تاریخ دنیسر

تاریخ دنیسر
پدیدآوران	صالح، ابراهیم (محقق) دنیسری، عمر بن خضر (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	کتاب تاریخ دنیسر
ناشر	دار البشائر
مکان نشر	دمشق - سوریه
سال نشر	1413 ق یا 1992 م
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	1

كتاب تاريخ دنيسر حلية السريين من خواص الدنيسريين، تأليف ابوفحص عمر بن خضر دنيسرى (ت574ق) به زبان عربى است. اين كتاب كه شرح حال نخبگان و علماى اهل‌سنت اين شهر است، به جهات ذيل حائز اهميت است:

1. تنها اثر باقى مانده از مؤلف است.
2. مشتمل بر شرح حال‌هايى است كه به جز اين كتاب در هيچ اثرى يافت نمى‌شود.
3. در آن اشعار و قصائدى بالغ بر 500 بيت ذكر شده است كه در هيچ كتابى نيامده است.

ساختار

كتاب؛ مشتمل بر هشت باب است كه در هر باب به تناسب نام تعدادى از شخصيت‌هاى يك علم ذكر شده است. مجموع اعلام كه دنيسرى از آنها گزارش كرده است، 60 نفر است كه بيشترين اسامى در باب دوم با ذكر 17 نفر و كمترين آنها در باب پنجم با ذكر يك نفر مى‌باشد. شيوه نگارش نویسنده بدين صورت است كه ابتدا نام و نسب كامل فرد را ذكر كرده و سپس مطالبى را بدون ذكر هيچ منبعى در شرح حال او مى‌آورد. در نقل سخنانى كه خود شنيده است، نام گوينده را ذكر مى‌كند. اگر آن شخصيت از ذوق شعرى برخوردار است، از ذكر فقراتى از اشعار او صرفنظر نمى‌كند.

گزارش محتوا

باب اول كتاب در ذكر دنيسريانى است كه به علم و حلم مشهور بوده‌اند. اگر چه به طور قطع علماى فراوانى در اين شهر به نشر علم و دانش همت گماشته‌اند؛ اما نویسنده تنها به شرح حال هفت تن از آنها پرداخته است. اولين اين افراد ابوبكر بن عبدالله بن رواحه، فقيه حنفى مذهب است. آخرين اين اشخاص نيز ابوالمعالى ابن ابى‌الجيش مقرى است كه مردى زاهد و گوشه‌نشين بوده و از جاه و مقام و نزدیکى به سلاطين اكراه داشته است. او حتى از امامت در جامع غربى در دنيسر كه تحت ولايت سلطان بوده، امتناع مى‌كرده است.

باب دوم، به مشايخ و روات حديث اختصاص دارد كه در هر بخش تعدادى از روايات نقل شده، از آن راوى ذكر شده است. در باب بعد به فقهايى كه در دنيسر ساكن بوده و يا به آن جا سفر كرده و از آنها گذشته‌اند، پرداخته شده است. در ابتداى اين باب به اين نكته اشاره شده است كه جماعت زيادى از فقهاء از اين شهر گذر كرده‌اند، كه ذكر تمامى آنها معذور است.

در باب چهارم، احوالات دو تن از زهاد با نام ابن‌قرقوبيه و ابن‌خلف سريانى آمده است. دنيسرى ابن‌خلف سريانى كه بارها از دنيسر گذر كرده است، را در مسجد اصلى تلّ ملاقات كرده و خواب ابوالحسن جزرى در زيارت رسولالله را نقل مى‌كند.

باب پنجم، درباره اهل وعظ به ابوعبدالله عمر بن محمد سهروردى نویسنده عوارف‌المعارف، ارشادالمريدين و رساله في السلوك است.

باب ششم، در سه فصل تدوين شده است: فصل اول در ذكر لغويين و ادبايى است كه به اين شهر سفر كرده‌اند كه البته در آن تنها نام ابوالحسن على بن حسن ثابت حلّوى ديده مى‌شود. فصل بعد كه به علماى نحوى اختصاص داشته، به طور كامل از بين رفته است. سومين فصل در ذكر شعراء و اشعار آنهاست كه البته برخى از ابيات ناقص بوده و در نسخه موجود نيامده است.

باب هفتم نيز در دو فصل به اطباء مسافر و يا ساكن اين شهر مربوط بوده و ترجمه شش تن طبيب حاذق را ذكر كرده است.

در آخرين باب كتاب از دانشمندان علوم مختلف قرآنى، حديث، فقه، ادب و طب كه اطلاعات ناقصى از آنها در دست است و به گفته نویسنده، سرانجام كارشان معلوم نيست، سخن رفته است كه البته؛ همانند ابواب ديگر محدود به ذكر چند شخصيت است.

وضعیت کتاب

در ابتداى اثر مقدمه مختصر و مفيدى به قلم محقق كتاب ابراهيم صالح پيرامون شرح حال مؤلف و كتاب آمده است. محقق از تنها نسخه موجود كه داراى اشكالات فراوانى بوده است، استفاده كرده و اشتباهات ناسخ را در پاورقى متذكر شده است. شرح اعلام، الفاظ و آدرس مطالب از ديگر موارد ذكر شده در پانوشت است. در انتهاى اثر فهرست مطالب، تراجم نويسان، شيوخ مؤلف، آيات، احاديث، اماكن علمى و مذهبى، كتب، اشعار، اعلام و مصادر آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب