أساليب البيان في القرآن

أساليب البيان في القرآن‏
پدیدآوران	حسینی، جعفر (نويسنده)
ناشر	بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1387ش , 1430ق,
شابک	‎978-964-09-0083-3
موضوع	قرآن - مسايل ادبي - معاني و بيان زبان عربي - معاني و بيان
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏82‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏5‎‏الف‎‏5‎‏ ‎‏1387
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

أساليب البيان في القرآن، اثر سید جعفر سید باقر حسینی (معاصر)، بررسی برخی از نکات بلاغی قرآن کریم می‌باشد که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.

گستردگی شواهد قرآنی، توجه دقیق به سیر تطور مباحث، بیان استوار و استناد دقیق به منابع و مصادر معتمد ازجمله برجستگی‌های این اثر است.

شناخت و معرفی آیاتی که صنایع بلاغی در آن‌ها بکار رفته و تذکر نکات بلاغی آن‌ها، انگیزه تدوین اثر حاضر بوده است.

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو باب و باب دوم در پنج مبحث، تنظیم شده است.

نویسنده کوشیده است تا با استفاده از آیات قرآن، تصویر کاملی از این دانش ارائه کند تا ضمن آموزش قواعد بلاغت، ظرافت‌های نهفته در این کتاب الهی نیز تفسیر شود.

«بیان»، شاخه‌ای مهم از علوم بلاغت و زیباشناسی است. آگاهی بر فنون این دانش، آدمی را بر نقش پژوهش در نصوص ادبی و جنبه‌های فنی و مظاهر زیباشناسی آن مسلط می‌کند و مهم‌تر از همه، علم بیان یکی از وجوه اعجاز قرآن را آشکار می‌کند. فصاحت در لغت اصطلاح، فصاحت کلمه، کلام و متکلم، بلاغت لغوی و اصطلاحی، بیان لغوی و اصطلاحی، تشبیه، حقیقت و مجاز، استعاره، کنایه و روش‌های بلاغی از جمله موضوعاتی است که در این کتاب به‌طور مفصل به آن پرداخته شده است.

نویسنده در این اثر نفیس، آیات قرآن را از منظر علم بیان بررسی نموده و بررسی آیات قرآن از دیدگاه علم معانی و بدیع را به جلدهای دیگر، وا نهاده است.

در کتاب اساليب البيان بر روی‌هم 572 آیه (که برخى چند بار و از چند منظر مورد گفتگو قرار گرفته‌اند)، 116 حدیث نبوى و 141 سخن از نهج‌البلاغه تفسیر ادبى و بلاغى شده است.

گزارش محتوا

مقدمه کوتاه نویسنده، تاریخچه مختصری از علوم بلاغت و تلاش ادیبان برای شناسایی جنبه‌های بلاغی قرآن را می‌نمایاند.

قرآن یکی از معجزات پیامبر(ص) و جاودانه‌ترین آن‌هاست. کدام جنبه قرآن معجزه است؟ سؤالی که در طول تاریخ اسلام، عالمان و اندیشمندان فراوانی را به تفکر واداشته است و کتاب‌ها و رسالات فراوانی محصول این تکاپوهای عالمانه است؛ اما ما همچنان عاجز از درک اعجاز این معجزه هستیم. از جمله آثاری که در این زمینه نگارش یافته، اثر حاضر می‌باشد.

یکی از جنبه‌هایی که بر اعجاز قرآن برشمرده‌اند، در اوج فصاحت و بلاغت بودن جملات آن است که چیره‌دست‌ترین ادیبان و زبده‌ترین منشیان از هم‌آوردی آن در حد آیه‌ای عاجزند.

تفسیر بسیاری از آیات قرآن، بدون اطلاع و توجه به قواعد و قوانین علم بلاغت، مشکل به نظر می‌رسد. ازاین‌رو شناخت این علم و آیاتی که این صنایع در آن بکار رفته‌اند، می‌تواند راهگشای خوبی در مراحل تفسیر بشمار آید.

نویسنده در اثر حاضر، به دنبال شناخت و معرفی آیاتی است که صنایع بلاغی در آن‌ها بکار رفته و سعی نموده تا نکات بلاغی آن‌ها را بررسی نماید.

معمولاً هر باب از کتاب، به یک بحث از علم بیان اختصاص یافته است؛ بدین گونه که پس از تعریف و تقسیم صنعت مورد بحث، آیاتی که گونه‌های مختلفی از این صنعت در آن‌ها دیده می‌شود، ارائه گردیده و موارد روز صنعت، مشخص شده است. عمده مطالب این جلد، به بررسی تشبیه، مجاز، استعاره، مثل و کنایه در قرآن اختصاص یافته است.

در باب اول، به معرفی دو اصطلاح «فصاحت» و «بلاغت» پرداخته شده است. نظریات ادیبان و بزرگانی از جمله جاحظ، ابوهلال عسکری، ابن سنان خفاجی، عبدالقاهر جرجانی، رازی، ابن اثیر، سکاکی، ابن میثم بحرانی، قزوینی و یحیی بن حمزه علوی یمینی در تعریف و تحدید این دو اصطلاح، معانی لغوی و اصطلاحی آن‌ها، اقسام و ویژگی‌های هر یک، فواصل آیات، استقامت در بیان، انواع فصاحت، مراحل تاریخی تطور معنای اصطلاحی علم بلاغت و... از جمله مباحث مطرح شده در این باب می‌باشد.

باب دوم، دارای پنج مبحث بوده که در آن‌ها به مباحث مربوط به علم «بیان» پرداخته شده است.

در مبحث اول این باب، ابتدا تشبیه از لحاظ لغوی و اصطلاحی و همچنین تطور آن بررسی شده و سپس ضمن بحث از ارکان و انواع تشبیه از جمله: تمثیلی، ضمنی و مقلوب، به بررسی طرفین تشبیه، وجه شبه، اغراض تشبیه و بلاغت تشبیه پرداخته شده است.

مبحث دوم، به بررسی لغوی و اصطلاحی حقیقت و مجاز و همچنین معرفی انواع مجاز که عبارتند از مجاز لغوی، مجاز عقلی، مجاز حذف و زیاده، مجاز مرکب و مجاز مرکب مرسل اختصاص یافته است.

در مبحث سوم، به استعاره و انواع آن پرداخته شده است. از جمله مباحث مطرح شده در این بحث، عبارتند از: علاقه بین تشبیه و استعاره، اقسام استعاره از جمله استعاره تصریحیه، مکنیه، اصلیه، تبعیه، مجرده، مرشحه، مطلقه، عامیه، خاصیه، تمثیلیه، مثل و انواع آن، انواع امثال در قرآن، بلاغت استعاره و....

مبحث چهارم، به کنایه و اقسام آن اختصاص یافته است. کنایه از وصف، کنایه از موصوف، کنایه از نسبت، بلاغت کنایه، تعریض، تلویح، ایماء و اشاره، رمز و...، از جمله مطالب این مبحث می‌باشد.

در آخرین مبحث، به بررسی روش‌های علم بلاغت که عبارت است از بیان، بدیع و معانی و مطالعات بلاغی و همچنین انواع اسالیب سه‌گانه که عبارتند از اسلوب علمی، اسلوب ادبی و اسلوب علمی و ادبی که تلفیقی از دو اسلوب قبل می‌باشد، پرداخته شده است.

وضعیت کتاب

فهرست اجمالی مطالب در ابتدا؛ و فهرست تفصیلی آن به همراه فهرست آیات، احادیث، اقوال امام علی(ع) و اشعار مذکور در متن، در کنار فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. بی‌نام، «پیشخوان: پیشخوان فارسی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نشریه: کتاب ماه دین، اسفند 1387- شماره 137 (4 صفحه- از 87 تا 90).
3. بی‌نام، معرفی کتاب، پایگاه مجلات تخصصی نور، گلستان قرآن، مرداد 1379، شماره 18.
4. مهدوی راد، محمدعلی، معرفی‌های اجمالی، پایگاه مجلات تخصصی نور، آینه پژوهش، بهمن و اسفند 1372، شماره 23.