موسوعة مصطلحات صدرالدين الشيرازي: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
زبان و ادبيات كتاب حاضر، دوگانه است؛ به اين ترتيب كه بخش مقدمه، با استفاده از زبان عربى معاصر نوشته شده، ولى در بخش متن اصلى كتاب مطالب و عبارات بدون دخل و تصرف از مجموعه آثار حكيم شيرازى انتخاب و به‌طور مستقيم نقل شده كه به شيوه زبان عربى قديم فراهم آمده است. | زبان و ادبيات كتاب حاضر، دوگانه است؛ به اين ترتيب كه بخش مقدمه، با استفاده از زبان عربى معاصر نوشته شده، ولى در بخش متن اصلى كتاب مطالب و عبارات بدون دخل و تصرف از مجموعه آثار حكيم شيرازى انتخاب و به‌طور مستقيم نقل شده كه به شيوه زبان عربى قديم فراهم آمده است. | ||
نویسنده دربخشى از مقدمه‌اش تحت عنوان «منهجية تحقيق الموسوعة»، روش و مراحل انجام اين پژوهش را به اين صورت شرح داده كه اين فعاليت علمى نخست با تعيين مضمون اصطلاحات آغاز شد و با تنظيم اصطلاحات و ترتيب نوشتن آن ادامه يافت و با تنظيم اسامى منابع بر حسب ترتيب ابجدى پايان پذيرفت. سپس نویسنده نام و نشان و مشخصات منابعى را ذكر كرده كه در اثر حاضر از آن استفاده كرده و بعد علامت‌هاى اختصارى آثار مذكور را كه در اين كتاب آمده، مشخص كرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/1/36 مقدمه كتاب، ص XXXVI- XLIII ص]</ref> | نویسنده دربخشى از مقدمه‌اش تحت عنوان «منهجية تحقيق الموسوعة»، روش و مراحل انجام اين پژوهش را به اين صورت شرح داده كه اين فعاليت علمى نخست با تعيين مضمون اصطلاحات آغاز شد و با تنظيم اصطلاحات و ترتيب نوشتن آن ادامه يافت و با تنظيم اسامى منابع بر حسب ترتيب ابجدى پايان پذيرفت. سپس نویسنده نام و نشان و مشخصات منابعى را ذكر كرده كه در اثر حاضر از آن استفاده كرده و بعد علامت‌هاى اختصارى آثار مذكور را كه در اين كتاب آمده، مشخص كرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/1/36 مقدمه كتاب، ص XXXVI- XLIII ص]</ref>. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
#نویسنده، مباحث كتاب را با واژه‌هاى «ابتداء»، «ابتداء خلق» و «ابتداء للشيئ» و «ابتلاء»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/1 متن كتاب، ص1]</ref>، شروع كرده و آنگاه با واژه‌هاى ديگرى همانند «البارئ الأول» و «البارئ»، «باطن الإنسان» و «بدن» و... ادامه داده<ref>همان، ص182</ref> و با «يوم‌الدين»، «يوم الفتح» و «يوم القيامة و يوم القضاء»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/1250 همان، ص1250]</ref> به پايان رسانده است. | #نویسنده، مباحث كتاب را با واژه‌هاى «ابتداء»، «ابتداء خلق» و «ابتداء للشيئ» و «ابتلاء»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/1 متن كتاب، ص1]</ref>، شروع كرده و آنگاه با واژه‌هاى ديگرى همانند «البارئ الأول» و «البارئ»، «باطن الإنسان» و «بدن» و... ادامه داده<ref>همان، ص182</ref> و با «يوم‌الدين»، «يوم الفتح» و «يوم القيامة و يوم القضاء»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/1250 همان، ص1250]</ref> به پايان رسانده است. | ||
#نویسنده به نقل از بعضى از آثار حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] براى توضيح معناى طهارت چنين نوشته است: علم قرآن، همان‌گونه‌كه خداى تعالى فرموده: {{متن قرآن|لاَ يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ|سوره=واقعه|آیه=79}}، علمى است كه آن را جز اهل طهارت و تقديس و تجرد و تنزيه لمس نمى‌كنند؛ چون مراد به اين طهارت، شستن صورت و ريش و پاک كردن لباس و بدن نيست، بلكه مقصود پاک‌سازى قلب از آلودگى شهوت و غضب و جداسازى او از عقايد فاسد، نجاسات كفر، تشبيه، تجسيم، تعطيل، حلول، اتحاد، انكار معاد، حشر ارواح، اجساد و مانند آن است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/555 همان، ص555]</ref> | #نویسنده به نقل از بعضى از آثار حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] براى توضيح معناى طهارت چنين نوشته است: علم قرآن، همان‌گونه‌كه خداى تعالى فرموده: {{متن قرآن|لاَ يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ|سوره=واقعه|آیه=79}}، علمى است كه آن را جز اهل طهارت و تقديس و تجرد و تنزيه لمس نمى‌كنند؛ چون مراد به اين طهارت، شستن صورت و ريش و پاک كردن لباس و بدن نيست، بلكه مقصود پاک‌سازى قلب از آلودگى شهوت و غضب و جداسازى او از عقايد فاسد، نجاسات كفر، تشبيه، تجسيم، تعطيل، حلول، اتحاد، انكار معاد، حشر ارواح، اجساد و مانند آن است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/555 همان، ص555]</ref> | ||
#همچنين نویسنده براى توضيح معناى وجود معلول، چنين نوشته است: وجود معلول متقوم و وابسته به وجود علتش است. اين وابستگى، همانند ارتباط «نقص و تمام» و «ضعف و قوت» و «امكان و وجوب» است. وجود معلول در نزد مشائيان متقوم و وابسته به علت اوست و آن را از نظر ماهيتش بدون نظر به علتش نمى‌توان تصور كرد تا چه برسد به آنكه در خارج حاصل شود و عدم نپذيرد، بلكه عدم از اين حيثيت (ماهيت) لازمه معلول است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/1216 همان، ص1216]</ref> | #همچنين نویسنده براى توضيح معناى وجود معلول، چنين نوشته است: وجود معلول متقوم و وابسته به وجود علتش است. اين وابستگى، همانند ارتباط «نقص و تمام» و «ضعف و قوت» و «امكان و وجوب» است. وجود معلول در نزد مشائيان متقوم و وابسته به علت اوست و آن را از نظر ماهيتش بدون نظر به علتش نمى‌توان تصور كرد تا چه برسد به آنكه در خارج حاصل شود و عدم نپذيرد، بلكه عدم از اين حيثيت (ماهيت) لازمه معلول است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/1216 همان، ص1216]</ref> | ||
#همچنين نویسنده براى توضيح معناى اهل يمين چنين نوشته است: اهل يمين همان اهل سلوك و عمل و ابرار هستند و بر حسب اعمالشان مراتبى دارند و براى آنان درجاتى در ثوابشان بر حسب درجات بهشت وجود دارد؛ {{متن قرآن|وَ لِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ|سوره=الأحقاف|آیه=19}}و<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/163 همان، ص163]</ref> | #همچنين نویسنده براى توضيح معناى اهل يمين چنين نوشته است: اهل يمين همان اهل سلوك و عمل و ابرار هستند و بر حسب اعمالشان مراتبى دارند و براى آنان درجاتى در ثوابشان بر حسب درجات بهشت وجود دارد؛ {{متن قرآن|وَ لِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ|سوره=الأحقاف|آیه=19}}و<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/163 همان، ص163]</ref> | ||
#عنوان «موسوعة مصطلحات صدرالدين الشيرازي»، چنين القا مى‌كند كه در اين اثر فقط اصطلاحات نوشته شده و بلكه كتاب حاضر فرهنگ اصطلاحات خاصّ صدرالدين شيرازى است؛ درحالى‌كه چنين نيست و همه واژه‌هاى بحث‌شده در اين اثر، اصطلاح به معنى دقيق كلمه نيستند، بلكه بسيارى از آنها، كلماتى عامّ هستند و لغتى بيش نيستند كه در نوشته‌هاى دانشمندان و همچنين در آثار حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] هم مطرح شده‌اند و هيچ معناى اصطلاحى ويژه‌اى در علوم اسلامى ندارد؛ به‌طور مثال «شهادت»، «شهداء» و «شهوت» كه در اين كتاب آمده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/491 همان، ص491]</ref> اصطلاح نيستند. | #عنوان «موسوعة مصطلحات صدرالدين الشيرازي»، چنين القا مى‌كند كه در اين اثر فقط اصطلاحات نوشته شده و بلكه كتاب حاضر فرهنگ اصطلاحات خاصّ صدرالدين شيرازى است؛ درحالى‌كه چنين نيست و همه واژه‌هاى بحث‌شده در اين اثر، اصطلاح به معنى دقيق كلمه نيستند، بلكه بسيارى از آنها، كلماتى عامّ هستند و لغتى بيش نيستند كه در نوشته‌هاى دانشمندان و همچنين در آثار حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] هم مطرح شده‌اند و هيچ معناى اصطلاحى ويژه‌اى در علوم اسلامى ندارد؛ به‌طور مثال «شهادت»، «شهداء» و «شهوت» كه در اين كتاب آمده.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/491 همان، ص491]</ref> اصطلاح نيستند. | ||
#:افزون بر آنكه بسيارى از اصطلاحات ذكرشده در اينجا، هيچ اختصاصى به حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] ندارند و داراى بار معنايى خاصى در آثار ايشان نيستند؛ به‌عنوان مثال «طهارت» كه در اين كتاب آمده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/555 همان، ص555]</ref>، هرچند واقعاً اصطلاح است و در فقه معنايى خاصّ دارد و در اينجا هم به معناى اصطلاحى ديگرى كه در عرفان مطرح است، به كار رفته، ولى اصطلاح خاصّ حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] نيست و هيچ ويژگى معنايى براى آن در مطالب او نيست كه در آثار ديگران ذكر نشده باشد و از اين قبيل فراوان است. | #:افزون بر آنكه بسيارى از اصطلاحات ذكرشده در اينجا، هيچ اختصاصى به حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] ندارند و داراى بار معنايى خاصى در آثار ايشان نيستند؛ به‌عنوان مثال «طهارت» كه در اين كتاب آمده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/555 همان، ص555]</ref>، هرچند واقعاً اصطلاح است و در فقه معنايى خاصّ دارد و در اينجا هم به معناى اصطلاحى ديگرى كه در عرفان مطرح است، به كار رفته، ولى اصطلاح خاصّ حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] نيست و هيچ ويژگى معنايى براى آن در مطالب او نيست كه در آثار ديگران ذكر نشده باشد و از اين قبيل فراوان است. | ||
#شايان ذكر است، نویسنده به گردآورى و تدوين و تنظيم مباحث آثار حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] به‌صورت الفبايى پرداخته و هدف بالاترى براى خودش تعريف نكرده و فعاليت علمى ديگرى بيش از اين انجام نداده و به جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى از مطالب نپرداخته است؛ در نتيجه اثر حاضر را نمى‌توان، كتابى پژوهشى به معناى دقيق كلمه دانست، بلكه شايد بتوان آن را تتبع و مقدمه‌اى سودمند براى نگارش و توليد آثار علمى بشمار آورد. | #شايان ذكر است، نویسنده به گردآورى و تدوين و تنظيم مباحث آثار حكيم [[ملا صدراى شيرازى]] به‌صورت الفبايى پرداخته و هدف بالاترى براى خودش تعريف نكرده و فعاليت علمى ديگرى بيش از اين انجام نداده و به جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى از مطالب نپرداخته است؛ در نتيجه اثر حاضر را نمى‌توان، كتابى پژوهشى به معناى دقيق كلمه دانست، بلكه شايد بتوان آن را تتبع و مقدمه‌اى سودمند براى نگارش و توليد آثار علمى بشمار آورد. | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
نویسنده در مقدمه كتاب پاورقى‌هايى آورده، ولى براى متن كتاب هيچ پاورقى نياورده و به ارجاعات درون‌متنى اكتفا كرده است. | نویسنده در مقدمه كتاب پاورقى‌هايى آورده، ولى براى متن كتاب هيچ پاورقى نياورده و به ارجاعات درون‌متنى اكتفا كرده است. | ||
در پايان كتاب، فهرست‌هاى فنى (يك- فهرست موضوعات و ريشه‌هايش؛ دو- مسند سه‌زبانه اصطلاحات (به چند صورت: 1. عربى - فرانسوى - انگليسى؛ 2. انگليسى - فرانسوى - عربى؛ 3. فرانسوى - انگليسى - عربى) و سه- فهرست اصطلاحات) تنظيم شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/1253 ر.ک: همان، ص1253-1423]</ref> | در پايان كتاب، فهرست‌هاى فنى (يك- فهرست موضوعات و ريشه‌هايش؛ دو- مسند سه‌زبانه اصطلاحات (به چند صورت: 1. عربى - فرانسوى - انگليسى؛ 2. انگليسى - فرانسوى - عربى؛ 3. فرانسوى - انگليسى - عربى) و سه- فهرست اصطلاحات) تنظيم شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19913/2/1253 ر.ک: همان، ص1253-1423]</ref> | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
نسخهٔ ۳ فوریهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۹:۲۷
| موسوعة مصطلحات صدرالدین الشیرازي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دغیم، سمیح (نویسنده) |
| ناشر | مکتبة لبنان ناشرون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 2004 م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 9953-1-0055-1 |
| موضوع | صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، ۹۷۹ - ۱۰۵۰ق. - اصطلاح‌ها و تعبیرها فلسفه اسلامی - اصطلاح‌ها و تعبیرها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 1118 /د7م8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
موسوعة مصطلحات صدرالدين الشيرازي، اثر «سميح دغيم»، فرهنگ‌نامه‌اى الفبايى و به زبان عربى است كه در آن واژه‌ها و اصطلاحات ذكرشده در آثار حكيم ملا صدراى شيرازى را با دقت مشخص كرده است.
اين واژگان و اصطلاحات كه در مجموع، شامل چند هزار مورد مى‌شود، يا لغاتى عامّ و يا اصطلاحى وابسته به علوم مختلف اسلامى مانند منطق، كلام، فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان و... است.
ساختار
اين كتاب از يك مقدمه (شامل: سيره شخصى حكيم ملا صدراى شيرازى، دوران او و منزلت علمى ايشان و روش نويسندگى او فضاى فكرى و مسائل مورد بحث او و مكتب فكرى و تغيير و تطور اصطلاحات حكيم شيرازى و روش تحقيق اين فرهنگ‌نامه، و متن الفبايى فرهنگ‌نامه تشكيل شده است.
نویسنده در اثر حاضر، بعد از هر واژه يا اصطلاح، متن يا متن‌هايى از آثار ملا صدرا را برگزيده و آورده و آنگاه نام و شماره جلد و صفحه آثار مورد استفاده از حكيم شيرازى را به‌صورت درون‌متنى مشخص كرده است.
توضيحات مؤلف، به‌صورت استنادى و به اين معناست كه از متن عبارات ملا صدرا در آثارش قطعات و عباراتى را انتخاب كرده كه كلمه مورد نظر در آن استفاده شده و مى‌تواند معناى واژه يا اصطلاح مورد نظر را روشن سازد.
زبان و ادبيات كتاب حاضر، دوگانه است؛ به اين ترتيب كه بخش مقدمه، با استفاده از زبان عربى معاصر نوشته شده، ولى در بخش متن اصلى كتاب مطالب و عبارات بدون دخل و تصرف از مجموعه آثار حكيم شيرازى انتخاب و به‌طور مستقيم نقل شده كه به شيوه زبان عربى قديم فراهم آمده است.
نویسنده دربخشى از مقدمه‌اش تحت عنوان «منهجية تحقيق الموسوعة»، روش و مراحل انجام اين پژوهش را به اين صورت شرح داده كه اين فعاليت علمى نخست با تعيين مضمون اصطلاحات آغاز شد و با تنظيم اصطلاحات و ترتيب نوشتن آن ادامه يافت و با تنظيم اسامى منابع بر حسب ترتيب ابجدى پايان پذيرفت. سپس نویسنده نام و نشان و مشخصات منابعى را ذكر كرده كه در اثر حاضر از آن استفاده كرده و بعد علامت‌هاى اختصارى آثار مذكور را كه در اين كتاب آمده، مشخص كرده است[۱].
گزارش محتوا
درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:
- نویسنده، مباحث كتاب را با واژه‌هاى «ابتداء»، «ابتداء خلق» و «ابتداء للشيئ» و «ابتلاء»[۲]، شروع كرده و آنگاه با واژه‌هاى ديگرى همانند «البارئ الأول» و «البارئ»، «باطن الإنسان» و «بدن» و... ادامه داده[۳] و با «يوم‌الدين»، «يوم الفتح» و «يوم القيامة و يوم القضاء»[۴] به پايان رسانده است.
- نویسنده به نقل از بعضى از آثار حكيم ملا صدراى شيرازى براى توضيح معناى طهارت چنين نوشته است: علم قرآن، همان‌گونه‌كه خداى تعالى فرموده:
لاَ يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ [واقعه–79] 
، علمى است كه آن را جز اهل طهارت و تقديس و تجرد و تنزيه لمس نمى‌كنند؛ چون مراد به اين طهارت، شستن صورت و ريش و پاک كردن لباس و بدن نيست، بلكه مقصود پاک‌سازى قلب از آلودگى شهوت و غضب و جداسازى او از عقايد فاسد، نجاسات كفر، تشبيه، تجسيم، تعطيل، حلول، اتحاد، انكار معاد، حشر ارواح، اجساد و مانند آن است.[۵]
- همچنين نویسنده براى توضيح معناى وجود معلول، چنين نوشته است: وجود معلول متقوم و وابسته به وجود علتش است. اين وابستگى، همانند ارتباط «نقص و تمام» و «ضعف و قوت» و «امكان و وجوب» است. وجود معلول در نزد مشائيان متقوم و وابسته به علت اوست و آن را از نظر ماهيتش بدون نظر به علتش نمى‌توان تصور كرد تا چه برسد به آنكه در خارج حاصل شود و عدم نپذيرد، بلكه عدم از اين حيثيت (ماهيت) لازمه معلول است.[۶]
- همچنين نویسنده براى توضيح معناى اهل يمين چنين نوشته است: اهل يمين همان اهل سلوك و عمل و ابرار هستند و بر حسب اعمالشان مراتبى دارند و براى آنان درجاتى در ثوابشان بر حسب درجات بهشت وجود دارد؛ وَ لِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ [الأحقاف–19]
و[۷]
- عنوان «موسوعة مصطلحات صدرالدين الشيرازي»، چنين القا مى‌كند كه در اين اثر فقط اصطلاحات نوشته شده و بلكه كتاب حاضر فرهنگ اصطلاحات خاصّ صدرالدين شيرازى است؛ درحالى‌كه چنين نيست و همه واژه‌هاى بحث‌شده در اين اثر، اصطلاح به معنى دقيق كلمه نيستند، بلكه بسيارى از آنها، كلماتى عامّ هستند و لغتى بيش نيستند كه در نوشته‌هاى دانشمندان و همچنين در آثار حكيم ملا صدراى شيرازى هم مطرح شده‌اند و هيچ معناى اصطلاحى ويژه‌اى در علوم اسلامى ندارد؛ به‌طور مثال «شهادت»، «شهداء» و «شهوت» كه در اين كتاب آمده.[۸] اصطلاح نيستند.
- افزون بر آنكه بسيارى از اصطلاحات ذكرشده در اينجا، هيچ اختصاصى به حكيم ملا صدراى شيرازى ندارند و داراى بار معنايى خاصى در آثار ايشان نيستند؛ به‌عنوان مثال «طهارت» كه در اين كتاب آمده[۹]، هرچند واقعاً اصطلاح است و در فقه معنايى خاصّ دارد و در اينجا هم به معناى اصطلاحى ديگرى كه در عرفان مطرح است، به كار رفته، ولى اصطلاح خاصّ حكيم ملا صدراى شيرازى نيست و هيچ ويژگى معنايى براى آن در مطالب او نيست كه در آثار ديگران ذكر نشده باشد و از اين قبيل فراوان است.
- شايان ذكر است، نویسنده به گردآورى و تدوين و تنظيم مباحث آثار حكيم ملا صدراى شيرازى به‌صورت الفبايى پرداخته و هدف بالاترى براى خودش تعريف نكرده و فعاليت علمى ديگرى بيش از اين انجام نداده و به جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى از مطالب نپرداخته است؛ در نتيجه اثر حاضر را نمى‌توان، كتابى پژوهشى به معناى دقيق كلمه دانست، بلكه شايد بتوان آن را تتبع و مقدمه‌اى سودمند براى نگارش و توليد آثار علمى بشمار آورد.
- شايان توجه است كه اصطلاحات و واژه‌هاى مطرح‌شده در اين اثر، از نظر كميّت از يك‌كلمه‌اى است تا چندكلمه‌اى (مثل «نور»: ر.ک: متن كتاب، ص1107 و مانند «حصول الشيئ للفاعل الذاتي» و «حصول العلوم المتعددة في آن واحد»:[۱۰]
وضعيت كتاب
نویسنده در مقدمه كتاب پاورقى‌هايى آورده، ولى براى متن كتاب هيچ پاورقى نياورده و به ارجاعات درون‌متنى اكتفا كرده است.
در پايان كتاب، فهرست‌هاى فنى (يك- فهرست موضوعات و ريشه‌هايش؛ دو- مسند سه‌زبانه اصطلاحات (به چند صورت: 1. عربى - فرانسوى - انگليسى؛ 2. انگليسى - فرانسوى - عربى؛ 3. فرانسوى - انگليسى - عربى) و سه- فهرست اصطلاحات) تنظيم شده است.[۱۱]
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.