. ازآنجاکه اثر حاضر، کتابی مختصر می‌باشد، محقق اقدام به افزودن مطالبی از کتاب «بغية الوعاة في طبقات اللغويين و النحاة» سیوطی، به مطالب آن نموده، تا خواننده، فایده بیشتر از محتویات کتاب ببرد؛ ازاین‌رو، اقدامات وی را می‌توان در سه قسمت زیر، خلاصه نمود:

1. در متن:
   1. استفاده از علامات مناسب شماره‌گذاری در مواضع صحیح آن؛
   2. گذاشتن حرکات مناسب برای حروف در کلمات، به‌منظور قرائت صحیح آنها، مخصوصا درباره اسامی اشخاص؛
   3. ثبت وزن عروضی اشعار در بالای هر بیت یا ابیات اشعار؛
   4. مشخص کردن مطالب اضافه‌شده به‌واسطه قرار دادن آنها میان پرانتز.
2. در حواشی:
   1. اضافه کردن شرح‌حال‌هایی مختصر و ذکر مصدر آن شرح حال؛
   2. ثبت اسامی بعضی از مصادر و مراجع مهمی که ترجمه اشخاص در آن وجود دارد، برای کسانی که به دنبال یافتن مطالبی بیشتر در مورد اعلام مذکور می‌باشند؛
   3. تشریح و توضیح برخی از کلمات مشکل و دیریاب متن؛
3. در فهارس فنی:

تهیه فهارس فنی برای کتاب و پرهیز از فهارسی که متناسب با مطالب و موضوع کتاب نمی‌باشد.

بخش دوم، دربردارنده متن کتاب، به‌همراه استدراکات محقق از کتاب «بغية الوعاة في طبقات اللغويين و النحاة» سیوطی می‌باشد. متن کتاب دربردارنده مجموعا 422 زندگی‌نامه از بزرگان نحو و لغت می‌باشد. مؤلف در ارائه شرح‌حال‌ها، شیوه اختصار را در پیش گرفته است. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:

1. ورود تراجم و شرح‌حال‌ها بر اساس ترتیب حروف الفبا، بدون در نظر گرفتن تاریخ وفیات افراد و بدون تقدیم اسامی کسانی که نامشان «محمد» می‌باشد؛ آن‌چنان‌که شیوه سیوطی در نگارش کتاب «بغية الوعاة في طبقات اللغويين و النحاة» بوده است.
2. تفاوت در تراجم اعلام؛ بدین صورت که برخی از تراجم، از یک سطر تجاوز نکرده، ولی برخی دیگر، یک صفحه کامل را به خود اختصاص داده است. علت این موضوع، می‌تواند عدم دسترسی نویسنده به مطالب بیشتر نسبت به شخص معرفی‌شده، باشد.
3. غفلت از ذکر بسیاری از اعلام؛ یا به دلیل عدم اطلاع از آنان و یا به علت عدم مراجعه به تصنیفات ایشان.
4. غفلت از ذکر تاریخ وفات بسیاری از اعلامی که به شرح حال ایشان، پرداخته شده است.
5. ذکر اخبار یا اشعار برخی از اشخاصی که به شرح حال ایشان، پرداخته شده و اکتفا به ذکر نام تنها، بدون اشاره به هرگونه خبر، شعر یا نقل قول، برای اشخاص دیگر.
6. عدم رعایت ترتیب طبقات اعلام؛ آن‌گونه‌ که در آثاری مانند: «مراتب النحويين» ابوطیب لغوی و «طبقات اللغويين و النحويين» زبیدی شاهد آن هستیم.
7. عدم ذکر تمام آثار اشخاصی که شرح حالشان ارائه گردیده و اکتفا به ذکر برخی از مهم‌ترین تألیفات ایشان در زمینه لغت و نحو.

بخش سوم، به فهارس فنی کتاب، تحت عنوان «قسم المسارد الفنية»، اختصاص یافته است.

وضعیت کتاب

فهارس کتاب، شامل فهرست‌های: آیات، احادیث نبوی، قوافی اشعار، اعلام، مصادر و مراجع، محتویات کتاب و فهرست فهارس، در انتهای آن آمده و در پاورقی‌ها که توسط محقق نوشته شده، علاوه بر ذکر منابع و توضیح و تشریح برخی از کلمات مشکل و دیریاب متن، توضیحات اضافی محقق پیرامون بعضی از اعلام، آورده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.