السیر

السير
پدیدآوران	فزاری، ابی‌اسحاق (نویسنده) حماده، فاروق (محقق)
ناشر	مؤسسة الرسالة
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1987م , 1408ق
چاپ	1
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

السیر تألیف ابواسحق ابراهیم بن محمد فزاری (متوفی 186ق)، از جمله منابع اولیه مهم در موضوع مغازی و سیر و جهاد است. فاروق حمادة تحقیق کتاب را به انجام رسانیده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه مفصل محقق، نص کتاب در ابواب متعدد و دو مطلب الحاقی است.

گزارش محتوا

غربیان، گروسیوس را «پدر‌ حقوق‌ بین‌الملل» پنداشته‌اند؛ چه‌ زادگاه‌ این‌ رشته از علم‌ حقوق‌ را در عهد وی‌ و مرهون‌ کتابی می‌دانند که او نوشت؛ اما برای کسانی که تاریخ حقوق را منصفانه‌ مطالعه‌ کرده باشند مخفی نیست که اسلام‌ چهارده‌ قرن پیش‌ مکتب‌ حقوقی‌ خود را عرضه داشته است. مسلمانان قرن‌ها پیش از گروسیوس، شاخه‌ای از حقوق خود را برای این مباحث جدا کرده‌اند و دانشمندان‌ مسلمان‌ تحت عناوین «السّیر» و «جهاد» حقوق بین‌‌الملل‌ را‌ تدوین‌ کرده‌ و در زمینه آن‌ به‌ تحقیق پرداخته‌اند. واژه سیر جمع‌ کلمه‌ سیره است. وجه‌تسمیه این کتاب به سِیر آن است که در آن، سیره مسلمین و رفتار با مشرکین از کفار حربی و با متعاهدین‌ مستأمن‌، اهل ذمّه و اتباع غیرمسلمان، مرتدین و همچنین اهل بغی (متمردین) بیان شده است‏.

اصطلاح سیره از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری با‌ مفهوم‌ ویژه و خاصی متداول شد. انگیزه و هدف عمده آن در مرحله نخست، تدوین گفتار‌، رفتار‌ و روشی‌ بود که نبی اکرم(ص) در زندگی و دوران رسالت خود (قول، فعل‌ و تقریر‌) اتخاذ کرده و به منصه عمل در آورده بود. این سبک در مراحل‌ بعد‌ به‌ بررسی رفتار و مشی دیگر شخصیت‌های برجسته تاریخ اسلام تسرّی پیدا کرد. لذا پیش از آن‌که‌ ابن‌اسحاق‌ و ابن‌هشام‌ در کتاب‌ها و آثار خود، واژه سیره را به کار ببرند، افرادی همانند‌ محمد بن‌ مسلم، ابن‌شهاب زهری و دیگرانی در آثار و گفتار خود آن را به‌کار گرفته بودند؛ بنابراین، کتب سیره‌ به‌ آثار و نوشته‌هایی اطلاق شد که در آن‌ها اخبار مربوط به ظهور اسلام‌ و شرح‌ زندگانی رسول اکرم(ص) از‌ ولادت‌ تا وفات -در تمامی زوایا و ابعاد- به‌ نگارش‌ درآمده بود‏.

کتاب السیر ابواسحق فزاری از جمله آثاری است که فاروق حمادة دلیل گزینش آن برای تحقیق را این‌گونه توضیح می‌دهد: انتخاب این کتاب به جهت اصالت و عمق فراوان آن بوده است. این اثر یکی منابع تفکر اولیه اسلامی است که از چشمه‌ای ناب سرچشمه گرفته و از قرآن کریم و سنت شریف نبوی و اقوال صحابه و تابعین در مواجهه با مشکلات تمدنی که در مرحله تأسیس و بنای تمدن ممتاز اسلامی ایجاد شد، بهره برده است. کتاب حاضر، موطأ مالک و سیره محمد بن اسحاق در وقت نزدیک به هم تألیف شده است. این کتاب یکی از مهم‌ترین پشتوانه‌های فکری برای امت اسلامی در موضوع آداب نظامی و شئون جنگی و نیازمندی‌های آن و نیز ارتباطات بین امت اسلامی و دیگر امت‌هاست‏.

این کتاب از هنگام تألیف و عصرهای بعد به درجه بالایی از اهمیت نائل شد؛ چراکه نویسنده آن پیشوای مجاهدی بود که از ابتدای معرکه‌های جنگی در آن وارد می‌شد و پس از اتمام جنگ به‌عنوان معلم و مربی جنگ باز می‌گشت. مردان جنگجو و اسب‌سوار را به آداب اسلامی تربیت می‌کرد و در آنها روح غیرت و توانایی دائم برای رزم در مرزها را می‌دمید. بسیاری از نویسندگان پس از او از این کتاب اقتباس کردند که پیشاپیش آنها اصحاب کتب سته اهل سنت یعنی احمد بن حنبل و دیگران هستند‏.

محقق کتاب در مقدمه‌ای سیزده بخشی پس از معرفی نویسنده و شرح زندگی او به تبیین جایگاهش در علم فقه، عقیده و اخلاق پرداخته است. در آخر نیز کتاب السیر و شیوه تصحیح و تحقیق آن را مطرح کرده است.

بدون شک کتاب السیر نوشته خود ابواسحاق فزاری است؛ زیرا ممکن نیست که گفته شود بر شاگردانش آن را املا کرده و سپس همانند برخی تألیفات پس‌ازآن گردآوری شده است. محقق بر این ادعا دلایلی آورده از جمله اینکه اسناد کتاب در این نسخه به خود نویسنده است و اسانید و روایات آن هم از خود فزاری است‏.

محقق معتقد است که این کتاب اولین و مقدم‌ترین کتابی است که موضوع مغازی و سیر و جهاد و احکام فقهی و آنچه به آن مربوط است؛ مانند نفیر جهاد، تجهیز عدّه، ترتیب صفوف، حمل فی سبیل الله، کر و فر، تقسیم غنیمت و... و علاقه مسلمین به اهل ذمه و محاربین را مطرح کرده است. در این موضوع کتب فراوانی نوشته شده است لکن کتاب حاضر مقدم بر همه است. در زمان فزاری محمد بن حسن شیبانی (متوفی 189ق) نیز کتاب السیر خود را نوشت. ویژگی کتاب حاضر این است که برای هر مسئله‌ای حدیث شریفی را آورده است و اگر حدیثی نیافته قول یکی از صحابه را ذکر کرده است. سپس سخن تابعین را دلیل بر آن نقل کرده و این روش او ادامه دارد تا اینکه به سخن اساتیدش از اتباع تابعین ختم می‌گردد؛ مانند اوزاعی، ثوری، هشام بن عروه که ملتزم به نصوص و تبعیت از اثر هستند؛ لذا با شیوه شیبانی که مبتنی بر استنباطات اساتید قبلی خود است و ابتدا کلام ابوحنیفه و سپس ابویوسف را نقل می‌کند متفاوت است... بر این اساس السیر فزاری در این موضوع مصدری اصیل در شناخت فقه صحابه سلف و تابعین است. همین سبب شده که امام شافعی او را بر همه تألیفات عصرش در این موضوع برتری داده و گفته است: احدی مانند کتاب ابواسحق فزاری ننوشته است‏.

این اثر گنجینه مهمی در شناخت مذاهب و آراء آنها در جنگ، جهاد، سیر و ارتباطات حکومتی و مباحث مربوط به آن است. در ضمن آنها دیدگاه بسیاری از سلف صالح، نخعی، ابن جریج، ابن عون، حسن بصری و... ذکر شده است‏.

در این اثر همچنین نصوص معتبری از اولین فتوحات اسلامی مانند قبرس، بلاد فارس و بلاد مغرب ذکر شده است‏؛ و نیز در آن متن‌های فقهی بسیار مهمی مانند لقطه، نبش قبور، تحدید گنجینه‌ها و حکم آن، بیع و شراء، ربا و خیانت و... ذکر شده است‏.

دو بخش الحاقی کتاب، اقتباس از کتاب فزاری است که دومی از آن را محمد بن جریر طبری (متوفی 310ق) در کتابش «إختلاف الفقهاء، أحكام الجهاد و الجزیة» ذکر کرده است‏.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب و فهارس فنی (آیات، احادیث و آثار، اشعار، اعلام، غزوات، اماکن، قبائل و امم و شعوب، موضوعات فقهی و منابع تحقیق) در انتهای کتاب ذکر شده است.

بررسی صحت و ضعف اسناد روایات، ترجمه روات، ذکر منابع دیگر یک روایت، توضیح برخی از لغات و محتویات روایات در پاورقی‌ها آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. سلیمی، عبدالحکیم، «نقش دین در حقوق بین‌الملل»، پایگاه مجلات تخصصی نور، معرفت، مهر و آبان 1379، شماره 36، صفحه 28 تا 42.
3. طیبی، سید محمد، «سیره نگاری در تاریخ اسلام»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نامه تاریخ‌پژوهان، زمستان 1385 و بهار 1386، شماره 8 و 9، ص127 تا 139.