وحی‌شناسی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'ش‎پ' به 'ش‌پ')
    جز (جایگزینی متن - 'می‎ک' به 'می‌ک')
    خط ۳۹: خط ۳۹:
    در درس دوم با نقد دلایل منکران، ثابت شده که نه‎تنها هیچ دلیلی بر عدم امکان وحی نیست، بلکه با عنایت به قدرت خدا و ویژگی‎های روحانی انسان، شواهدی بر امکان وحی دلالت دارد.
    در درس دوم با نقد دلایل منکران، ثابت شده که نه‎تنها هیچ دلیلی بر عدم امکان وحی نیست، بلکه با عنایت به قدرت خدا و ویژگی‎های روحانی انسان، شواهدی بر امکان وحی دلالت دارد.


    نویسنده، شواهد و دلایل منکران وحی را هم‎سنخ نبودن انسان با مبدأ وحی و ناتوانی همگان در ارتباط وحیانی مطرح می‎کند. برخی از خداباوران برای رهایی از تکالیف و یا عدم شناخت خدا، انسان و شرایط ارتباط وحیانی و ظاهرگرایی منکر وحی می‌شوند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/66 ر.ک: همان، ص66]</ref>.
    نویسنده، شواهد و دلایل منکران وحی را هم‎سنخ نبودن انسان با مبدأ وحی و ناتوانی همگان در ارتباط وحیانی مطرح می‌کند. برخی از خداباوران برای رهایی از تکالیف و یا عدم شناخت خدا، انسان و شرایط ارتباط وحیانی و ظاهرگرایی منکر وحی می‌شوند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/66 ر.ک: همان، ص66]</ref>.


    در درس سوم ضمن پاسخ به دلایل عدم ضرورت وحی و بررسی دلایل حکما و متکلمان در اثبات ضرورت آن، برهانی کامل‎تر بیان شده است.
    در درس سوم ضمن پاسخ به دلایل عدم ضرورت وحی و بررسی دلایل حکما و متکلمان در اثبات ضرورت آن، برهانی کامل‎تر بیان شده است.
    خط ۴۵: خط ۴۵:
    حکما در اثبات ضرورت وحی، به اجتماعی بودن زندگی انسانی و ناتوانی بشر بر وضع و اجرای قوانین تأکید دارند. عرفا در اثبات ضرورت وحی به شناخت خدا و سیر به‎سوی او عنایت دارند و این سیر چهار مرتبه دارد و باید در میان انسان‎ها، شخص یا اشخاصی باشند که به مرتبه چهارم برسند تا با وحی الهی سالاری قافله سلوک را به‎عهده گیرند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/91 ر.ک: همان، ص91]</ref>.
    حکما در اثبات ضرورت وحی، به اجتماعی بودن زندگی انسانی و ناتوانی بشر بر وضع و اجرای قوانین تأکید دارند. عرفا در اثبات ضرورت وحی به شناخت خدا و سیر به‎سوی او عنایت دارند و این سیر چهار مرتبه دارد و باید در میان انسان‎ها، شخص یا اشخاصی باشند که به مرتبه چهارم برسند تا با وحی الهی سالاری قافله سلوک را به‎عهده گیرند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/91 ر.ک: همان، ص91]</ref>.


    درس چهارم دیدگاه‎های مادی‎گرایان و منکران وحی و نیز پندارهایی که رهاورد پیامبران را حاصل جنون، نبوغ فکری یا عواطف شدید می‎انگارند بررسی و نقد کرده، منشأ الهی وحی را اثبات می‎کند.
    درس چهارم دیدگاه‎های مادی‎گرایان و منکران وحی و نیز پندارهایی که رهاورد پیامبران را حاصل جنون، نبوغ فکری یا عواطف شدید می‎انگارند بررسی و نقد کرده، منشأ الهی وحی را اثبات می‌کند.


    حالات غیر عادی حضرت محمد(ص) در برخی موارد نزول وحی، فقط هنگام ارتباط وحیانی بی‎واسطه و به علت سنگینی این قسم از وحی بوده است. برخی با اذعان به صداقت پیامبران، سخنان آنان را تبلور شعور و شخصیت باطنی و ضمیر ناخودآگاه می‎دانند که بر اثر تفکر زیاد بر روی مشکلات مردم، از درون بر ایشان الهام می‌شد و ایشان آن را وحی الهی می‎پنداشتند. گاه نیز خیال می‎کردند فرشته‎ای را می‎بینند یا صدایی غیبی با ایشان نجوا می‎کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/116 ر.ک: همان، ص116]</ref>.
    حالات غیر عادی حضرت محمد(ص) در برخی موارد نزول وحی، فقط هنگام ارتباط وحیانی بی‎واسطه و به علت سنگینی این قسم از وحی بوده است. برخی با اذعان به صداقت پیامبران، سخنان آنان را تبلور شعور و شخصیت باطنی و ضمیر ناخودآگاه می‎دانند که بر اثر تفکر زیاد بر روی مشکلات مردم، از درون بر ایشان الهام می‌شد و ایشان آن را وحی الهی می‎پنداشتند. گاه نیز خیال می‌کردند فرشته‎ای را می‎بینند یا صدایی غیبی با ایشان نجوا می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/116 ر.ک: همان، ص116]</ref>.


    در درس پنجم با بررسی عوامل و آثار تحلیل وحی به تجربه پیامبران و نقد دلایل آن، ناصحیح بودن این تحلیل، به‎ویژه درباره وحی قرآنی اثبات شده است.
    در درس پنجم با بررسی عوامل و آثار تحلیل وحی به تجربه پیامبران و نقد دلایل آن، ناصحیح بودن این تحلیل، به‎ویژه درباره وحی قرآنی اثبات شده است.
    خط ۵۵: خط ۵۵:
    درس ششم با بیان تحلیل عقلی حکما از وحی، نشان می‎دهد که آنچه حکما در تحلیل وحی گفته‎اند، به‎رغم گمان برخی محققان، چندان با ادله و شواهد درون‎متنی تعارض ندارد.
    درس ششم با بیان تحلیل عقلی حکما از وحی، نشان می‎دهد که آنچه حکما در تحلیل وحی گفته‎اند، به‎رغم گمان برخی محققان، چندان با ادله و شواهد درون‎متنی تعارض ندارد.


    در این درس نظر فیلسوفانی چون فارابی و بوعلی درباره وحی به معرض نمایش گذاشته شده است. فارابی عقل انسانی را دارای سه مرتبه بالقوه و بالفعل و مستفاد می‎داند و عقل مستفاد با عقل فعال که در لسان شرع بدان «روح‎القدس» گویند ارتباط برقرار می‎کند. نبی با تکامل در قوه متخیله توان ارتباط وحیانی را به دست می‎آورد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/166 ر.ک: همان، ص166]</ref>.
    در این درس نظر فیلسوفانی چون فارابی و بوعلی درباره وحی به معرض نمایش گذاشته شده است. فارابی عقل انسانی را دارای سه مرتبه بالقوه و بالفعل و مستفاد می‎داند و عقل مستفاد با عقل فعال که در لسان شرع بدان «روح‎القدس» گویند ارتباط برقرار می‌کند. نبی با تکامل در قوه متخیله توان ارتباط وحیانی را به دست می‎آورد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/166 ر.ک: همان، ص166]</ref>.


    درس هفتم به این موضوع می‌پردازد که وحی سخن حضوری و غیر مادی خداوند با برخی انسان‎هاست.
    درس هفتم به این موضوع می‌پردازد که وحی سخن حضوری و غیر مادی خداوند با برخی انسان‎هاست.
    خط ۶۱: خط ۶۱:
    تکلم خداوند با پیامبران را پیروان تمام شرایع الهی پذیرفته‎اند؛ گرچه در چگونگی آن اختلاف ‎نظر وجود دارد. برخی وحی را حروف و اصوات ایجادشده در هوا یا محل دیگر می‎دانند که لازمه‎اش معرفت حصولی و قابل ‎درک برای همگان است. حال‎ آنکه وحی دریافتی حضوری و پنهان است. اشاعره سخن خدا را «کلام نفسی» می‎دانند که معنا و حقیقتی ازلی بوده، غیر از علم، اراده و کراهت است. آن معنا و حقیقت به‎وسیله الفاظ به پیامبران منتقل می‌شود. آنان دلیل قانع‎کننده‎ای بر اثبات کلام نفسی بیان نکرده‎اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/190 ر.ک: همان، ص190]</ref>.
    تکلم خداوند با پیامبران را پیروان تمام شرایع الهی پذیرفته‎اند؛ گرچه در چگونگی آن اختلاف ‎نظر وجود دارد. برخی وحی را حروف و اصوات ایجادشده در هوا یا محل دیگر می‎دانند که لازمه‎اش معرفت حصولی و قابل ‎درک برای همگان است. حال‎ آنکه وحی دریافتی حضوری و پنهان است. اشاعره سخن خدا را «کلام نفسی» می‎دانند که معنا و حقیقتی ازلی بوده، غیر از علم، اراده و کراهت است. آن معنا و حقیقت به‎وسیله الفاظ به پیامبران منتقل می‌شود. آنان دلیل قانع‎کننده‎ای بر اثبات کلام نفسی بیان نکرده‎اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/190 ر.ک: همان، ص190]</ref>.


    درس هشتم با استفاده از آیات و روایات، سه قسم وحی بی‎واسطه، از ورای حجاب و به‎واسطه فرشته و نیز فرایند هریک از این قسم‎ها را بیان می‎کند. وحی بی‎واسطه در قیاس با دو قسم دیگر سنگین‎تر و دریافت آن نیز سخت‎تر بوده است. وحی بی‎واسطه بر دو گونه است: در بیداری که نوح، ابراهیم، عیسی، محمد(ص) از آن برخوردار بوده‎اند و در خواب که حضرت محمد و ابراهیم از آن بهره‎مند بوده‎اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/215 ر.ک: همان، ص215]</ref>.
    درس هشتم با استفاده از آیات و روایات، سه قسم وحی بی‎واسطه، از ورای حجاب و به‎واسطه فرشته و نیز فرایند هریک از این قسم‎ها را بیان می‌کند. وحی بی‎واسطه در قیاس با دو قسم دیگر سنگین‎تر و دریافت آن نیز سخت‎تر بوده است. وحی بی‎واسطه بر دو گونه است: در بیداری که نوح، ابراهیم، عیسی، محمد(ص) از آن برخوردار بوده‎اند و در خواب که حضرت محمد و ابراهیم از آن بهره‎مند بوده‎اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/215 ر.ک: همان، ص215]</ref>.


    در درس نهم ثابت شده است که وحی الهی به پیامبران به سه گونه قابل ‎تصور است: نشان دادن واقع، بیان زبانی و نشان دادن واقع همراه با بیان زبانی. در وحی به‎صورت نشان دادن واقع، پیامبر بر آن لباس زبانی پوشانیده، به مردم بیان می‎کند، ولی در وحی زبانی، پیامبر وحی را به‎صورت مجموعه‎ای از بیان گفتاری یا نوشتاری دریافت می‎کند. اثبات اینکه پیامبران از کدام گونه وحی بهره‎مند بوده‎اند، خارج از توان عقل و بحث درون‎متنی است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/236 ر.ک: همان، ص236]</ref>.
    در درس نهم ثابت شده است که وحی الهی به پیامبران به سه گونه قابل ‎تصور است: نشان دادن واقع، بیان زبانی و نشان دادن واقع همراه با بیان زبانی. در وحی به‎صورت نشان دادن واقع، پیامبر بر آن لباس زبانی پوشانیده، به مردم بیان می‌کند، ولی در وحی زبانی، پیامبر وحی را به‎صورت مجموعه‎ای از بیان گفتاری یا نوشتاری دریافت می‌کند. اثبات اینکه پیامبران از کدام گونه وحی بهره‎مند بوده‎اند، خارج از توان عقل و بحث درون‎متنی است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/236 ر.ک: همان، ص236]</ref>.


    درس دهم با آوردن شواهد و ادله نشان می‎دهد که قرآن کریم وحی زبانی بوده، افزون بر محتوا، واژگان و ساختار آن نیز از سوی خداست.
    درس دهم با آوردن شواهد و ادله نشان می‎دهد که قرآن کریم وحی زبانی بوده، افزون بر محتوا، واژگان و ساختار آن نیز از سوی خداست.
    خط ۷۳: خط ۷۳:
    عوامل سلامت وحی عبارتند از: حضوری و بی‎ابهام بودن دریافت وحی؛ امانت‎داری و توانمندی فرشته در حفظ وحی از دستبرد دیگران؛ توجه دائمی پیامبران؛ برخورداری پیامبران از درجه بالای آگاهی و اراده قوی. کسانی برخلاف دلالت شواهد و ادله عقلی برای عدم سلامت وحی، به برخی داستان‎ها و آیات تمسک کرده‎اند؛ ولی آن داستان‎ها ساختگی بوده و هیچ‎کدام از آیات مورد نظر بر عدم سلامت وحی دلالت ندارند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/289 ر.ک: همان، ص289]</ref>.
    عوامل سلامت وحی عبارتند از: حضوری و بی‎ابهام بودن دریافت وحی؛ امانت‎داری و توانمندی فرشته در حفظ وحی از دستبرد دیگران؛ توجه دائمی پیامبران؛ برخورداری پیامبران از درجه بالای آگاهی و اراده قوی. کسانی برخلاف دلالت شواهد و ادله عقلی برای عدم سلامت وحی، به برخی داستان‎ها و آیات تمسک کرده‎اند؛ ولی آن داستان‎ها ساختگی بوده و هیچ‎کدام از آیات مورد نظر بر عدم سلامت وحی دلالت ندارند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/289 ر.ک: همان، ص289]</ref>.


    درس دوازدهم ضمن بیان اصناف فرشتگان وحی، بیان می‎کند که پیامبران در کسب استعداد نبوت نقشی ندارند؛ هرچند از استعداد خدادادی خوب استفاده کرده‎اند و آنان و نیز فرشته در امر وحی تنها نقش واسطه دریافت و رساندن آن را دارند و این نقش در اقسام و گونه‎های وحی متفاوت است.
    درس دوازدهم ضمن بیان اصناف فرشتگان وحی، بیان می‌کند که پیامبران در کسب استعداد نبوت نقشی ندارند؛ هرچند از استعداد خدادادی خوب استفاده کرده‎اند و آنان و نیز فرشته در امر وحی تنها نقش واسطه دریافت و رساندن آن را دارند و این نقش در اقسام و گونه‎های وحی متفاوت است.


    جبرئیل سردسته فرشتگان وحی و نقش وی در این امر، تنها رساندن آن به پیامبر است. جبرئیل وحی را گاه به‎صورت مستقیم از خدا و گاه با واسطه میکائیل یا اسرافیل دریافت می‎کرد. فرشته گاه وحی را به شکل واقعی خود می‎آورد و زمانی در شکل یک انسان و در مواردی وحی را بر قلب پیامبر می‎اندازد. پیامبر هنگام دریافت وحی از فرشته، در شکل واقعی‎اش یا در شکل انسان حالت عادی داشتند و زمانی که فرشته، وحی را در دل آن حضرت می‎انداخت، عرق کرده، رنگ چهره‎شان دگرگون می‌شد و نیز هنگام دریافت وحی مستقیم از خدا، مدهوش می‌شدند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/317 ر.ک: همان، ص317]</ref>.
    جبرئیل سردسته فرشتگان وحی و نقش وی در این امر، تنها رساندن آن به پیامبر است. جبرئیل وحی را گاه به‎صورت مستقیم از خدا و گاه با واسطه میکائیل یا اسرافیل دریافت می‌کرد. فرشته گاه وحی را به شکل واقعی خود می‎آورد و زمانی در شکل یک انسان و در مواردی وحی را بر قلب پیامبر می‎اندازد. پیامبر هنگام دریافت وحی از فرشته، در شکل واقعی‎اش یا در شکل انسان حالت عادی داشتند و زمانی که فرشته، وحی را در دل آن حضرت می‎انداخت، عرق کرده، رنگ چهره‎شان دگرگون می‌شد و نیز هنگام دریافت وحی مستقیم از خدا، مدهوش می‌شدند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/317 ر.ک: همان، ص317]</ref>.


    در درس سیزدهم با نقد دیدگاه‎هایی که وحی و به‎ویژه وحی قرآنی را بازتاب فرهنگ زمانه یا متأثر از فرهنگ غلط مردم می‎داند، تعین پیشین وحی و استقلال آن از عوامل انسانی، ثابت شده است.
    در درس سیزدهم با نقد دیدگاه‎هایی که وحی و به‎ویژه وحی قرآنی را بازتاب فرهنگ زمانه یا متأثر از فرهنگ غلط مردم می‎داند، تعین پیشین وحی و استقلال آن از عوامل انسانی، ثابت شده است.
    خط ۸۱: خط ۸۱:
    کسانی به گمان اینکه وحی به زبان مردم است و زبان، بازتاب تصورات ذهنی انسان‎ها، معتقدند وحی بازتاب تصورات و فرهنگ مردم زمانه است و آمدن مسائلی مانند جن، چشم‎زخم و سحر در قرآن بدین ‎جهت است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/340 ر.ک: همان، ص340]</ref>.
    کسانی به گمان اینکه وحی به زبان مردم است و زبان، بازتاب تصورات ذهنی انسان‎ها، معتقدند وحی بازتاب تصورات و فرهنگ مردم زمانه است و آمدن مسائلی مانند جن، چشم‎زخم و سحر در قرآن بدین ‎جهت است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/340 ر.ک: همان، ص340]</ref>.


    درس چهاردهم ثابت می‎کند وحی اصطلاحی که با هبوط حضرت آدم(ع) بر زمین آغاز شده بود، با نزول آخرین آیه بر پیامبر اسلام(ص) پایان یافته است. گرچه این امر به معنای خاتمه هرگونه دریافت انسان از خدا نبوده، همواره امامی در میان مردم هست که به او الهام می‌شود.
    درس چهاردهم ثابت می‌کند وحی اصطلاحی که با هبوط حضرت آدم(ع) بر زمین آغاز شده بود، با نزول آخرین آیه بر پیامبر اسلام(ص) پایان یافته است. گرچه این امر به معنای خاتمه هرگونه دریافت انسان از خدا نبوده، همواره امامی در میان مردم هست که به او الهام می‌شود.


    راز پایان وحی از یک‎سوی به توانایی بشر در دریافت برنامه کلی زندگی و تبلیغ آن و قدرت اجتهاد و حضور امام معصوم(ع) در میان مردم و از سوی دیگر، به ‎سلامت قرآن از تحریف و جامعیت و جاودانگی آن بازمی‎گردد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/364 ر.ک: همان، ص364]</ref>.
    راز پایان وحی از یک‎سوی به توانایی بشر در دریافت برنامه کلی زندگی و تبلیغ آن و قدرت اجتهاد و حضور امام معصوم(ع) در میان مردم و از سوی دیگر، به ‎سلامت قرآن از تحریف و جامعیت و جاودانگی آن بازمی‎گردد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/364 ر.ک: همان، ص364]</ref>.


    درس پانزدهم فرق وحی با مفاهیمی همچون حدیث قدسی، تجربه نبوی، الهام، حدیث نبوی، عرفان و القائات شیطانی را بیان می‎کند.
    درس پانزدهم فرق وحی با مفاهیمی همچون حدیث قدسی، تجربه نبوی، الهام، حدیث نبوی، عرفان و القائات شیطانی را بیان می‌کند.


    درس شانزدهم با عنایت به وحی محور بودن دین یهود و مسیحیت، وحی در این دو آیین و کتاب مقدس را بررسی می‎کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/20 ر.ک: مقدمه، ص20-22]</ref>.
    درس شانزدهم با عنایت به وحی محور بودن دین یهود و مسیحیت، وحی در این دو آیین و کتاب مقدس را بررسی می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/20493/1/20 ر.ک: مقدمه، ص20-22]</ref>.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==

    نسخهٔ ‏۲۲ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۰:۰۴

    ‏وحی‌شناسی
    وحی‌شناسی
    پدیدآورانکريمي، مصطفي (نويسنده)
    ناشرمؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خمینی (ره). مرکز انتشارات
    مکان نشرايران - قم
    سال نشرمجلد1: 1387ش,
    شابک‎978-964-411-273-7
    موضوعوحي و الهام
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏BP‎‏ ‎‏220‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏4‎‏و‎‏3‎‏*
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    وحی‌شناسی، تألیف مصطفی کریمی، کتابی است که با هدف پاسخگویی به نیازهای دانش‌پژوهان رشته علوم قرآن و تفسیر تدوین یافته است. در این اثر آیات و روایات، مسائل وحی، به‎ویژه تحلیل آن و نقش فرشته و پیامبر در این زمینه، با نگاهی نو، جامع و دقیق بررسی شده است.

    ساختار

    این اثر جهت تدریس در دانشگاه‎ها شامل شانزده درس و به ارزش سه واحد فراهم آمده است. لذا در هر درس اهداف، پیش‎سازمان‎دهنده، فعالیت ضمن درس، چکیده، پرسش، منابع برای مطالعه بیشتر و موضوع تحقیق، طراحی و ارائه شده است[۱].

    گزارش محتوا

    نویسنده در مقدمه ضمن بیان مطالبی درباره وحی، به بیان مخاطب این اثر و محتویات آن پرداخته است[۲].

    درس نخست این نوشته به مفهوم و کاربردهای لغوی و قرآنی وحی و مفهوم اصطلاحی آن می‌پردازد.

    نویسنده در این درس می‎گوید: کاربردهای قرآنی وحی شامل تقدیر الهی در نظام هستی، هدایت غریزی، القای شیطانی، اشاره پنهانی، الهام، پیام الهی به فرشتگان، فرستادن روح بر پیامبر، تأیید عملی پیشوایان الهی، ارتباط رسالی و سخن گفتن بی‎واسطه خدا با پیامبر است... بیشترین کاربرد وحی در قرآن در معنای اصطلاحی آن، یعنی «ارتباط رسالی» پیامبر است... وحی در اصطلاح علم کلام و علوم قرآنی به معنای «تفهیم اختصاصی از جانب خداوند به بنده برگزیده (پیامبر) برای هدایت مردم» است[۳].

    در درس دوم با نقد دلایل منکران، ثابت شده که نه‎تنها هیچ دلیلی بر عدم امکان وحی نیست، بلکه با عنایت به قدرت خدا و ویژگی‎های روحانی انسان، شواهدی بر امکان وحی دلالت دارد.

    نویسنده، شواهد و دلایل منکران وحی را هم‎سنخ نبودن انسان با مبدأ وحی و ناتوانی همگان در ارتباط وحیانی مطرح می‌کند. برخی از خداباوران برای رهایی از تکالیف و یا عدم شناخت خدا، انسان و شرایط ارتباط وحیانی و ظاهرگرایی منکر وحی می‌شوند[۴].

    در درس سوم ضمن پاسخ به دلایل عدم ضرورت وحی و بررسی دلایل حکما و متکلمان در اثبات ضرورت آن، برهانی کامل‎تر بیان شده است.

    حکما در اثبات ضرورت وحی، به اجتماعی بودن زندگی انسانی و ناتوانی بشر بر وضع و اجرای قوانین تأکید دارند. عرفا در اثبات ضرورت وحی به شناخت خدا و سیر به‎سوی او عنایت دارند و این سیر چهار مرتبه دارد و باید در میان انسان‎ها، شخص یا اشخاصی باشند که به مرتبه چهارم برسند تا با وحی الهی سالاری قافله سلوک را به‎عهده گیرند[۵].

    درس چهارم دیدگاه‎های مادی‎گرایان و منکران وحی و نیز پندارهایی که رهاورد پیامبران را حاصل جنون، نبوغ فکری یا عواطف شدید می‎انگارند بررسی و نقد کرده، منشأ الهی وحی را اثبات می‌کند.

    حالات غیر عادی حضرت محمد(ص) در برخی موارد نزول وحی، فقط هنگام ارتباط وحیانی بی‎واسطه و به علت سنگینی این قسم از وحی بوده است. برخی با اذعان به صداقت پیامبران، سخنان آنان را تبلور شعور و شخصیت باطنی و ضمیر ناخودآگاه می‎دانند که بر اثر تفکر زیاد بر روی مشکلات مردم، از درون بر ایشان الهام می‌شد و ایشان آن را وحی الهی می‎پنداشتند. گاه نیز خیال می‌کردند فرشته‎ای را می‎بینند یا صدایی غیبی با ایشان نجوا می‌کند[۶].

    در درس پنجم با بررسی عوامل و آثار تحلیل وحی به تجربه پیامبران و نقد دلایل آن، ناصحیح بودن این تحلیل، به‎ویژه درباره وحی قرآنی اثبات شده است.

    «تجربه دینی» حالتی درونی است که از احساس حضور «امر متعالی» مانند خدا یا تجلیات الهی و یا موضوع مرتبط با خدا، برای مؤمن پدید می‎آید و تجربه‎کننده آن را دینی می‎داند. عوامل پیدایش نگرش تجربی به وحی عبارتند: از پیشتازی دانش تجربی، شک در صدق گزاره‎های کتاب مقدس و دگرگونی نیازهای بشری به‎رغم ثبات محتوای وحی. تحلیل وحی به تجربه، پیامدهایی ناپذیرفتنی دارد؛ از جمله خطاپذیر و بشری شدن وحی و دین، کوتاه شدن دست بشر از حقایق پیام الهی، فروکاسته شدن وحی و دین به احساس شخصی[۷].

    درس ششم با بیان تحلیل عقلی حکما از وحی، نشان می‎دهد که آنچه حکما در تحلیل وحی گفته‎اند، به‎رغم گمان برخی محققان، چندان با ادله و شواهد درون‎متنی تعارض ندارد.

    در این درس نظر فیلسوفانی چون فارابی و بوعلی درباره وحی به معرض نمایش گذاشته شده است. فارابی عقل انسانی را دارای سه مرتبه بالقوه و بالفعل و مستفاد می‎داند و عقل مستفاد با عقل فعال که در لسان شرع بدان «روح‎القدس» گویند ارتباط برقرار می‌کند. نبی با تکامل در قوه متخیله توان ارتباط وحیانی را به دست می‎آورد[۸].

    درس هفتم به این موضوع می‌پردازد که وحی سخن حضوری و غیر مادی خداوند با برخی انسان‎هاست.

    تکلم خداوند با پیامبران را پیروان تمام شرایع الهی پذیرفته‎اند؛ گرچه در چگونگی آن اختلاف ‎نظر وجود دارد. برخی وحی را حروف و اصوات ایجادشده در هوا یا محل دیگر می‎دانند که لازمه‎اش معرفت حصولی و قابل ‎درک برای همگان است. حال‎ آنکه وحی دریافتی حضوری و پنهان است. اشاعره سخن خدا را «کلام نفسی» می‎دانند که معنا و حقیقتی ازلی بوده، غیر از علم، اراده و کراهت است. آن معنا و حقیقت به‎وسیله الفاظ به پیامبران منتقل می‌شود. آنان دلیل قانع‎کننده‎ای بر اثبات کلام نفسی بیان نکرده‎اند[۹].

    درس هشتم با استفاده از آیات و روایات، سه قسم وحی بی‎واسطه، از ورای حجاب و به‎واسطه فرشته و نیز فرایند هریک از این قسم‎ها را بیان می‌کند. وحی بی‎واسطه در قیاس با دو قسم دیگر سنگین‎تر و دریافت آن نیز سخت‎تر بوده است. وحی بی‎واسطه بر دو گونه است: در بیداری که نوح، ابراهیم، عیسی، محمد(ص) از آن برخوردار بوده‎اند و در خواب که حضرت محمد و ابراهیم از آن بهره‎مند بوده‎اند[۱۰].

    در درس نهم ثابت شده است که وحی الهی به پیامبران به سه گونه قابل ‎تصور است: نشان دادن واقع، بیان زبانی و نشان دادن واقع همراه با بیان زبانی. در وحی به‎صورت نشان دادن واقع، پیامبر بر آن لباس زبانی پوشانیده، به مردم بیان می‌کند، ولی در وحی زبانی، پیامبر وحی را به‎صورت مجموعه‎ای از بیان گفتاری یا نوشتاری دریافت می‌کند. اثبات اینکه پیامبران از کدام گونه وحی بهره‎مند بوده‎اند، خارج از توان عقل و بحث درون‎متنی است[۱۱].

    درس دهم با آوردن شواهد و ادله نشان می‎دهد که قرآن کریم وحی زبانی بوده، افزون بر محتوا، واژگان و ساختار آن نیز از سوی خداست.

    مقایسه قرآن کریم با سخنان دیگر، از جمله حدیث و دقت در درس ناخوانده بودن پیامبر اکرم(ص) دلالت بر الهی بودن الفاظ قرآنی دارد[۱۲].

    درس یازدهم از دلایل عقلی و نقلی سلامت وحی در تمام مراحل تا رسیدن به مردم و راز این سلامتی سخن می‎گوید.

    عوامل سلامت وحی عبارتند از: حضوری و بی‎ابهام بودن دریافت وحی؛ امانت‎داری و توانمندی فرشته در حفظ وحی از دستبرد دیگران؛ توجه دائمی پیامبران؛ برخورداری پیامبران از درجه بالای آگاهی و اراده قوی. کسانی برخلاف دلالت شواهد و ادله عقلی برای عدم سلامت وحی، به برخی داستان‎ها و آیات تمسک کرده‎اند؛ ولی آن داستان‎ها ساختگی بوده و هیچ‎کدام از آیات مورد نظر بر عدم سلامت وحی دلالت ندارند[۱۳].

    درس دوازدهم ضمن بیان اصناف فرشتگان وحی، بیان می‌کند که پیامبران در کسب استعداد نبوت نقشی ندارند؛ هرچند از استعداد خدادادی خوب استفاده کرده‎اند و آنان و نیز فرشته در امر وحی تنها نقش واسطه دریافت و رساندن آن را دارند و این نقش در اقسام و گونه‎های وحی متفاوت است.

    جبرئیل سردسته فرشتگان وحی و نقش وی در این امر، تنها رساندن آن به پیامبر است. جبرئیل وحی را گاه به‎صورت مستقیم از خدا و گاه با واسطه میکائیل یا اسرافیل دریافت می‌کرد. فرشته گاه وحی را به شکل واقعی خود می‎آورد و زمانی در شکل یک انسان و در مواردی وحی را بر قلب پیامبر می‎اندازد. پیامبر هنگام دریافت وحی از فرشته، در شکل واقعی‎اش یا در شکل انسان حالت عادی داشتند و زمانی که فرشته، وحی را در دل آن حضرت می‎انداخت، عرق کرده، رنگ چهره‎شان دگرگون می‌شد و نیز هنگام دریافت وحی مستقیم از خدا، مدهوش می‌شدند[۱۴].

    در درس سیزدهم با نقد دیدگاه‎هایی که وحی و به‎ویژه وحی قرآنی را بازتاب فرهنگ زمانه یا متأثر از فرهنگ غلط مردم می‎داند، تعین پیشین وحی و استقلال آن از عوامل انسانی، ثابت شده است.

    کسانی به گمان اینکه وحی به زبان مردم است و زبان، بازتاب تصورات ذهنی انسان‎ها، معتقدند وحی بازتاب تصورات و فرهنگ مردم زمانه است و آمدن مسائلی مانند جن، چشم‎زخم و سحر در قرآن بدین ‎جهت است[۱۵].

    درس چهاردهم ثابت می‌کند وحی اصطلاحی که با هبوط حضرت آدم(ع) بر زمین آغاز شده بود، با نزول آخرین آیه بر پیامبر اسلام(ص) پایان یافته است. گرچه این امر به معنای خاتمه هرگونه دریافت انسان از خدا نبوده، همواره امامی در میان مردم هست که به او الهام می‌شود.

    راز پایان وحی از یک‎سوی به توانایی بشر در دریافت برنامه کلی زندگی و تبلیغ آن و قدرت اجتهاد و حضور امام معصوم(ع) در میان مردم و از سوی دیگر، به ‎سلامت قرآن از تحریف و جامعیت و جاودانگی آن بازمی‎گردد[۱۶].

    درس پانزدهم فرق وحی با مفاهیمی همچون حدیث قدسی، تجربه نبوی، الهام، حدیث نبوی، عرفان و القائات شیطانی را بیان می‌کند.

    درس شانزدهم با عنایت به وحی محور بودن دین یهود و مسیحیت، وحی در این دو آیین و کتاب مقدس را بررسی می‌کند[۱۷].

    وضعیت کتاب

    فهرست محتویات در ابتدا و فهرست منابع در انتهای کتاب آمده است.

    پاورقی‎ها به ذکر مستندات مطالب کتاب، متن عربی آیات، توضیح و شرح برخی از ابهامات کتاب اختصاص یافته است.

    پانویس

    1. ↑ ر.ک: مقدمه، ص20
    2. ↑ ر.ک: همان، ص19-22
    3. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص40
    4. ↑ ر.ک: همان، ص66
    5. ↑ ر.ک: همان، ص91
    6. ↑ ر.ک: همان، ص116
    7. ↑ ر.ک: همان، ص142
    8. ↑ ر.ک: همان، ص166
    9. ↑ ر.ک: همان، ص190
    10. ↑ ر.ک: همان، ص215
    11. ↑ ر.ک: همان، ص236
    12. ↑ ر.ک: همان، ص257
    13. ↑ ر.ک: همان، ص289
    14. ↑ ر.ک: همان، ص317
    15. ↑ ر.ک: همان، ص340
    16. ↑ ر.ک: همان، ص364
    17. ↑ ر.ک: مقدمه، ص20-22

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=وحی‌شناسی&oldid=445420»