فصول

فصول
پدیدآوران	نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد(نویسنده) دانش‌پژوه، محمدتقی (گردآورنده) گرگانی استرابادی، رکنالدین محمد بن علی (مترجم)
ناشر	دانشگاه تهران
مکان نشر	ايران - تهران
چاپ	1
تعداد جلد	1

فصول، اثر خواجه نصیرالدین طوسی، رساله نسبتا کوچکی است به زبان فارسی در باب کلام و اعتقادات شیعی که به‎همراه ترجمه تازی آن از رکن‎الدین محمد بن علی گرگانی استرآبادی (زنده در 697 و 728ق)، توسط محمدتقی دانش‎پژوه، چاپ و عرضه شده است.

خواجه این فصول را چنانکه از دیباچه ترجمه تازی و دیباچه گزارش سیوری برمی‎آید، به نام «الفصول في الأصول» نامیده، ولی در فهرست‎ها همان فصول خوانده شده است.

اهمیت کتاب

آنچه باعث اهمیت کتاب می‎شود، این است که می‎توان آراء کلامی خواجه را‎ در آن جستجو نمود.

ساختار

کتاب با دیباچه‎ای از مصحح، آغاز شده است.

این اثر، رساله‎ای است در اثبات پنج اصل اعتقادی که در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول: توحید؛ فصل دوم: عدل؛ فصل سوم: نبوت و امامت و فصل چهارم: معاد. خواجه ابتدا همان فصل نخستین را که در توحید است نگاشته، سپس به درخواست دوستی، دیگر فصل‎ها را بر آن افزوده است. هر فصل نیز به عناوین جزئی‎تری مانند: اصل، تقسیم، هدایه، تبصره، فایده و لطیفه، تقسیم می‎شود.

متن فارسی کتاب در یک صفحه و ترجمه عربی آن، در صفحه بعد آمده است.

گزارش محتوا

در دیباچه، علاوه بر ارائه توضیح مختصری پیرامون کتاب، به شرح‎های نوشته‎شده پیرامون آن، اشاره گردیده است.

این کتاب در عین کمی حجم، دربردارنده تمامی‎ ابواب اصول دین شیعی‎ است. نویسنده قبل از پرداختن به مسائل کلامی، به تبیین برخی مباحث فلسفی مورد نیاز همچون: بداهت تصوری و تصدیقی وجود، تقسیم وجود به واجب و ممکن، احتیاج ممکن به علت و... پرداخته است... از جمله آراء‎ کلامی‎ نویسنده در این کتاب، حشر وحوش است.

خواجه در این کتاب از فیلسوفان و اشعریان جبری خرده گرفته و اندیشه معتزلیان و امامیان را استوار بداشت. این کتاب همانند کتاب «قواعد العقائد» خواجه است که یک دوره کلام شیعی در آن آورده، اما کوچک‎تر از آن می‎باشد. خواجه در این کتاب درست به روش کلامیان رفته و رشته آشنایی خویش را با فیلسوفان گسسته است.

طوسی، گذشته از بسیاری از مسائل در زمینه آفریده شدن عقول از خداوند و مسئله صدور کثیر از واحد، بر فیلسوفان تاخته است... یکی از شاهکارهای او در آن، یاری از آیین دوازده امامیان می‎باشد و گرچه پیش از او ابواسحاق ابراهیم نوبختی دانشمند نیمه نخستین سده چهارم در «الياقوت» و شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی و کراجکی و ابن زهره و دیگران کتاب‎ها نوشته و این آیین را مدلل ساخته‎اند، ولی گویا نوشته‎های آنان به‎روشنی و گزیدگی نگارش‎های طوسی نباشد.

وضعیت کتاب

بر فصول تازی، چندین گزارش و شرح نوشته‎اند و پیداست که دانشمندان شیعی، در سده 8 و 9 و 10، بسیار بدان پرداخته‎اند که برخی از آنها، عبارتند از:

1. شرح فصول فخرالمحققین پسر علامه حلی.
2. الأنوار الجلالية للفصول النصيرية، از شیخ مقداد بن عبدالله سیوری حلی که در رمضان 808ق، برای سید نقیب امیر ملک جلال‎الدین ابی‎المعالی علی بن شرف‎الدین مرتضی علوی حسینی آوی و فرزندش ابوالفضائل سید نقیب شرف‎الدین مرتضی پرداخت و از نگارش‎های نخستین سیوری می‎باشد.
3. شرح فصول امیر سید عبدالوهاب متکلم بن طاهر بن علی بن داود حسینی استرآبادی.
4. جامع الأصول في شرح الفصول، از نجم‎الدین خضر بن شمس‎الدین محمد بن علی رازی حبلرودی.
5. شرح فصول، از کمال‎الدین حسن بن محمد بن حسین استرآبادی نجفی.
6. تحفة الفحول في شرح الفصول.
7. منتهی السؤول في شرح الفصول.
8. شرح فصول سلیمان بن احمد آل عبدالجبار بحرانی.
9. شرح فصول ناصرالدین عبدالله بن عمر بن محمد بن علی فارسی بیضاوی.
10. إيضاح الأصول في شرح الفصول، از علاءالدین ملک علی تونی، از دانشمندان زمان شاه سلیمان.

فهرست مطالب، در ابتدای کتاب آمده است. کتاب فاقد پاورقی می‎باشد.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. محمودی، ملیحه، «شرح فصول نصیریه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله کتاب ماه فلسفه، بهمن 1391، شماره 65 (3 صفحه، ‎از 36 تا 38).
3. سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم؛ کیایی، سید قاسم، «روش‎شناسی کلامی خواجه نصیرالدین طوسی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کلام اسلامی، پاییز 1394، شماره 95 علمی - ‎پژوهشی (25 صفحه، ‎از 133 تا 157).
4. دائرةالمعارف طهور