الشرح الصغير في شرح المختصر النافع

الشرح الصغیر فی شرح المختصر النافع
پدیدآوران	طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی (نويسنده) رجایی، مهدی (محقق)
عنوان‌های دیگر	المختصر النافع. شرح
ناشر	کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1368 ش
چاپ	1
موضوع	فقه جعفری - قرن 7ق. حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏182‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ ‎‏م‎‏3026‎‏ ‎‏1368
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الشرح الصغير للمختصر النافع (الذريعة ج 6 ص389) و الشرح الصغير في شرح مختصر النافع تألیف سيد على بن محمد على بن ابوالمعالى طباطبايى حائرى، معروف به صاحب رياض (م 1231 ق).

كتاب حديقة المؤمنين يا الشرح الصغير للمختصر النافع از شروح با ارزش و معتبر كتاب النافع في مختصر الشرايع مى‌باشد.

عظمت كتاب

مؤلف داراى دو شرح بر كتاب النافع في مختصر الشرايع مى‌باشد او در ابتدا شرح مبسوط يا رياض المسائل را و سپس شرح صغير يا حديقة المؤمنين را كه شرح بسيار مختصرى است تأليف نموده است.

در اين كتاب اقوال و نظريات فقهاى عظام و روايات و آيات شريفۀ قرآن كريم بصورت مختصر و با اشارۀ اجمالى مطرح شده است بدون اين كه مضمون آنها بيان شود. همين‌طور قسمت معاملات كتاب نسبت به مبحث عبادات بيشتر شرح داده شده و مبسوطتر است.

از زمان تأليف اين كتاب، فقها و اصحاب، آن را مورد تأييد قرار داده و در موارد بسيارى به آن استناد كرده و در حوزه‌هاى علميه نسخه‌هاى آن تكثير و استنساخ شده است.

شيخ خلف بن حاج عسگر حائرى (م 1247 ق) در سال 1228ق فتاواى سيد على طباطبايى را از كتاب شرح صغير بر مختصر النافع استخراج نموده و در كتابى به نام (الخلاصة) گردآورى كرده است. (الذريعة ج 7 ص209).

نسخه‌ها

در تصحيح و مقابلۀ كتاب موجود از چهار نسخۀ خطى استفاده شده است. اين نسخه‌ها همگى متعلق به مخزن كتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى است، كه عبارتند از:

1. نسخۀ شمارۀ 3391 كه از اول كتاب طهارت تا آخر كتاب ديات مى‌باشد. اين نسخه بوسيلۀ محمد بن على بن ابراهيم بندرآبادى در سال (1218 ق) نوشته شده و حواشى و تعليقه‌هايى به خط مؤلف بر آن وجود دارد.
2. نسخه‌اى كه به خط محمد جعفر شريعتمدارى از شاگردان مؤلف است كه ناقص بوده و از اوّل كتاب طهارت تا حج مى‌باشد. شمارۀ اين نسخه 3891 مى‌باشد.
3. نسخۀ سوم كامل بوده و داراى كيفيت بسيار خوبى است. اين نسخه از مخزن كتابخانۀ علامه سيد عز‌الدين حسينى، معروف به امام جمعه زنجانى مى‌باشد كه مصور آن در مخزن كتابخانۀ آیت‌الله نجفى مرعشى (قده) موجود است. اين نسخه به خط محمد بن جابر بن عباس و در سال (1209 ق) در زمان حيات مؤلف نوشته شده و در سال 1211ق مؤلف به شيخ عبدالعلى و شيخ عبدالرحيم اجازۀ نقل آن را داده است.
4. اين نسخه نيز ناقص بوده و به خط بديع‌الزمان بن عبداللّه ترشيزى است و در سال 1228ق نوشته شده است.

محقق و مصحح نسخه‌ها و چاپ آن، سيد مهدى رجائى مى‌باشد.

تأليف و انتشار

با توجه به اين كه رياض المسائل در سال 1196ق كه سيد على طباطبايى 35 ساله بوده است (الذريعة ج 336/11) پایان يافته است كتاب حديقة المؤمنين پس از اين تاريخ نوشته شده است و بنا به نسخه‌اى كه در كتابخانۀ سيد محمدباقرحجّت در كربلا موجود است تاريخ پایان يافتن تأليف آن سال 1204ق مى‌باشد. (الذريعة ج 360/13 و 361).

هر سه جلد كتاب موجود در چاپخانۀ سيد الشهداء در قم و بوسيلۀ كتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى در سال 1409ق منتشر شده است. جلد اوّل در شعبان سال 1405ق بوسيلۀ سيد مهدى رجائى تصحيح و تحقيق شده است و جلد دوم در محرم الحرام سال 1406ق و جلد سوم در ربيع‌الاول سال 1406ق نيز بوسيلۀ او تصحيح و تحقيق شده است.

تقسيم‌بندى مطالب

كتاب موجود در سه مجلد چاپ شده است. جلد اول مبحث عبادات و جلد دوم مبحث معاملات تا صفحۀ 418 (آخر مبحث نكاح) و سپس مبحث ايقاعات از كتاب طلاق تا آخر جلد دوم مى‌باشد.

جلد سوم بقيۀ مبحث ايقاعات تا صفحۀ 75 (آخر كتاب نذر و عهود) و سپس مبحث احكام از كتاب صيد و ذبائح تا آخر كتاب را در بردارد.

جلد اول شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، خمس، صوم، اعتكاف و حج است. و كتاب جهاد و امر به معروف و نهى از منكر شرح نزده شده است.

در جلد دوم كتاب‌هاى متاجر، رهن، حجر، ضمان، صلح، شركت، مضاربه، مزارعه و مساقاة، وديعه و عاريه، اجاره، وكالت، وقوف و صدقات و هبات، سبق و رمايه، وصايا و نكاح از مبحث عقود (معاملات) را در بردارد.

در جلد سوم كتاب‌هاى عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاد، اقرار، ايمان، نذر و عهود تا صفحۀ 70 از مبحث ايقاعات را شامل مى‌شود. همين‌طور كتاب‌هاى صيد و ذبائح، اطعمه و اشربه، غصب، شفعه، احياء موات، لقطه، مواريث، قضاء، شهادات، حدود، قصاص و ديات از مبحث احكام را در بردارد.

شروح و حواشى

با توجه به اين كه شرح صغير خلاصۀ كتاب رياض المسائل است حواشى و شروح زيادى بر آن نوشته نشده است و فقط دو حاشيه براى آن در منابع و مآخذ ذكر شده است.

1. حاشيۀ سيد على بن سيد محمد امين جد پدرى سيد محسن امين صاحب أعيان الشيعة بر شرح صغير كه خط استادش سيد على صاحب رياض نيز بر اين نسخه موجود است. (أعيان الشيعة ج 8 ص320).
2. السيف الماسح في إثبات مسح الرجلين، تأليف سيد محمد بن سيد دلدار على بن سيد محمد معين‌الدين نصيرآبادى نقوى كهنوئى (م 1212 ق). (أعيان الشيعة ج 276/9).

گفتار بزرگان

ابوعلى محمد بن اسماعيل مازندرانى (م 1215 ق) در منتهى المقال: و منها شرح قال على المختصر، اختصره من الأولى جيد لطيف، مسلك في العبادات مسلك الاحتياط، ليعم نفعه العامي و العالم و المبتدى و المنتهى و الفقيه و المقلد له و لغيره، في أيام حياته و بعد وفاته. (صفحۀ 14 مقدمۀ ناشر كتاب).

قال المحقق التستري في المقابس الأنوار: و له شرحان معروفان على النافع كبير موسوم برياض المسائل و هما في أصول المسائل الفقهية أحسن الكتب الموجودة في مسائل عديده. (صفحۀ 15 مقدمۀ ناشر كتاب).

منابع مقاله

- الذريعة 389/6، 209/7، 336/11، 360/13 و 361

- أعيان الشيعة 320/8، 276/9