الاتجاه العقلي في التفسير

الإتجاه العقلی فی التفسیر
پدیدآوران	ابوزید، نصر حامد (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	دراسه فی قضیه المجاز فی القرآن عند المعتزله
ناشر	المرکز الثقافي العربي
مکان نشر	دار البیضاء - مغرب
سال نشر	1998 م
چاپ	4
موضوع	تاویل تفاسیر کلامی تفسیر - فن قرآن - مجاز معتزله - نظریه درباره تفسیر
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏83‎‏/‎‏1‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الاتجاه العقلي في التفسير تأليف نصر حامد ابوزيد از متفكران و نويسندگان مصرى است.اين كتاب به زبان عربى و دربارۀ رويكرد عقلى در علم تفسير به نگارش درآمده است.نویسنده در اين كتاب به بررسى مبحث«مجاز» در قرآن از ديدگاه معتزله پرداخته و ارتباط فيمابين خطاب الهى و خطاب انسانى در حوزۀ انديشۀ اسلامى، به‌ويژه انديشه اعتزالى را مورد بحث و بررسى قرار مى‌دهد.

وى همچنين به مقايسه ديدگاه معتزله و اشاعره، با هدف رسيدن به عمق انديشۀ اعتزالى، مى‌پردازد.خاستگاه انديشۀ اعتزالى و تفسير اين انديشه با توجه به ظرفيت‌هاى اجتماعى جامعۀ اسلامى اواخر قرن اول و اوائل قرن دوم هجرى، ارتباط فيمابين شناخت و معرفت و دلالت لغوى از ديدگاه معتزله، تأثير انديشۀ دينى اعتزالى بر استعمالات لغت، اشاره‌اى به تحول و تطور تاريخى مفهوم «مجاز» در بحث دلالت، ارتباط فيمابين نضج مفاهيم بلاغى-بصورت عام و كلى-و بين تأويل نص قرآن با هدف توجيه اختلافات عقيدتى فرق مختلف اسلامى و...از جمله موضوعاتى است كه در اين كتاب بدانها پرداخته شده است.وى در پایان به اين نتيجه دست مى‌يابد كه «مجاز»چونان ابزار و سلاحى در دست متكلمان درآمده كه به وسيلۀ آن تناقضى را كه گمان مى‌رود بين آيات قرآن با يكديگر و بين قرآن و ادله عقلى وجود دارد، رفع مى‌كنند

ساختار

كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى از مؤلف، تمهيدى دربارۀ تاريخ انديشۀ اعتزالى و فصول سه‌گانه ذيل و يك خاتمه مى‌باشد:

الفصل الاول: «المعرفة و الدلالة اللغوية» عناوين:المعرفة و الايمان و القدرة، مفهوم العقل و مراحل المعرفة عند الحارث المحاسبى و الباقلانى، مفهوم

العقل و مراحل المعرفة عند المعتزلة، الدلالة اللغوية و شرط المواضعة و الدلالة اللغوية و شرط القصد را دربردارد.الفصل الثاني: «مفهوم المجاز، نشأته و تطوره» شامل عناوين ذيل مى‌باشد:

1. نظرة تاریخیة
2. الجاخط و نضج المصطلح.
3. الرماني و الكشف عن الاثر النفسي.

الفصل الثالث: «المجاز و التأويل» عناوين ذيل را دربردارد:

1. التأويل عند المفسرين (ابن عباس و مجاهد).
2. التأويل عند الحسن البصري و مقاتل بن سليمان
3. التأويل عند أبى عبيدة و الفراء
4. المحكم و المتشابه كأساس التأويل
5. المجاز و التأويل عند القاضي عبدالجبار

در پایان هم مهمترين منابع و مآخذ كتاب، پى‌نوشت‌هاى كتاب و نيز فهرست مطالب آن آمده است.

نسخه‌شناسى

نویسنده كتاب آقاى نصر حامد أبو زيد است.اين كتاب در قطع رقعى با جلد شوميز در 280 صفحه برای چهارمين‌بار در سال 1998 ميلادى از سوى انتشارات «المركز الثقافي العربي» بيروت به چاپ رسيده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب
2. خرمشاهى، بهاء‌الدين، دانشنامه قرآن، جلد اول، ص144