اربلی، علی بن عیسی

اربلی، علی بن عیسی

نام	اربلی، علی بن عیسی
نام‌های دیگر
نام پدر	عیسی
متولد	۶۲۰ تا ۶۲۵ق
محل تولد	اربیل عراق
رحلت	692 ق
اساتید	ابوعبدالله محمد بن یوسف گنجى شافعى سيد‌ ‎ابن طاووس على بن فخار
برخی آثار	كشف الغمة في معرفة الأئمة (ترجمه و شرح زواره‌اى) کشف الغمة في معرفة الأئمة (ط - الحدیثة) رسائل طیف الخیال فی الجد و الهزل
کد مؤلف	AUTHORCODE02360AUTHORCODE

ابوالحسن على بن عيسى بن ابى الفتح اِربلى  (۶۲۰ تا ۶۲۵-۶۹۲)، مشهور به بهاءالدین اِرْبِلی، محدّث، مورّخ، ادیب و شاعر شیعی قرن هفتم و نویسنده کتاب کشف الغمة فی معرفة الائمة

خاندان

او در خاندانى اهل علم به دنيا آمد. پدرش حاكم إربل بوده و نسبت اربلى مربوط به شهر إربل از شهرهاى شمال عراق است.

فرزندان

فرزندان او نيز اهل علم بوده‌اند و شخصيت‌هایى انديشمند، فاضل و اهل شعر و ادبيات مى‌باشند، مانند:

1. تاج‌الدين محمد كه ديوان شعرى از او به يادگار مانده است.
2. نوۀ او عيسى بن تاج‌الدين محمد، كه مانند پدر و جد خود، اهل علم و ادب بوده است.
3. نوۀ ديگر او، شرف‌الدين، احمد بن محمد، شخصيتى فاضل و اديب بوده و از جد خود اجازۀ نقل کتاب كشف الغمة را گرفته كه در پایان یک نسخۀ خطى آن موجود است.

مقام علمى

در مقام علمى على بن عيسى اربلى همین بس كه اثرى ارزشمند مانند کتاب كشف الغمة از خود به يادگار گذاشته كه تسلط او را بر احاديث و سيره و تاريخ و كلام و علوم مختلف ديگر نشان مى‌دهد.

علماى شيعه جز ثناگویى هيچ درباره آن بزرگ مرد ندارند و حتى عالمى متعصب از اهل تسنن چون «فضل بن روزبهان» كه در رد علامه حلى کتاب نوشته، وقتى به نام اربلى مى‌رسد مى‌گوید:

«امامیه متفق‌اند كه على بن عيسى اربلى از بزرگ‌ترين علماى آنها است و آثارش هيچگاه كهنه و پوسيده نمى‌شود. او قابل اعتماد و مورد وثوق در نقل است».

شيخ جمال‌الدين احمد بن طاووس درباره كشف الغمۀ اربلى این اشعار را سروده است:

ألا قل لجامع هذا الکتاب		يمینا لقد نلت أقصى المراد
و أظهرت من فضل آل الرسول		بتأليفه ما يسوء الأعادي

يعنى: «به نگارندۀ این کتاب بگوئيد، سوگند كه چه زيبا حق مطلب را ادا نمودى.

تو با نگارش این کتاب فضايل خاندان رسول خدا را آشكار نمودى و آنچه دشمنان آن حضرت را ناراحت مى‌كند گفتى».

اساتيد

1. سيد‌ ‎ابن طاووس صاحب کتاب «إقبال الأعمال»
2. على بن فخار
3. تاج‌الدین علی بن انجب معروف به ابن ساعى بغدادى (متوفای 674ق)
4. ابوعبدالله محمد بن یوسف گنجى شافعى (متوفای 657ق)
5. شيخ رشيدالدين محمد بن قاسم صاحب کتاب «المستغيثين بالله».

شاگردان

على بن عيسى شاگردان فراوانى تربيت نموده كه نام بسيارى از آنان در اجازه‌هایى كه به آنان داده ثبت است.

از بزرگ‌ترين شاگردان وى مى‌توان به:

1. علامۀ حلى
2. شيخ رضى‌الدين، برادر علامۀ حلى
3. فرزندش شيخ تاج‌الدين محمد اشاره كرد.

وفات

سرانجام پس از عمرى تلاش و مجاهدت در راه اعتلاى پرچم تشيع و با كارنامه‌اى درخشان، على بن عيسى اربلى در سال 692 هجرى دار فانى را وداع گفت و مُهر «ارجعي إلى ربك» زينت بخش كارنامۀ عمر او شد.

بدن شريفش را در شهر بغداد و در خانه مسكونى او به خاک سپردند و زيارتگاه عشاق آل محمد صلوات‌الله‌عليهم اجمعين شد.

قبر مطهر او تا چندين قرن باقى بود و متأسفانه در قرن 14 هجرى در تحولات شهر بغداد خراب شده و آثار آن از بين رفت.

آثار

عالم فاضل و انديشمند متعهد على بن عيسى اربلى در زمینه‌هاى مختلف تأليفات ارزنده‌اى دارد، مانند:

1. كشف الغمة في معرفة الأئمة عليهم‌السلام.

   کتابى است در نوع خود كم نظير كه بحث‌هاى اصول دين پيرامون عصمت و ولايت و اثبات مذهب تشيع را همراه با بحث‌هاى ادبى و تاريخى آورده است.

   مؤلف، این کتاب را در سال 687 هجرى به اتمام رسانده است.

   به لحاظ ارزش و اهمیت کتاب، علماى بعد از اربلى در چند نوبت کتاب را با نام‌هاى مختلف ترجمه كرده‌اند تا فارسی زبانان هم بتوانند هر چه بيشتر با فضائل و تاريخ زندگانى پيشوايان خود آشنا شوند.

2. المقامات
3. ديوان اشعار، مؤلف در کتاب‌ها‌‍ى ديگرِ خود مانند كشف الغمة از اشعار این ديوان بسيار نقل كرده است.
4. کتاب الطيف

و رساله‌هاى فراوان ديگر در موضوعات گوناگون.

وابسته‌ها

كشف الغمة في معرفة الأئمة (ترجمه و شرح زواره‌اى)

کشف الغمة في معرفة الأئمة (ط - الحدیثة)

رسائل طیف الخیال فی الجد و الهزل