خفّي علائی (خفّ علائي یا الخفية العلائية)

خفّی علائی (خفّ علائی یا الخفیة العلائیة)

نام کتاب	خفّی علائی (خفّ علائی یا الخفیة العلائیة)
نام های دیگر کتاب	الخفیه العلائیه خف علائی
پدیدآورندگان	ولایتی، علی اکبر (مصحح) نجم‎آبادی، محمود (مصحح) جرجانی، اسماعیل بن حسن (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏R‎‏ ‎‏128‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ج‎‏4‎‏خ‎‏7
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 6ق.
ناشر	اطلاعات
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1369 هـ.ش
کد اتوماسیون	12684

معرفى اجمالى

«خفى علايى (خف علائى يا الخفية العلائية)»، به زبان فارسى، دومين تأليف طبى سيد اسماعيل جرجانى است كه به امر اتسز خوارزمشاه، پس از سال 521ق - سال جلوس اتسز بر تخت سلطنت - تأليف شده است.

ناگفته نماند كه مشهور، خفى علايى را خلاصه‌اى از ذخيره مى‌دانند. اين مطلب را از مقدمه جرجانى نيز مى‌توان استظهار كرد؛ بااين‌حال، اين مطلب به تمام معنى كلمه صحيح نيست، بلكه در خفى علايى بسيارى از مباحث مطرح‌شده در «ذخيره» - همانند مباحث تشريح - به چشم نمى‌خورد.

ساختار

اين كتاب، داراى دو بخش است. بخش اول، مباحث نظرى و بخش دوم، مباحث عملى را در بر مى‌گيرد.

بخش اول، داراى دو مقاله است كه مقاله اول آن، در 16 باب و مقاله دوم در 7 باب تدوين يافته است.

بخش دوم، داراى هفت مقاله است و مقاله دوم آن، مشتمل بر 18 باب مى‌باشد.

گزارش محتوا

مقاله اول از بخش نخست، در باره تدبير حفظ صحت است و در آن، مباحثى همچون تدبير هوا، تدبير فصل‌هاى سال، تدبير شهر و مسكن، تدبير جامه پوشيدن، معرفت غذا و تدبير آن، تدبير آب، تدبير شراب، خواب و بيدارى و... مطرح شده است.

مقاله دوم از بخش مزبور، در باره مقدمه معرفت بيمارى است و در آن، مباحثى مانند شناختن بيمارى، تدبير شناختن نضج، شناختن بحران، شناختن علت‌ها كه به ديگر علت زائل شود، شناختن حال‌ها كه در تن مردم پديد آيد و نشان بيمارى بود كه خواهد بود و شناختن وقت مرگ بررسى شده است.

مقاله اول از بخش دوم، در ذكر توصيه‌هايى به اطباء است.

مقاله دوم، در علاج بيمارى‌ها از سر تا پاست، مانند بيمارى‌هاى سر و دماغ، بيمارى‌هاى چشم، بيمارى‌هاى گوش، بيمارى‌هاى بينى، بيمارى‌هاى دهان و دندان و زبان و حلق و حنجره و...

مقاله سوم، در باره تب‌ها و حصبه و آبله است.

مقاله چهارم، در باره آماس‌ها، جراحت‌ها و ريش‌هاست.

مقاله پنجم، در باره علاج شكستگى استخوان و كوفتگى و بيرون آمدن استخوان‌هاست.

مقاله ششم، در باره زينت و آراستگى بدن است.

مقاله هفتم، در باره علاج مسموميت‌هاست.

«خفى علايى»، نگاشته‌اى است مختصر كه براى كسانى نوشته شده كه حوصله و توان مراجعه به كتب مفصلى همچون «ذخيره خوارزمشاهى» را ندارند؛ ازاين‌رو، خواننده نبايست توقع داشته باشد كه مباحث علمى و پيچيده و نيز نقد و كنكاش در اين اثر مطرح شده باشد.

البته از آنجا كه مؤلف اين اثر، طبيبى گران‌قدر است، آنچه در اين مختصر نگاشته، قابل توجه و استفاده است؛ خصوصاً مبحث معالجات آن، چرا كه مؤلف در اين قسمت، مهم‌ترين بيمارى‌ها و از سوى ديگر سودمندترين روش درمان هر بيمارى را ذكر مى‌كند و از اين جهت، براى كسانى كه آشنايى چندانى با علم پزشكى ندارند سودمند است.

وضعيت كتاب

اين اثر، به همت دكتر على‌اكبر ولايتى و دكتر محمود نجم‌آبادى و بر اساس چند نسخه خطى و چاپى، تصحيح و در سال 1369ش، توسط انتشارات اطلاعات (تهران)، در 262 صفحه، چاپ و منتشر شده است.

مصححين اين اثر، علاوه بر نگارش مقدمه‌اى در باره زندگى و آثار جرجانى، توضيحات عالمانه‌اى را در آخر هر باب آورده‌اند كه بر غناى اين اثر افزوده است.

پیوندها

مطالعه کتاب خفّی علائی (خفّ علائی یا الخفیة العلائیة) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور