رحلة السيرافي

رحلة السيرافي

نام کتاب	رحلة السيرافي
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	سیرافی‌، حسن‌ بن‌ یزید (نويسنده) حبشی، عبدالله محمد (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏505‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏9‎‏ر‎‏3
موضوع	چین - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا قرن 14 سفر نامه‎ها هند - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	المجمع الثقافي
مکان نشر	ابوظبی - امارات
سال نشر	1999 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2242AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«رحلة السيرافى» سفرنامه‌ى سليمان تاجر در قرن سوم هجرى (بعد از 203ق) به چين و هند است كه ابو زيد سيرافى آن را خواند و اطلاعات فراوانى را پيرامون چين از شخصى به نام ابن وهب قريشى كه در سال 257ق870/م به چين سفر كرده بود بدان افزود. به نظر مى‌رسد كه نام «اخبار الصين و الهند» را ابو زيد سيرافى پس از اضافه كردن مطالب ابن وهب بر نوشته‌هاى سليمان تاجر گذاشته است.

ساختار

اين مجموعه شامل دو كتاب مى‌باشد: كتاب اول با نام «سلسله التواريخ و البلاد و البحور» نوشته سليمان تاجر در دو فصل با زير عناوينى از سوى محقق كتاب تدوين شده است. كتاب دوم نيز با عنوان «اخبار الصين و الهند» اثر ابو زيد حسن سيرافى فاقد عنوان بوده و از سوى محقق كتاب عنوان‌بندى شده است.

گزارش محتوا

كتاب سلسلة التواريخ و البلاد و البحور:

اين كتاب گزارش‌گونه‌اى از عجايب جهان باستان است كه مطالب آموزنده و گهگاه باور نكردنى از رسوم، احوال و عادات طوايف چين، هند و بخشى از مناطق آسياى جنوب شرقى و دانستنى‌هاى فراوانى از چينى‌ها، هندى‌ها و ايرانيان مقيم اين دو كشور ارائه مى‌دهد. اين كتاب منبع خوبى براى بررسى روابط ايران، چين و هند در قرن چهارم هجرى است. از مطالب آن مى‌توان به بيان دلايل رشد و رونق و افول روابط تجارى ميان ايران، هند، چين و برخى از مناطق آسياى جنوب شرقى، نحوه گذران زندگى ايرانيان مقيم آن عصر در هند و چين و روابط دوستانه و احترام متقابل ايرانيان و حكمرانان كشورهاى مقيم را دريافت.

اين اثر اطلاعات جغرافيايى، اقتصادى و اجتماعى مفيدى از هند و چين در سده چهارم هجرى دربر دارد و گزارشى از سفرهاى دريايى سده سوم و چهارم است. در اين عصر رابطه بازرگانى ميان بندر سيراف و بصره با هند و چين موجب گشودن راه تاجران عمده و رونق داد و ستد و تجارت در اين منطقه شد. لذا اهميت كتاب در بررسى تاريخ بازرگانى و تجارت دريايى سده مورد بحث كاملاً مشخص است.

سيراف عمده‌ترين بندر اين دوره بود كه كالاها با كشتى‌هاى كوچك از ساير بنادر جهت ارسال به چين به اين بندر فرستاده مى‌شد. در اين كتاب از ارسال كالاها از سيراف به مقصد چين و مسافرت بازرگانان سيراف به جده در درياى احمر و سواحل زنگبار سخن به ميان رفته است. اين كتاب نمونه و الگويى براى جغرافى‌دانان و دريانوردان قرن‌هاى بعد بوده و اثر آن را در سلسله آثار دريايى و دريانوردى نبايد ناديده گرفت.

اين كتاب شامل جنبه‌هاى مختلف حيات اجتماعى، وضع پوشاك، مصارف غذايى، مراسم مذهبى، قضاوت، معاملات، آموزش و پرورش، مراسم ازدواج، مسائل حقوقى و مالى، معرفى مناطق جغرافيايى و جغرافياى طبيعى به ويژه راه‌هاى بازرگانى، درياها افسانه‌هاى رايج آن عصر، خط سير كشتى‌هاى بازرگانى، چين در درياى هند، زندگى پادشاهان و برخى مسائل سياسى و شورش‌ها است.

سلسلة التواريخ شامل جنبه‌هاى مختلف حيات اجتماعى، وضع پوشاك، مصارف غذايى، مراسم مذهبى، قضاوت، معاملات، آموزش و پرورش، مراسم ازدواج، مسائل حقوقى و مالى، معرفى مناطق جغرافيايى و جغرافياى طبيعى، به‌ويژه راه‌هاى بازرگانى، درياها، افسانه‌هاى رايج آن عصر، خط سير كشتى‌هاى بازرگانى چين در درياى هند، زندگى پادشاهان و برخى مسائل سياسى و شورش‌ها است.

نويسنده تصريح دارد كه در كتاب عجايبى چون، درياى يأجوج و مأجوج، كوه قاف، سرزمين سرنديب و ابوحبيش مردى كه 250 سال عمر كرد، ماهى كه باله‌هايش مانند بادبان كشتى بود و مانند آن را آورده است.

منبع اطلاعات سليمان را مشاهدات شخصى، مسموعات و روايات اشخاص مورد اعتماد و كسانى كه متهم به دروغگويى نبودند و مطالبى كه در بين مردم رايج بود تشكيل مى‌داد. گاهى نيز مطالبش را از كتب ديگر نقل مى‌كرد.

سفر سليمان تاجر از سيراف از راه دريا تا مسقط در جزيرة العرب آغاز شده و پس از عبور از مناطق مختلف و سرزمين چين به بندر كانفو يا كانتون رسيده است. سفر دريايى او از مسقط تا چين بيشتر از چهار ماه طول كشيده است. سليمان در اين سفر راه‌هاى تجارى، عادات، نظام اجتماعى و اقتصادى، توليدات مهم هند، سرنديب، جاوه و چين را وصف كرده است. امتياز ديگر سفرنامه سليمان نقل اخبار كافى از روابط مسلمانان با چين در دو قرن سوم و چهارم هجرى قمرى است. سليمان نخستين مؤلفى است كه از چاى سخن گفته است. وى نقل مى‌كند كه پادشاه چين عوايد حاصل از سنگ نمك و نوعى گياه را كه چينى‌ها در آب مى‌جوشاندند و به اسم ساخ مى‌فروختند، به خود اختصاص داده بود.

اخبار الصين و الهند:

ابو زيد در اين كتاب اوضاع اجتماعى و فرهنگ عمومى را با زبانى ساده و قابل فهم مطرح مى‌كند. شيوه نگارش كتاب، موضوعى است و تنها به نقل اطلاعات و روايات اكتفا شده و در آن كمتر تجزيه و تحليل و ابراز عقيده به چشم مى‌خورد. همچنين نشانى از اينكه مؤلف از منابع سلف خود استفاده كرده باشد به چشم نمى‌خورد؛ اما مسلم است كه نويسنده از منابع متقدم بهره برده است.

بخشى از مطالب كه عنوان مساحت برخى از سرزمين‌ها و مساحت بلاد مجاور تا حلب را دارد، اطلاعات پراكنده‌اى است كه وى آن را از ديگران شنيده و به دليل دانش كم خود، اين مطالب را بدون تحقيق و بررسى در كتابش ذكر كرده است.

ابو زيد درباره هند و ديگر سرزمين‌هاى ميان دو اقيانوس هند و آرام و درباره مشك، عنبر و مرواريد اخبار فراوانى گرد آورده و نيز از كاهش روابط ميان چين و خاور نزديك بعد از سليمان به علت انقلابات محلى سخن گفته است.

به عنوان نتيجه مى‌توان گفت اين كتاب در حقيقت جمع‌آورى افسانه‌هايى است كه در بين مردم رايج بوده است و حرفه مؤلف، او را به سوى آن كشيده است. از محتواى كتاب برمى‌آيد كه سليمان و ابو زيد هيچ يك دانشمند نبوده‌اند و بيشتر مطالب، پراكنده و بدون تحقيق و بررسى و صرفاً مسموعات آنان است. راه و روش تدوين كتاب به صورت وقايع‌نگارى پراكنده و تابع الگوى خاصى نيست و سليمان و ابو زيد هر دو از تئورى‌پردازى به دور و جزئى‌نگر بوده‌اند.

وضعيت كتاب

يك نسخه خطى منحصر به فرد از متن ابو زيد سيرافى در پاريس موجود است. البته نسخه‌برداران مقدمه‌اى بر آن افزوده‌اند كه به محتويات كتاب مربوط نيست. اين اثر از مدتها پيش نظر دانشوران را جلب كرد و در سال 1718م1131/ق، ترجمه آن به فرانسه منتشر شد.

نسخه حاضر با تحقيق عبد اللّه محمد حبشى از روى نسخه موجود در كتابخانه پاريس تهيه شده است. ترجمه فارسى اين اثر نيز توسط آقاى دكتر حسين قرچانلو صورت گرفته است.

منابع مقاله

1- مقدمه محقق كتاب و نيز مقدمه دكتر حسين قرچانلو بر ترجمه فارسى اين اثر. 2- كراچكوفسكى، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه ابو القاسم پاينده، ص 114-115.

3- كتب جغرافيايى عمومى و سفرنامه‌ها در جهان اسلام، حسين قرچانلو، مجله تاريخ اسلام، پاييز 1381، شماره 11.

4- سلسله التواريخ يا اخبار الصين و الهند، ميرجليلى، سيد محمد جعفر، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، خرداد 1383، شماره 80.

پیوندها

مطالعه کتاب رحلة السيرافي در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور