فتح السبل

فتح السبل
پدیدآوران	حزین لاهیجی، محمد علی بن ابی‌طالب (نويسنده) باقری بیدهندی، ناصر (مصحح)
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1375 ش
چاپ	1
موضوع	حزین، محمد علی بن ابی‌طالب، 1103 - 1180ق. - سرگذشت‌نامه شیعه - دفاعیه‎ها و ردیه‎ها عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 12ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏284‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏4‎‏ف‎‏2

فتح السبل كتابى است كه مؤلف در آن به ظهور و سير تطور علم كلام در حوزه انديشه و تفكر اسلامى كه منجر به پيدايى (انشعاب مسلمانان به) فرق و نحل متفاوت همچون معتزله، اشاعره، اماميه و...شد می‌پردازد.در اين نوشتار موضوع اختلافى وصايت و خلافت و احتجاجات طرفداران هر يك، نيز باورها و ديدگاههاى اساسى مذهب اماميه و مذاهب اربعه مورد بحث قرار گرفته است.

ساختار

اين اثر مشتمل بر يك مقدمه و سه فاتحه می‌باشد.فاتحه سوم خود مشتمل بر دو منهج است.

در مقدمه كتاب مؤلف به دو ويژگى از ويژگى هاى جوهر انسان كه يكى علم به معقولات و حقائق كليه و ديگرى عمل خير ناشى از اراده عقلى محض كه عارى از شوائب شهوت است اشاره مى‌كند. پس از آن به بيان معناى ايمان و عمل صالح پرداخته و براى رسيدن به خداوند دو راه باطن و ظاهر معرفى مى نمايد.

فاتحه اولى به بيان حقيقت علم كلام و حكمت و اختلاف ديدگاه علما در اين باره اختصاص يافته است.

فاتحه ثانيه به بيان سبب پيدايش فن كلام و جدال و حدوث اشعريت و اعتزال اختصاص يافته و در آن به معرفى فن كلامى كه بر نهج صواب است و نيز تفاوت آن با حكمت پرداخته شده ا ست.

فاتحه ثالثه به بيان طريقه باطن و كيفيت سلوك اين طريقه اختصاص يافته است.اين فاتحه خود مشتمل بر دو منهج است:منهج اول به بيان روش حكما ومنهج دوم به بيان روش صوفيه و عرفا در اين باره اختصاص يافته است.

منهج دوم اين فاتحه خود مشتمل بر دو نمايش است:

نمايش اول (درتمهيد مقدمات و شرائط هدايت)هشت تنبيه ذيل را در بر مى گيرد:

1-در تحصيل صحت نيت

2-دنيا دار تكليف است.

3-عدم التفات به كثرت قوم

4-در تبيين حال صحابه

5-در احوال طبقه اماميه

6-در وجوب عصمت امام و نص بر او

7-در بيان تقيه و جواز آن

8-در بيان مخالفت اهل سنت

نمايش دوم از اين منهج به ذكر نصوص خفيه‌اى كه درباره امامت حضرت اميرالمؤمنين‌ عليه‌السلام وارد شده اختصاص يافته است.مؤلف مراد خود از نصوص خفيه را آن دسته نصوص معرفى مى‌كند كه براى دلالت بر مقصود به نوعى از استدلال نيازمند مى باشند.وى معتقد است اين قبيل نصوص به مراتب بيشتر از نصوص جليه‌اى است كه بر امامت آن حضرت دلالت دارد و كتب عامه مملو از اين قبيل نصوص است.مؤلف در اين زمينه به آياتى چون آيه ولايت و روايات متواترى چون حديث قدير استناد مى‌كند و به شبهات مخالفين پاسخ مى گويد.

نسخه شناسى

1-نسخه كتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى در قم.

2- نسخه كتابخانه آستان شاهچراغ شيراز.

نسخه حاضر در برنامه به كوشش آقاى ناصر باقرى بيدهندى در قطع وزيرى با جلد شوميز در 215 صفحه توسط مركز فرهنگى نشر قبله (بى جا) زيرنظر دفتر نشر ميراث مكتوب، تهران براى بار نخست در سال 1375‌ش منتشر شده است.

منابع مقاله

1-متن كتاب

2- باقرى بيدهندى، ناصر؛ مقدمه مصحح

3-قربانى، زين‌العابدين؛ یادنامه حكيم لاهيجى، ص 572-575