إرشاد الزراعة

إرشاد الزراعة
پدیدآوران	مشیری، محمد (گردآورنده) ابونصر هروی، قاسم بن یوسف (نویسنده)
ناشر	امیر کبير
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1356 ش
چاپ	2
موضوع	باغبانی - ایران - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 10ق. کشاورزی - ایران - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏S‎‏ ‎‏515‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏4‎‏ ‎‏1356

ارشاد الزراعة تألیف قاسم بن يوسف ابونصرى هروى، در موضوع اصول و روش زراعت و كشاورزى و شناخت گياهان و درختان از جمله نگاشته‌هاى كهن فارسی عهد صفوى است. تاريخ تأليف این اثر چنان كه در آغاز آن آمده سال 921ق است.

مؤلف سبب تأليف کتاب را بر حسب امر و اشاره خواجه عبدالله انصارى، در عالم خواب، ذكر مى‌كند كه به وى دستور مى‌دهد كارى را شروع كند تا سبب خشنودى بارى تعالى باشد. وى برای رفع سرگردانى از كلام خداوند (قرآن كريم) تفأل مى‌كند و چون آيات مناسبى مشتمل بر محسنات زراعت مى‌آيد، لذا شروع در امر زراعت را واجب مى‌داند و از مردم صاحب تجربه قواعد آن را پرسيده و پس از مراجعه به اهل تحقيق و صاحبان صلاحيت کتاب را به نگارش در آورده است.

ساختار

کتاب با مقدمه‌اى از محقق کتاب درباره کتاب و مؤلف آن آغاز شده است. متن اثر نيز در هشت بخش (روضه) تحرير و تدوین شده است.

گزارش محتوا

کتاب ارشاد الزراعه از متون ارزشمند و علمى زبان فارسی در رشته كشاورزى است فوائدى كه از چاپ این کتاب مى‌توان منظور داشت علاوه بر حفظ و نگهدارى یکى از متون علمى قديمى زبان فارسی عبارت است از:

1. آشنا شدن با اصطلاحات معمول زمان مؤلف درباره كارهاى زراعى و نام انواع مختلف میوه‌ها (مثلاً متجاوز از صد نوع انگور)، غلات (نام‌هاى مختلف انواع گندم، جو، ارزن، سبزى‌ها و صيفى كارى) و حبوبات و امثال آن.
2. اصطلاحات باغدارى و طرز باغبانى، طرح و احداث باغهاى میوه و امثال آن.
3. آشنا شدن به طرز آيش گذاردن و تناوب زراعى معمول آن زمان.
4. شرايط و رسوم كشت باغ و تاكستان و طرز نشاندن تاك.
5. آشنا شدن به طرز زراعت‌هاى بزرگ: يونجه، كنجد و كرچك، خشخاش، شاهدانه، گندم و جو و غيره.
6. فهرست سبزى‌هاى معمول آن زمان و طرز كشت سبزى‌هاى مختلف.
7. نامهاى میوه‌ها و طرز پيوند آنها كه چه درخت میوه‌اى را به كدام درخت میوه ديگر مى‌توان پيوند نمود.
8. گلاب‌كشى و عرق‌كشى از انواع گياهان معطر.
9. زنبوردارى و پرورش زنبورعسل.
10. پرورش كرم ابريشم.
11. طرز ساختن پنير و انواع مرباها و حلوبات و پختن شيرينى‌هاى مختلف.
12. سركه انداختن و طرز تهيه ترشى‌هاى متنوع و طرز تهيه آب غوره.
13. خشك كردن میوه‌ها و نگهدارى سبزى‌ها به طور صحيح.
14. طرز كود دادن به زراعات و آبيارى و شناختن خاک ها.

و بسيارى مطالب ديگر كه امروز هم مى‌تواند برای مشتاقان این مباحث راهنماى بسيار ارزنده‌اى باشد.

وضعيت کتاب

کتاب ارشاد الزراعة برای اولین بار با چند رساله ديگر توسط مرحوم عبدالغفار نجم الدوله به سال 1323ق به صورت سربى و سنگى طبع شد و پس ازآن كه نسخ آن كمیاب گرديد، محمد مشيرى براساس چهار نسخه خطى موجود این کتاب را تصحيح و تحقيق نموده‌اند و در سال 1346ش در 328 صفحه آن را چاپ و منتشر نمود.

محقق پس از نگارش مقدمه‌اى پيرامون کتاب و مؤلف آن، متن تصحيح شده کتاب را مى‌آور و در پایان نيز فهرست نام‌ها، اماكن، اصطلاحات نجومى، پرندگان، حشرات و حيوانات، گياهان و نام علمى آنها، لغات و اصطلاحات، خوردنى‌ها و آشامیدنيها، اوزان و مقادير، آلات و ابزارها، و فهرست موضوعات تدوین و تنظيم نموده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب