صنعانی، عبدالرزاق بن همام

صنعاني، عبدالرزاق بن همام

نام	صنعاني، عبدالرزاق بن همام
نام‌های دیگر	ابي‌بکر عبدالرزاق بن همام بن نافع صنعاني حميري حميري، عبد الرزاق صنعاني صنعاني، ابوبکر عبد الر زاق
نام پدر
متولد	/ 126ق
محل تولد
رحلت	/ 211ق
اساتید
برخی آثار	‏المرويات التاريخيه في کتاب المصنف المصنف ‏تفسير القرآن العزيز المسمي تفسير عبد الرزاق
کد مؤلف	AUTHORCODE03564AUTHORCODE

عبدالرزاق بن همام صنعانی (حدود 126-211ق) عالم، مفسر، محدث و از بزرگان اهل تسنن و مورد مراجعه ائمه اهل سنت در یمن.

وی از بزرگان علمای دوران خودش علم آموخت. عبدالرزاق از افراد زیادی نقل حدیث کرد. او از شاگردان خصوصی معمر بود و هفت سال پیش وی شاگردی کرد. برخی درباره وی احتمال تشیع داده‎اند ولی آنچه درباره وی مسلم است این است که امیرالمؤمنین علی(ع) را بر سایر خلفای سه‎گانه ترجیح می‎داد؛ او دراین‎باره می‎نویسد: وقتی شرح صدر یافتم که علی را بر ابوبکر و عمر راجح دانستم. از آثارش می‎توان الجامع الکبیر، المصنف (که برخی آن را همان الجامع الکبیر دانسته‎اند) را نام برد.

ولادت

نام کاملش عبدالرزاق بن همام بن نافع ابوبکر حمیری صنعانی است. عبدالرزاق صنعانی حدود 126 هجری در یمن به دنیا آمد.

اطلاعات علمی

عبدالرزاق صنعانی در طلب علم به حجاز، شام و عراق سفر کرد؛ علمای بزرگ دوران خودش را دید و از آن‎ها علم آموخت. سپس ملتزم بزرگانی از اهل علم به شکل شاگرد خصوصی شد؛ او هفت سال پیش معمر زانوی شاگردی زد تا جایی که اغلب احادیث وی را حفظ کرد.

جایگاه علمی

درباره نقل حدیث از وی اقوال متفاوتی نقل شده عقیلی می‎گوید: از احمد بن محمد شنیدم که می‎گفت از ابوصالح محمد بن اسماعیل ضراری شنیده که می‎گفت: ما در صنعا نزد عبدالرزاق بودیم که کسی به ما گفت: یحیی بن معین و احمد بن حنبل و دیگران از حدیث عبدالرزاق کراهت دارند و آن را متروک می‎دارند. ما از شنیدن این مسئله بسیار متأثر شدیم. من سختی راه و هزینه‎ها و سایر مشکلات را به جان خریدم و در موسم حج به مکه رفتم و در آنجا یحیی بن معین را ملاقات کردم و به او گفتم: ای ابوزکریا چیزهایی درباره عبدالرزاق از شما شنیده‎ام. آیا این شنیده‎ها صحت دارد؟ گفت چه شنیده‎ای؟ گفتم: به ما گفته‎اند که شما حدیث وی را ترک کرده و از آن روی‎گردانید. گفت: ای ابوصالح! اگر عبدالرزاق از اسلام هم برگردد ما حدیث وی را ترک نمی‎کنیم.

در کلام دیگران

احمد بن صالح درباره وی گفته: به احمد بن حنبل گفتم آیا نیکوتر از حیث حدیث (احسن حدیثا) از عبدالرزاق دیده‎ای؟ گفت نه.

هشام بن یوسف می‎گوید: «کان عبدالرزاق اعلمنا و احفظنا»

ذهبی درباره وی می‎نویسد: الحافظ الکبیر، عالم الیمن، الثقة، شیخ الإسلام، و محدث الوقت، صاحب التصانیف.

احمد عجلی عبدالرزاق را به ثقه توصیف می‎کند.

ابن حجر عسقلانی می‎نویسد: ثقة، حافظ، مصنف، شهیر، عمی فی آخر عمره فتغیر، و حدیثه فی الکتب الستة.

و ابن عماد حنبلی می‎گوید: عبدالرزاق بن همام، علامه حافظ و صاحب مصنفات است که ائمه اهل سنت در یمن به وی مراجعه می‎کردند؛ علمش بسیار وسعت داشت و ثقه غیر واحد بود.

اساتید

وی از اساتید زیادی نقل حدیث کرده که نشان از همتش در طلب علم دارد. برخی از افرادی که وی از آن‎ها نقل حدیث کرده عبارتند از:

1. عبیدالله بن عمر (به مقدار کم)؛
2. ابن جریج؛
3. معمر (فراوان از وی حدیث کرده است)؛
4. حجاج بن أرطاة؛
5. عبدالملک بن ابوسلیمان؛
6. مثنی بن صباح؛
7. عمر بن ذر؛
8. محمد بن راشد؛
9. زکریا بن اسحاق؛
10. عکرمة بن عمار؛
11. عبدالله بن سعید بن ابوهند؛
12. ثور بن یزید؛
13. أیمن بن نابل؛
14. أوزاعی؛
15. سعید بن عبدالعزیز؛
16. سفیان ثوری؛
17. اسرائیل بن یونس؛
18. مالک بن أنس؛
19. همام؛
20. و....

تشیع عبدالرزاق

سلمة بن شبیب می‎گوید: شنیدم که عبدالرزاق می‎گفت: والله ما انشرح صدری قط أن أفضل علیا علی ابی بکر و عمر، رحم الله ابا بکر، و عمر و عثمان، من لم یحبهم فما هو مؤمن و أوثق اعمالی حبی ایاهم؛ یعنی به خدا قسم که شرح صدر نیافتم مگر زمانی که علی را بر ابوبکر و عمر برتری دادم و از آن‎ها برتر دانستم. البته خدا ابوبکر و عمر و عثمان را بیامرزد و هرکه آنان را دوست ندارد مؤمن نیست و بهترین اعمال من محبتم نسبت به آنان است. همچنین عبدالرزاق از کسانی است که بر سکوتش در تفضیل بعد از ابوبکر و عمر مورد عتاب قرار گرفت.... به‎هرحال این معنی از تفضیل علی(ع) بر دیگر خلفا و محبت به آن حضرت، با معنی شیعه اصطلاحی که جانشینی پس از پیامبر(ص) را به انتساب و منحصر در امیرالمؤمنین علی(ع) و پس از ایشان در فرزندان آن حضرت(ع) می‎دانند، متفاوت است. البته ممکن است کسی احتمال تقیه را هم در این مورد برای عبدالرزاق بدهد ولی در کل آنچه مسلم است، ارادت او به امیرالمؤمنین علی(ع) و تفضیل ایشان بر خلفای سه‎گانه است. والله اعلم.

وفات

او پس از عمری تلاش در حفظ سنت رسول خدا(ص) و آموزش آن به مردم، در سال 211 هجری قمری از دنیا رفت.

آثار

عبدالرزاق بن همام مؤلفاتی دارد که از این میان برخی به دست ما نرسیده است. از مؤلفات وی می‎توان موارد زیر را نام برد:

1. الجامع الكبير (در حدیث)؛
2. المصنف (در علم حدیث که چاپ شده و برخی معتقدند همان الجامع الکبیر است)؛
3. تفسير القرآن (نسخه خطی)؛
4. الأمالي في آثار الصحابة؛
5. المغازي؛
6. تزكية الأرواح عن مواقع الأفلاح؛
7. السنن في الفقه.

وابسته‌ها

تفسیر القرآن العزیز

المرویات التاریخیة فی کتاب «المصنف»

المصنف

الأمالي في آثار الصحابة

منبع مقاله

مجدی سید ابراهیم، الأمالي في آثار الصحابة، تألیف عبدالرزاق بن همام صنعانی، مکتبة القرآن، قاهره، بی‎تا.