المرتقی إلی الفقه الأرقی: كتاب الخمس: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'أبي ' به 'أبي') |
جز (جایگزینی متن - 'سيد ' به 'سيد') |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
}} | }} | ||
'''المرتقی إلی الفقه الأرقی: كتاب الخمس'''، از سرى آثار فقهى [[روحانی، محمد|آیت‌الله | '''المرتقی إلی الفقه الأرقی: كتاب الخمس'''، از سرى آثار فقهى [[روحانی، محمد|آیت‌الله سيدمحمدحسینى روحانى قمى]] مى‌باشد كه اين جلدش درباره خمس است و بر مبناى كتاب عروه الوثقى و به عنوان شرحى بر آن به زبان عربى نوشته شده است. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
[[یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم|صاحب عروه]] در ابتدا خمس را از فرايضى برشمرده كه خداوند براى پيامبر و اهل بيتش(عليهم‌السلام) در عوض زكات قرار داده است؛ مؤلف كه شارح اين متن است در ذيلش مى‌فرمايد: در وجوب خمس اشكالى بين مسلمين وجود ندارد، زيرا قرآن كريم در آيه 41 انفال به صراحت به اين موضوع اشاره كرده، مى‌فرمايد: '''«و اعلموا أنما غنمتم من شيء فأن لله خمسه و للرسول و لذى القربى و اليتامى و المساكين و ابن السبيل...»'''.<ref>انفال/سوره ۸، آیه ۴۱</ref> <ref>المرتقى إلى الفقه الأرقى، | [[یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم|صاحب عروه]] در ابتدا خمس را از فرايضى برشمرده كه خداوند براى پيامبر و اهل بيتش(عليهم‌السلام) در عوض زكات قرار داده است؛ مؤلف كه شارح اين متن است در ذيلش مى‌فرمايد: در وجوب خمس اشكالى بين مسلمين وجود ندارد، زيرا قرآن كريم در آيه 41 انفال به صراحت به اين موضوع اشاره كرده، مى‌فرمايد: '''«و اعلموا أنما غنمتم من شيء فأن لله خمسه و للرسول و لذى القربى و اليتامى و المساكين و ابن السبيل...»'''.<ref>انفال/سوره ۸، آیه ۴۱</ref> <ref>المرتقى إلى الفقه الأرقى، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۷</ref> | ||
=== فصل اول === | === فصل اول === | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
مؤلف تا اين‌جا را بدون اشكال دانسته، مى‌گويد: بحث در اين است كه اگر به وسيله سرقت و امثال ذلك نيز به دست آيد باز همان حكم را خواهد داشت يا نه؟ بحث ديگر اين است كه [[یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم|صاحب عروه]] فرموده: غنيمت، منقول باشد يا غير منقول خمس دارد؛ يعنى اگر اراضى و املاكى هم از كفار به دست آيد، بايد خمسش پرداخت شود كه اين‌جا اختلاف نظرى از سوى شارح ذكر شده و از [[اصفهانی، محمدحسین|محقق اصفهانى]] نقل شده كه فرموده: اين موضوع در زمان صاحب حدائق اختلافى بوده و عده‌اى قائل بودند كه فقط به غنيمت‌هاى منقول خمس تعلق مى‌گيرد. | مؤلف تا اين‌جا را بدون اشكال دانسته، مى‌گويد: بحث در اين است كه اگر به وسيله سرقت و امثال ذلك نيز به دست آيد باز همان حكم را خواهد داشت يا نه؟ بحث ديگر اين است كه [[یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم|صاحب عروه]] فرموده: غنيمت، منقول باشد يا غير منقول خمس دارد؛ يعنى اگر اراضى و املاكى هم از كفار به دست آيد، بايد خمسش پرداخت شود كه اين‌جا اختلاف نظرى از سوى شارح ذكر شده و از [[اصفهانی، محمدحسین|محقق اصفهانى]] نقل شده كه فرموده: اين موضوع در زمان صاحب حدائق اختلافى بوده و عده‌اى قائل بودند كه فقط به غنيمت‌هاى منقول خمس تعلق مى‌گيرد. | ||
شارح اصل را مطابق رأى مخالفين دانسته كه همان برائت مى‌باشد و براى صاحبان نظريه خمس داشتن غير منقول‌ها ادله خاصى را برمى‌شمارد، از جمله آيه خمس مذكور كه شامل اراضى مفقوحه عنوه نيز مى‌شود.<ref>همان، | شارح اصل را مطابق رأى مخالفين دانسته كه همان برائت مى‌باشد و براى صاحبان نظريه خمس داشتن غير منقول‌ها ادله خاصى را برمى‌شمارد، از جمله آيه خمس مذكور كه شامل اراضى مفقوحه عنوه نيز مى‌شود.<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۹</ref> | ||
==== معادن ==== | ==== معادن ==== | ||
ديگر چيزى كه گفته‌اند بايد خمسش داده شود معادن مى‌باشند، اعم از معدن طلا، نقره، آهن، ياقوت، زبرجد، فيروزه و... شارح باز مى‌فرمايد: اشكالى در اين نبوده بلكه نفى خلاف از آن شده و عده‌اى هم بر آن دعواى اجماع نموده‌اند. از جمله نصوصى كه بر آن دلالت مى‌كند روايتى است كه محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل كرده كه «سألته عن معادن الذهب و الفضة و الصفر و الحديد و الرصاص؟ فقال عليها الخمس جميعا». <ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۹۱</ref> از ديگر مباحث اين بخش، بحثى راجع به حقيقت معدن است.<ref>همان، | ديگر چيزى كه گفته‌اند بايد خمسش داده شود معادن مى‌باشند، اعم از معدن طلا، نقره، آهن، ياقوت، زبرجد، فيروزه و... شارح باز مى‌فرمايد: اشكالى در اين نبوده بلكه نفى خلاف از آن شده و عده‌اى هم بر آن دعواى اجماع نموده‌اند. از جمله نصوصى كه بر آن دلالت مى‌كند روايتى است كه محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل كرده كه «سألته عن معادن الذهب و الفضة و الصفر و الحديد و الرصاص؟ فقال عليها الخمس جميعا». <ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۹۱</ref> از ديگر مباحث اين بخش، بحثى راجع به حقيقت معدن است.<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۴۱</ref> | ||
==== گنج ==== | ==== گنج ==== | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
شارح در مورد گنج اولين چيزى كه مورد بحث قرار داده اين است كه آيا در ذخيره مال در زمين نيت لازم است يا نه؛ يعنى اگر خودبه‌خود در اثر باد و طوفان و غيرهما در زمين مدفون شود، باز حكم گنج دارد يا نه؟ ايشان مفهوم عرفى گنج را اعم از ذخيره سازى همراه با قصد و دفن شدن خودبه‌خود مى‌داند. | شارح در مورد گنج اولين چيزى كه مورد بحث قرار داده اين است كه آيا در ذخيره مال در زمين نيت لازم است يا نه؛ يعنى اگر خودبه‌خود در اثر باد و طوفان و غيرهما در زمين مدفون شود، باز حكم گنج دارد يا نه؟ ايشان مفهوم عرفى گنج را اعم از ذخيره سازى همراه با قصد و دفن شدن خودبه‌خود مى‌داند. | ||
بحث بعدى اين است كه آيا نصابى براى تعلق خمس به گنج، وجود دارد يا خير؟ در روايت بزنطى از [[امام رضا(ع)]] آمده است: «سألته عما يجب فيه الخمس من الكنز فقال: ما يجب الزكاة في مثله فقيه الخمس».<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۹۷</ref> <ref>همان، | بحث بعدى اين است كه آيا نصابى براى تعلق خمس به گنج، وجود دارد يا خير؟ در روايت بزنطى از [[امام رضا(ع)]] آمده است: «سألته عما يجب فيه الخمس من الكنز فقال: ما يجب الزكاة في مثله فقيه الخمس».<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۹۷</ref> <ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۷۶</ref> | ||
==== غواصى ==== | ==== غواصى ==== | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
شارح مى‌گويد: در اين مورد نيز اختلافى وجود ندارد بلكه ظاهر انتصار<ref>الانتصار، سید مرتضی، ج۱، ص ۲۲۵</ref> ، غنيه <ref>غنیة النزوع، ابن زهرة، ج۱، ص ۱۲۹</ref> و منتهى<ref>منتهی المطلب، علامه حلی، ج۱، ص ۵۴۷</ref> اجماع بر آن مى‌باشد. | شارح مى‌گويد: در اين مورد نيز اختلافى وجود ندارد بلكه ظاهر انتصار<ref>الانتصار، سید مرتضی، ج۱، ص ۲۲۵</ref> ، غنيه <ref>غنیة النزوع، ابن زهرة، ج۱، ص ۱۲۹</ref> و منتهى<ref>منتهی المطلب، علامه حلی، ج۱، ص ۵۴۷</ref> اجماع بر آن مى‌باشد. | ||
ظاهر چند روايت نيز بدان تصريح دارد؛ مانند روايت ابن ابى عمير از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]]: «قال الخمس على خمسة أشياء على الكنوز و المعادن و الغوص و الغنيمة»<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۸۶</ref> كه پنجمى را ابن ابى عمير فراموش كرده است.<ref>همان، | ظاهر چند روايت نيز بدان تصريح دارد؛ مانند روايت ابن ابى عمير از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]]: «قال الخمس على خمسة أشياء على الكنوز و المعادن و الغوص و الغنيمة»<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۸۶</ref> كه پنجمى را ابن ابى عمير فراموش كرده است.<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۱۰۷</ref> | ||
==== مال حلال مخلوط به حرام ==== | ==== مال حلال مخلوط به حرام ==== | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
==== زمينی که كافر ذمى از مسلمان بخرد ==== | ==== زمينی که كافر ذمى از مسلمان بخرد ==== | ||
گفته شده در زمينى هم كه كافر ذمى از مسلمان بخرد خمس مى‌باشد. مؤلف، اين را مشهور بين متأخرين مى‌داند كه به روايت ابى عبيده استدلال شده است كه مى‌گويد: «سمعت أبا جعفر عليه‌السلام يقول: أيما ذمي اشترى من المسلم أرضا فإن عليه الخمس»<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۵۰۵</ref> ، لكن بحث در اين‌جاست كه چگونه بر ذمى تكليف مى‌شود در حالى كه او اصلا كارى به احكام اسلامى ندارد؟ وجوب بروى ممتنع است اعم از اينكه واجب تعبدى باشد يا توصلى، زيرا يكى از شرايط تكليف اسلام بوده، پس بر غير مسلم تكليفى نيست.<ref>همان، | گفته شده در زمينى هم كه كافر ذمى از مسلمان بخرد خمس مى‌باشد. مؤلف، اين را مشهور بين متأخرين مى‌داند كه به روايت ابى عبيده استدلال شده است كه مى‌گويد: «سمعت أبا جعفر عليه‌السلام يقول: أيما ذمي اشترى من المسلم أرضا فإن عليه الخمس»<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۵۰۵</ref> ، لكن بحث در اين‌جاست كه چگونه بر ذمى تكليف مى‌شود در حالى كه او اصلا كارى به احكام اسلامى ندارد؟ وجوب بروى ممتنع است اعم از اينكه واجب تعبدى باشد يا توصلى، زيرا يكى از شرايط تكليف اسلام بوده، پس بر غير مسلم تكليفى نيست.<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۱۴۴</ref> | ||
==== ما زاد بر مئونه يك سال ==== | ==== ما زاد بر مئونه يك سال ==== | ||
آخرين مسئله‌اى كه گفته شده خمس دارد، ما زاد بر مئونه يك سال مى‌باشد كه از هر گونه كسب يا تجارتى به دست بيايد. | آخرين مسئله‌اى كه گفته شده خمس دارد، ما زاد بر مئونه يك سال مى‌باشد كه از هر گونه كسب يا تجارتى به دست بيايد. | ||
مؤلف، در اين قسمت قبل از ورود در هر گونه بحثى، روايات اين قسمت را ذكر مى‌كند؛ از آن جمله روايت محمد بن حسن اشعرى است كه مى‌گويد: «كتب بعض أصحابنا إلى أبيجعفر الثاني‌عليه‌السلام أخبرني عن الخمس أ على جميع ما يستفيد الرجل من قليل و كثير من جميع الضروب و على الضياع و كيف ذلك؟ فكتب بخطه الخمس بعد المئونة»<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۵۰۰</ref> <ref>همان، | مؤلف، در اين قسمت قبل از ورود در هر گونه بحثى، روايات اين قسمت را ذكر مى‌كند؛ از آن جمله روايت محمد بن حسن اشعرى است كه مى‌گويد: «كتب بعض أصحابنا إلى أبيجعفر الثاني‌عليه‌السلام أخبرني عن الخمس أ على جميع ما يستفيد الرجل من قليل و كثير من جميع الضروب و على الضياع و كيف ذلك؟ فكتب بخطه الخمس بعد المئونة»<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۵۰۰</ref> <ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۱۵۷.</ref> | ||
=== فصل دوم === | === فصل دوم === | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
اول اينكه توزيع خمس بايد به گونه‌اى باشد كه هر يك از طايفه‌هاى شش‌گانه سهمى از خمس ببرند. | اول اينكه توزيع خمس بايد به گونه‌اى باشد كه هر يك از طايفه‌هاى شش‌گانه سهمى از خمس ببرند. | ||
دوم اينكه سهم امام(ع) چگونه بايد ادا شود؟<ref>همان، | دوم اينكه سهم امام(ع) چگونه بايد ادا شود؟<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۵۹</ref> | ||
==== مسئله دوم ==== | ==== مسئله دوم ==== | ||
دومين مسئله‌اى كه از سوى ماتن در اين فصل مطرح شده اين است كه واجب نيست تمام خمس را بين طوايف شش‌گانه تقسيم كرد، بلكه دادن همه‌اش به يك طايفه نيز كفايت مى‌كند. | دومين مسئله‌اى كه از سوى ماتن در اين فصل مطرح شده اين است كه واجب نيست تمام خمس را بين طوايف شش‌گانه تقسيم كرد، بلكه دادن همه‌اش به يك طايفه نيز كفايت مى‌كند. | ||
مؤلف در اين‌جا نيز بحث را در دو مقام مطرح كرده است: مقام اول اينكه آيا واجب است انسان خمس خود را بين چند طايفه تقسيم كند يا همه را به يك نفر هم بدهد كافى است؟ مقام دوم اينكه آيا واجب است خمس بين افراد هر صنفى توزيع شود؟<ref>همان، | مؤلف در اين‌جا نيز بحث را در دو مقام مطرح كرده است: مقام اول اينكه آيا واجب است انسان خمس خود را بين چند طايفه تقسيم كند يا همه را به يك نفر هم بدهد كافى است؟ مقام دوم اينكه آيا واجب است خمس بين افراد هر صنفى توزيع شود؟<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۷۰</ref> | ||
==== مسئله سوم ==== | ==== مسئله سوم ==== | ||
مسئله سوم عروه اين است كه براى استحقاق خمس، انتساب به هاشم از ناحيه پدر شرط است. شارح اين قول را مشهور دانسته و تنها مخالف آن را [[علم‌الهدی، علی بن حسین| | مسئله سوم عروه اين است كه براى استحقاق خمس، انتساب به هاشم از ناحيه پدر شرط است. شارح اين قول را مشهور دانسته و تنها مخالف آن را [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيدمرتضى]] مى‌داند كه گفته انتساب از ناحيه مادر هم براى دريافت خمس كفايت مى‌كند.<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۷۵</ref> | ||
==== مسئله چهارم ==== | ==== مسئله چهارم ==== | ||
اما چگونگى علم پيدا كردن به سيادت يك شخص، موضوع مسئله بعدى است كه صاحب عروه گفته با ادعاى هاشمى بودن، ثابت نمى‌شود بلكه فقط با بينه و شياع ثابت مى‌شود؛ آن هم شياعى كه مفيد علم باشد.<ref>همان، | اما چگونگى علم پيدا كردن به سيادت يك شخص، موضوع مسئله بعدى است كه صاحب عروه گفته با ادعاى هاشمى بودن، ثابت نمى‌شود بلكه فقط با بينه و شياع ثابت مى‌شود؛ آن هم شياعى كه مفيد علم باشد.<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۸۵</ref> | ||
==== مسئله پنجم ==== | ==== مسئله پنجم ==== | ||
مسئله پنجم عروه اين است كه انسان نمى‌تواند خمس را به واجب النفقه خود بدهد. ماتن گفته: «فيه إشكال» و شارح مى‌گويد: بلكه «منع»، زيرا موضوع خمس محتاج فقير است و كسى كه نفقه دارد، عنوان محتاج فقير بر او صدق نمى‌كند. | مسئله پنجم عروه اين است كه انسان نمى‌تواند خمس را به واجب النفقه خود بدهد. ماتن گفته: «فيه إشكال» و شارح مى‌گويد: بلكه «منع»، زيرا موضوع خمس محتاج فقير است و كسى كه نفقه دارد، عنوان محتاج فقير بر او صدق نمى‌كند. | ||
كلام شيخ نيز در باب زكات مؤيد اين معنا است كه گفته نمى‌توان زكات را به كسى كه نفقه‌اش بر عهده مكلف است پرداخت نمود.<ref>همان، | كلام شيخ نيز در باب زكات مؤيد اين معنا است كه گفته نمى‌توان زكات را به كسى كه نفقه‌اش بر عهده مكلف است پرداخت نمود.<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۸۸</ref> | ||
==== مسئله ششم ==== | ==== مسئله ششم ==== | ||
آخرين مسئله اين باب اين است كه اگر از كسى كه اعتقادى به خمس ندارد مالى به انسان برسد اخراج خمس از آن واجب نيست.<ref>همان، | آخرين مسئله اين باب اين است كه اگر از كسى كه اعتقادى به خمس ندارد مالى به انسان برسد اخراج خمس از آن واجب نيست.<ref>همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۳۳۵</ref> | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
نسخهٔ ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۲:۳۳
| المرتقی إلی الفقه الأرقی: کتاب الخمس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حکیم، عبدالصاحب (مقرر) روحانی، محمد (محاضر) |
| عنوان‌های دیگر | العروه الوثقی. برگزیده. شرح
موسوعه الامام الروحانی تقریرا لابحاث سماحه السید محمد الحسینی الروحانی کتاب الخمس |
| ناشر | موسسة مولود الکعبة |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1422 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6343-36-8 |
| موضوع | خمس فقه جعفری - قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 188/6 /ر9م4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المرتقی إلی الفقه الأرقی: كتاب الخمس، از سرى آثار فقهى آیت‌الله سيدمحمدحسینى روحانى قمى مى‌باشد كه اين جلدش درباره خمس است و بر مبناى كتاب عروه الوثقى و به عنوان شرحى بر آن به زبان عربى نوشته شده است.
ساختار
كتاب، بعد از توضيحاتى كه راجع به وجوب و ماهيت خمس دارد از دو فصل تشكيل شده است: فصل اول مواردى كه خمس دارند كه هفت چيز مى‌باشند و توضحيشان خواهد آمد.
فصل دوم در تقسيم خمس و مستحقين آن مى‌باشد كه ضمن نوزده مسئله بررسى شده است.
گزارش محتوا
صاحب عروه در ابتدا خمس را از فرايضى برشمرده كه خداوند براى پيامبر و اهل بيتش(عليهم‌السلام) در عوض زكات قرار داده است؛ مؤلف كه شارح اين متن است در ذيلش مى‌فرمايد: در وجوب خمس اشكالى بين مسلمين وجود ندارد، زيرا قرآن كريم در آيه 41 انفال به صراحت به اين موضوع اشاره كرده، مى‌فرمايد: «و اعلموا أنما غنمتم من شيء فأن لله خمسه و للرسول و لذى القربى و اليتامى و المساكين و ابن السبيل...».[۱] [۲]
فصل اول
غنائم
اولين چيزى كه خمسش واجب است، غنايمى است كه از كفار اهل حرب در جنگ‌ها به دست آمده است، به شرطى كه به اذن امام باشد.
مؤلف تا اين‌جا را بدون اشكال دانسته، مى‌گويد: بحث در اين است كه اگر به وسيله سرقت و امثال ذلك نيز به دست آيد باز همان حكم را خواهد داشت يا نه؟ بحث ديگر اين است كه صاحب عروه فرموده: غنيمت، منقول باشد يا غير منقول خمس دارد؛ يعنى اگر اراضى و املاكى هم از كفار به دست آيد، بايد خمسش پرداخت شود كه اين‌جا اختلاف نظرى از سوى شارح ذكر شده و از محقق اصفهانى نقل شده كه فرموده: اين موضوع در زمان صاحب حدائق اختلافى بوده و عده‌اى قائل بودند كه فقط به غنيمت‌هاى منقول خمس تعلق مى‌گيرد.
شارح اصل را مطابق رأى مخالفين دانسته كه همان برائت مى‌باشد و براى صاحبان نظريه خمس داشتن غير منقول‌ها ادله خاصى را برمى‌شمارد، از جمله آيه خمس مذكور كه شامل اراضى مفقوحه عنوه نيز مى‌شود.[۳]
معادن
ديگر چيزى كه گفته‌اند بايد خمسش داده شود معادن مى‌باشند، اعم از معدن طلا، نقره، آهن، ياقوت، زبرجد، فيروزه و... شارح باز مى‌فرمايد: اشكالى در اين نبوده بلكه نفى خلاف از آن شده و عده‌اى هم بر آن دعواى اجماع نموده‌اند. از جمله نصوصى كه بر آن دلالت مى‌كند روايتى است كه محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل كرده كه «سألته عن معادن الذهب و الفضة و الصفر و الحديد و الرصاص؟ فقال عليها الخمس جميعا». [۴] از ديگر مباحث اين بخش، بحثى راجع به حقيقت معدن است.[۵]
گنج
گنج، سومين موردى است كه بايد خمسش داده شود.
ماتن در تعريف گنج مى‌گويد: گنج مالى است كه در زمين يا كوه يا ديوار يا درخت ذخيره شده باشد كه مدار صدق عرفى گنج است؛ حال فرقى ندارد كه گنج طلا باشد يا نقره، مسكوك باشد يا غير مسكوك از ساير جواهرها.
شارح در مورد گنج اولين چيزى كه مورد بحث قرار داده اين است كه آيا در ذخيره مال در زمين نيت لازم است يا نه؛ يعنى اگر خودبه‌خود در اثر باد و طوفان و غيرهما در زمين مدفون شود، باز حكم گنج دارد يا نه؟ ايشان مفهوم عرفى گنج را اعم از ذخيره سازى همراه با قصد و دفن شدن خودبه‌خود مى‌داند.
بحث بعدى اين است كه آيا نصابى براى تعلق خمس به گنج، وجود دارد يا خير؟ در روايت بزنطى از امام رضا(ع) آمده است: «سألته عما يجب فيه الخمس من الكنز فقال: ما يجب الزكاة في مثله فقيه الخمس».[۶] [۷]
غواصى
مورد بعدى خمس غواصى است كه به معنى خارج كردن جواهر از دريا مى‌باشد؛ اين جواهر اعم از لؤلؤ و مرجان و غير آنها مى‌باشند، بدون فرق بين اشياى معدنى و غير معدنى و نباتى به شرط آنكه قيمت يك دينار و بالاتر باشد.
شارح مى‌گويد: در اين مورد نيز اختلافى وجود ندارد بلكه ظاهر انتصار[۸] ، غنيه [۹] و منتهى[۱۰] اجماع بر آن مى‌باشد.
ظاهر چند روايت نيز بدان تصريح دارد؛ مانند روايت ابن ابى عمير از امام صادق(ع): «قال الخمس على خمسة أشياء على الكنوز و المعادن و الغوص و الغنيمة»[۱۱] كه پنجمى را ابن ابى عمير فراموش كرده است.[۱۲]
مال حلال مخلوط به حرام
پنجمين چيزى كه خمس دارد، مال حلال مخلوط به حرام است به طورى كه جدا كردنش براى صاحب آن مال ممكن نباشد، زيرا مقدار هيچ كدام مشخص نيست؛ در اين صورت با جدا كردن خمسش حلال مى‌گردد.
اين مورد مطابق نظر جماعتى از علما مى‌باشد.
طبق آنچه مؤلف مى‌گويد بلكه در منتهى نسبتش به اكثر علما داده شده است،[۱۳] در مفاتيح هم نسبت به مشهور داده‌اند[۱۴] ، در ظاهر غنيه هم تصريح به اجماع بر آن شده است،[۱۵] لكن جماعتى با آن مخالفند.
از جمله نصوصى كه بر آن دلالت مى‌كنند، خبر عمار بن مروان است كه گفته: «سمعت أبا عبدالله عليه‌السلام يقول: فيما يخرج من المعادن و البحر و الغنيمة و الحلال المختلط بالحرام إذا لم يعرف صاحبه و الكنوز الخمس». [۱۶]
زمينی که كافر ذمى از مسلمان بخرد
گفته شده در زمينى هم كه كافر ذمى از مسلمان بخرد خمس مى‌باشد. مؤلف، اين را مشهور بين متأخرين مى‌داند كه به روايت ابى عبيده استدلال شده است كه مى‌گويد: «سمعت أبا جعفر عليه‌السلام يقول: أيما ذمي اشترى من المسلم أرضا فإن عليه الخمس»[۱۷] ، لكن بحث در اين‌جاست كه چگونه بر ذمى تكليف مى‌شود در حالى كه او اصلا كارى به احكام اسلامى ندارد؟ وجوب بروى ممتنع است اعم از اينكه واجب تعبدى باشد يا توصلى، زيرا يكى از شرايط تكليف اسلام بوده، پس بر غير مسلم تكليفى نيست.[۱۸]
ما زاد بر مئونه يك سال
آخرين مسئله‌اى كه گفته شده خمس دارد، ما زاد بر مئونه يك سال مى‌باشد كه از هر گونه كسب يا تجارتى به دست بيايد.
مؤلف، در اين قسمت قبل از ورود در هر گونه بحثى، روايات اين قسمت را ذكر مى‌كند؛ از آن جمله روايت محمد بن حسن اشعرى است كه مى‌گويد: «كتب بعض أصحابنا إلى أبيجعفر الثاني‌عليه‌السلام أخبرني عن الخمس أ على جميع ما يستفيد الرجل من قليل و كثير من جميع الضروب و على الضياع و كيف ذلك؟ فكتب بخطه الخمس بعد المئونة»[۱۹] [۲۰]
فصل دوم
مسئله اول
صاحب عروه [۲۱] مى‌فرمايد: خمس به شش قسمت تقسيم مى‌شود على الاصح كه عبارت است از: سهم خداوند، سهم پيامبر(ص) سهم امام(ع) كه هر سه مورد امروزه متعلق به حجة بن‌الحسن ارواحنا له الفداء مى‌باشد و سه قسم ديگر متعلق به ايتام، مساكين و ابناء السبيل مى‌باشد كه در آنها ايمان شرط مى‌باشد.
شارح، فرمايش صاحب عروه را مورد پذيرش همه علما مى‌داند، زيرا آيه خمس به اين شش طايفه تصريح نموده است، بعد اضافه مى‌كند ما بايد در دو مقام بحث كنيم:
اول اينكه توزيع خمس بايد به گونه‌اى باشد كه هر يك از طايفه‌هاى شش‌گانه سهمى از خمس ببرند.
دوم اينكه سهم امام(ع) چگونه بايد ادا شود؟[۲۲]
مسئله دوم
دومين مسئله‌اى كه از سوى ماتن در اين فصل مطرح شده اين است كه واجب نيست تمام خمس را بين طوايف شش‌گانه تقسيم كرد، بلكه دادن همه‌اش به يك طايفه نيز كفايت مى‌كند.
مؤلف در اين‌جا نيز بحث را در دو مقام مطرح كرده است: مقام اول اينكه آيا واجب است انسان خمس خود را بين چند طايفه تقسيم كند يا همه را به يك نفر هم بدهد كافى است؟ مقام دوم اينكه آيا واجب است خمس بين افراد هر صنفى توزيع شود؟[۲۳]
مسئله سوم
مسئله سوم عروه اين است كه براى استحقاق خمس، انتساب به هاشم از ناحيه پدر شرط است. شارح اين قول را مشهور دانسته و تنها مخالف آن را سيدمرتضى مى‌داند كه گفته انتساب از ناحيه مادر هم براى دريافت خمس كفايت مى‌كند.[۲۴]
مسئله چهارم
اما چگونگى علم پيدا كردن به سيادت يك شخص، موضوع مسئله بعدى است كه صاحب عروه گفته با ادعاى هاشمى بودن، ثابت نمى‌شود بلكه فقط با بينه و شياع ثابت مى‌شود؛ آن هم شياعى كه مفيد علم باشد.[۲۵]
مسئله پنجم
مسئله پنجم عروه اين است كه انسان نمى‌تواند خمس را به واجب النفقه خود بدهد. ماتن گفته: «فيه إشكال» و شارح مى‌گويد: بلكه «منع»، زيرا موضوع خمس محتاج فقير است و كسى كه نفقه دارد، عنوان محتاج فقير بر او صدق نمى‌كند.
كلام شيخ نيز در باب زكات مؤيد اين معنا است كه گفته نمى‌توان زكات را به كسى كه نفقه‌اش بر عهده مكلف است پرداخت نمود.[۲۶]
مسئله ششم
آخرين مسئله اين باب اين است كه اگر از كسى كه اعتقادى به خمس ندارد مالى به انسان برسد اخراج خمس از آن واجب نيست.[۲۷]
پانویس
- ↑ انفال/سوره ۸، آیه ۴۱
- ↑ المرتقى إلى الفقه الأرقى، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۷
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۹
- ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۹۱
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۴۱
- ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۹۷
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۷۶
- ↑ الانتصار، سید مرتضی، ج۱، ص ۲۲۵
- ↑ غنیة النزوع، ابن زهرة، ج۱، ص ۱۲۹
- ↑ منتهی المطلب، علامه حلی، ج۱، ص ۵۴۷
- ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۸۶
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۱۰۷
- ↑ منتهی المطلب، علامه حلی، ج۱، ص ۵۴۸
- ↑ مفاتیح الشرائع، علامه حلی، ج۱، ص ۲۲۶
- ↑ غنیة النزوع، ابن زهرة، ج۱، ص ۱۲۹
- ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۴۹۴
- ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۵۰۵
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۱۴۴
- ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۹، ص ۵۰۰
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۱۵۷.
- ↑ عروة الوثقی، سید محمد کاظم یزدی، ج۴، ص ۳۰۵
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۵۹
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۷۰
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۷۵
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۸۵
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۲۸۸
- ↑ همان، سيدمحمد حسينى روحانى، ج۱، ص ۳۳۵