المسند (شاشی)

المسند
پدیدآوران	شاشي، هيثم بن کليب (نویسنده) زين الله، محفوظ الرحمن (محقق)
ناشر	مکتبة العلوم و الحکم
مکان نشر	عربستان - مدينه منوره
چاپ	1
زبان	عربي
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏ش2م5 122 BP

المسند یا المسند الكبير، اثر ابوسعید هیثم بن کلیب شاشی (متوفی 335ق)، از منابع روایی اهل سنت است که با تحقیق محفوظ الرحمن زین‌الله به زبان عربی منتشر شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و 1533 روایت است که در شش جزء ارائه شده است. نویسنده کتاب را به ترتیب مسانید صحابه تنظیم و احادیث هر صحابی را جداگانه ذکر کرده است‏.

گزارش محتوا

این اثر حدیثی مشتمل بر احادیث رسول‌الله(ص) به ترتیب مسانید صحابه است و آنچنان‌که مصادر در ذکر شرح‌حال نویسنده نوشته‌اند «مسند» نامیده شده است‏.

مسانید‌ جمع‌ مُسْنَد و مسند کتابی است که در آن حدیث‌ها به ترتیب صحابه، یعنی‌ نخستین‌ مرجع در اِسناد حدیث پس از‌ پیامبر، گرد آمده باشد‌. این‌ شیوه با تألیف بر پایه‌ ابواب‌ تفاوت دارد. به این معنی که در روش پیشگفته به دنبال هر بابی‌ حدیث‌های‌ وابسته به آن موضوع را‌ نقل‌ می‌کنند‌؛ ولی در این‌ طریقه‌، احادیث را برحسب راویان‌ ترتیب‌ می‌دهند؛ مثلاً هر چه را از طریق امام علی بن ابی‌طالب(ع) از پیامبر(ص) روایت‌ شده، در یک فصل جداگانه می‌آورند‌. خواه‌ حدیث وی‌ در‌ باب‌ زکات باشد یا نماز‌ یا طهارت یا موضوعی دیگر. آنگاه که مؤلّف از نقل روایات صحابیِ نخستین فارغ شود‌ به‌ نقل حدیث‌های صحابی بعدی می‌پردازد و به‌ همین‌ ترتیب‌ پیش‌ می‌رود‌؛ بنابراین اساس تقسیم‌بندی‌ در‌ آن «وحدت صحابی ناقل حدیث» است‏.

یاقوت و ابن نقطه، هیثم بن کلیب شاشی را صاحب مسند و ذهبی او را «صاحب المسند الکبیر» دانسته است‏. قرائنی وجود دارد که کتاب حاضر همان مسند مذکور است. این قرائن عبارتند از:

1. احادیث موجود در این کتاب همگی سندهایش با مشایخ هیثم بن کلیب آغاز می‌شود: دوری، ابوعیسی ترمذی، ابوحاتم رازی، عیسی بن احمد بلخی، عبدالله بن محمد بن شاکر و....
2. اسناد مذکور در بخشی از اجزاء کتاب؛ مثلاً در جزء هفتم: «الجزء السابع من مسند ابی سعید الهیثم بن کلیب الشاشی، روایة ابی القاسم علی بن احمد الخزاعی عنه رحمهما الله تعالی...» چنین آمده است.
3. سماعات موجود در ابتدا و انتهای هر جزء از کتاب ‏.

ارائه احادیث کتاب مطابق با مسانید صحابه به ترتیب زیر است:

1. ابتدا مسانید خلفای اربعه، سپس مسانید بقیه عشره مبشره و پس‌ازآن بقیه صحابه ذکر شده است. در ارائه ترتیب حروف معجم و وفات صحابه مراعات نشده است.
2. گاه شرح‌حال مختصری برای صحابی ذکر شده است. گاه نیز اکتفا به ذکر اسم و کنیه و نسب شده است.
3. مسانید صحابه بر راویان از ایشان مرتب شده است.
4. اکتفا به نقل احادیث کرده و در رابطه با اسناد و متون جز در موارد نادر سخن نگفته است.
5. ملتزم به ذکر احادیث صحیح یا حسن نبوده بلکه از هر نوع حدیثی ذکر کرده است.
6. متن حدیث را به تفصیل ذکر کرده و به اشاره و ذکر اطراف حدیث بسنده نکرده است.
7. گاه پس از ذکر سند متن، سند دیگری با عبارت «مثله» یا «نحوه» ذکر شده است.
8. نویسنده در استعمال الفاظ اداء بر آنچه بر طریق تحمل دلالت می‌کند حساس و دقیق دارد؛ مثلاً می‌گوید: «قرأت علی فلان» یا «حدثنا فلان املاء».
9. گاه از شیخین روایت می‌کند و می‌گوید: «و اللفظ لفلان».
10. گاه مکانی را که روایت را از شیخ شنیده ذکر می‌کند؛ مثلاً می‌گوید: «حدثنا فلان بسامرة» یا «ببلخ»‏.

در مقدمه کتاب شرح‌حال نویسنده و سپس ترجمه علی بن احمد بن محمد خزاعی و احمد بن محمد بن محمد خلیلی ناقلان مسند حاضر به‌اختصار ذکر شده است‏.

از جمله فعالیت‌های محقق اثر در تحقیق و تصحیح کتاب:

1. تلاش کرده که عبارت صحیح را در متن ذکر کند و در پاورقی به اشتباه تذکر دهد مگر اینکه ضرورت خلاف آن را اقتضا کند.
2. آنچه را که خود برای درستی به متن اضافه کرده بین [ ] آورده و در پاورقی تذکر داده است.
3. جای آیات در سوره‌ها را مشخص کرده و با اعراب‌گذاری در داخل دو هلال آمده است.
4. محقق احادیث را استخراج کرده و سعی کرده تمام طرقی که نویسنده ذکر کرده را استخراج کند.
5. شرح‌حال رجال مذکور در کتاب با روشی که در مقدمه آمده ذکر شده است؛ به‌عنوان‌مثال اسامی اعلام با کنیه و لقب و اسم اول آن‌ها معرفی شده است نه اسامی پدرانشان تا با دیگری اشتباه نشود. مگر اینکه راوی مشهور بوده و زمینه برای اشتباه با دیگری نبوده باشد.
6. جملات معترضه در بین دو خط آمده است‏.

در انتهای جلد سوم کتاب روایتی از امام حسن(ع) نقل شده است. ابوسعید نقل کرده که استادش دوری با چند واسطه از امام حسن(ع) نقل می‌کند که آنحضرت مریض شد پس عمرو بن حریث از او عیادت کرد و امام علی(ع) نیز وارد شد و فرمود: ای عمرو! از حسن عیادت کردی و... تا اینکه فرمود: هیچ بنده مسلمانی نیست که مریضی را عیادت کند مگر آنکه هفتاد هزار فرشته از لحظه‌ای که از مریض عیادت می‌کند اگر روز باشد تا غروب خورشید و اگر شب باشد تا طلوع خورشید او را دعا می‌کنند‏.

وضعیت کتاب

در انتهای کتاب فهارس آیات قرآن کریم و پس‌ازآن احادیث و آثار به ترتیب حروف الفبا و نیز به ترتیب ابواب فقهی، فهارس روات، اساتید نویسنده و عدد روایات هر یک، مصادر و مراجع و فهرست موضوعات ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق و متن کتاب.
2. طباطبایی، سید کاظم، «المسند الجامع؛ اثری بدیع در عرصه روایات»، پایگاه مجلات تخصصی نور: مشکو‌ة، بهار و تابستان 1376، شماره 54 و 55، صفحه 292 تا 306.