ناسخ القرآن و منسوخه محكمه و متشابهه

‏ناسخ القران و منسوخه محکمه و متشابهه

نام کتاب	‏ناسخ القران و منسوخه محکمه و متشابهه
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	لجنه التحقیق فی مکتبه العلامه المجلسی (زير نظر) شوهانی، عامر (محقق) اشعری، سعد بن عبد الله (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏85‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏ن‎‏2
موضوع	قرآن - علوم قرآنی قرآن - متشابهات و محکمات قرآن - ناسخ و منسوخ
ناشر	مکتبة العلامة المجلسي
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1432 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE19257AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«ناسخ القرآن و منسوخه و محكمه و متشابهه»، اثر ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعرى قمى (متوفى 301ق)، با تحقيق عامر الشوهانى الزبيدى، دربردارنده رواياتى است كه امام جعفر صادق(ع)، از جد بزرگوار خويش، اميرالمؤمنين(ع) در شناساندن و معرفى انواع علوم قرآن، از جمله ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، عام و خاص، اسباب نزول، تنزيل و تأويل نقل كرده است. همچنين مشتمل است بر بيان بعضى از عقايد از جمله امامت، نصب امام از جانب خداوند، وجوب عصمت امام و... و استدلال بر آن‌ها به‌وسيله آيات قرآنى و ادله عقليه (مقدمه محقق، ص 13).

ساختار

كتاب با مقدمه مفصلى از محقق آغاز و مطالب در هشت باب، تنظيم شده است.

در ابتداى كتاب، رساله‌اى از سيدحسن موسوى بروجردى، پيرامون تحقيق در علوم قرآنى، آمده است.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق ابتدا به عظمت و جايگاه قرآن كريم اشاره شده و سپس، مطالبى پيرامون اثر حاضر، عنوان گرديده است (مقدمه محقق، ص 9).

در رساله سيد حسن موسوى بروجردى، ابتدا توضيحاتى پيرامون محتواى نص داده شده و سپس جايگاه روات زير، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است:

1. شيخ‌الطايفه ابوالقاسم سعد بن عبدالله بن ابى‌خلف اشعرى قمى (متوفى 299 يا 300 يا 301ق)؛

2. شيخ ثقه جليل على بن ابراهيم بن هاشم قمى صاحب تفسير مشهور (متوفى حدود 307ق)؛

3. شيخ حافظ علامه ابوالعباس احمد بن محمد بن سعيد كوفى سبيعى، مشعور به ابن عقده (متوفى 333ق)؛

4. شيخ ثقه اجل ابوعبدالله محمد بن ابراهيم نعمانى، معروف به ابن زينب يا كاتب نعمانى (متوفى حدود 360ق)؛

5. سيد مرتضى علم‌الهدى على بن حسين موسوى بغدادى (متوفى 436ق) (رساله سيد حسن موسوى بروجردى، ص 19).

در انتهاى مقدمه، ضمن ذكر زندگى‌نامه نويسنده، به اين نكته اشاره شده است كه از مهم‌ترين موضوعاتى كه كتاب مشتمل بر آن است، دو موضوع زير مى‌باشد:

1. حديث «نزول قرآن بر هفت حرف» كه نويسنده آن را در ابتداى كتاب ذكر كرده است. اين موضوع و ارتباط آن با مسئله اختلاف قرائات، از جمله مسائل مورد توجه و از مواضعى است كه كلام، بحث و تحقيقات فراوانى از قرون اوليه اسلام تاكنون را به خود اختصاص داده است.

2. موضوع «تحريف قرآن» كه باب كاملى را به خود اختصاص داده است كه هر دو موضوع، نيازمند بحث فراوان، استقصاء موسع و تتبع دقيق بوده و بدين منظور، توضيحاتى پيرامون هر دو داده شده است (همان، ص71).

در ابتداى كتاب، مطالبى پيرامون آيات ترغيب، ترهيب، جدل، قصص (قبل از نبى(ص)، در عصر نبى(ص) و پس از وى) و آيات مثل و وجوه تنزيل و تأويل آمده است (متن كتاب، ص 148).

باب اول، به توضيح پيرامون ناسخ و منسوخ اختصاص يافته است. برخى از مطالبى كه در اين باب، مورد بررسى قرار گرفته است، پيرامون موضوعات زير مى‌باشد: نسخ شدن حكم حبس زانيه و اذيت زانى با آيه جلد (شلاق)؛ نسخ عده زن شوهرمرده؛ نسخ حكم پيكار كردن يك مسلمان با ده مشرك؛ نسخ حكم ميراث برادر دينى؛ نسخ حكم قصاص در تورات؛ نسخ برخى از احكام روزه و...

باب دوم، پيرامون محكم و متشابه است و در آن پس از تعريف محكم و متشابه، برخى از الفاظ مثل ضلال، وحى، خلق، فتنه و... به‌عنوان الفاظ متشابه ياد شده و معانى متعدد هركدام ذكر گرديده است.

باب سوم در باره عام و خاص مى‌باشد. نويسنده در اين باب، در باره سه دسته از آيات زير مفصلا توضيح داده است:

1. آياتى كه لفظشان عام و معنايشان خاص است؛

2. آياتى كه لفظشان عام و معنايشان نيز عام است؛

3. آياتى كه لفظشان خاص و معنايشان عام است (همان، ص 231).

در باب چهارم، از تحريف پاره‌اى از آيات قرآن بحث شده است (همان، ص239).

در باب چهارم، از تأليف قرآن برخلاف نحوه نزول آن، سخن به ميان آمده است (همان، ص267).

موضوعات ابواب ديگر كتاب، به ترتيب عبارتند از: ايمان و كفر و شرك و ضلال و ظلم؛ حدود فروضى كه خداوند آن‌ها را بر بندگانش فرض كرده؛ آياتى از قرآن كه تأويل آنها قبل از تنزيل آنها بوده است و عصمت.

وضعيت كتاب

فهارس فنى كتاب از جمله: فهرست آيات؛ احاديث؛ آثار؛ اعلام؛ طوايف و قبايل و فرق؛ اماكن و شهرها؛ وقايع و ايام و كتب وارده در متن، به‌همراه فهرست مصادر توثيق و تعضيد و محتويات كتاب، در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و مفصلى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن، داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.