بیرجندنامه، بیرجند درآغاز سده چهاردهم خورشیدی

بیرجندنامه، بیرجند درآغاز سده چهاردهم خورشیدی
پدیدآوران	رضایی، جمال (نويسنده) رفیعی، محمود (به کوشش)
عنوان‌های دیگر	بیرجند در آغاز سده چهاردهم خورشیدی
ناشر	هيرمند
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1381 ش
چاپ	1
شابک	‎964-5521-23-8
موضوع	بیرجند بیرجند - آثار تاریخی بیرجند - آداب و رسوم و زندگی اجتماعی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏DSR‎‏ ‎‏2075‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏56‎‏ ‎‏ر‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

بيرجندنامه، اثر دكتر جمال رضايى به زبان فارسى است. اين اثر درباره بيرجند، گويش و فرهنگ اين شهر است. دكتر محمود رفيعى در مقدمه‌اش بر كتاب مى‌نويسند: «معمولاً طرح‌هاى پژوهشى اينسان گسترده و فراگير با بودجه‌ى بنيادها و توسط گروه‌هاى تحقيقاتى انجام مى‌گيرد كه دكتر رضايى شخصاً آن را تكفل نموده، به سامان رسانده است».

ساختار

در ابتداى اثر مقدمه مفصل و مفيدى به قلم نويسنده آمده است. مطالب در هفده جستار تدوين گرديده كه هر جستار؛ مشتمل بر چند يا چندين فصل بوده و مجموعاً بالغ بر 85 فصل مى‌باشد. متن با نثرى ساده و شيوا - متناسب با مندرجات آن - نوشته شده است. به علاوه سه پيوست نيز در انتهاى اثر آمده است.

گزارش محتوا

در اين اثر آگاهى‌ها و دانستنى‌هاى گوناگونى راجع به بيرجند آمده است: موقعيت جغرافيايى، نام و وجه تسميه و پيشينه تاريخى بيرجند تا ساختار قديمى شهر و آنچه در آن بوده است، از اوضاع اجتماعى زندگى مردم: خوراك، پوشاك، مسكن و... تا آداب و رسوم، جشن‌ها و عزادارى‌هاى مذهبى و حتى بازى‌ها و باورها و پندارهاى مردم آن...، و به همين جهت نويسنده آن را «بيرجندنامه» نام نهاده است.

يك نگاه اجمالى به «بيرجندنامه» و مندرجات آن نشان مى‌دهد كه مؤلف براى گردآورى مطالب كتاب و تدوين و تأليف آنها چه اندازه وقت صرف كرده، تا چه حد متحمل زحمت شده و تا چه پايه در نوشتن اين كتاب دقت به عمل آورده است. بى‌ترديد عشق وى به پژوهش‌هاى علمى و علاقه‌اش به زادگاه دو عامل بسيار مؤثر در پديد آمدن اين اثر ارزشمند بوده است.

نگارنده در نوشتن كتاب حاضر تا آنجا كه برايش مقدور بوده كوشيده است كه دانسته‌ها، شنيده‌ها، ديده‌ها، خوانده‌ها و يافته‌هاى خود را دقيق و مستند و دور از هرگونه تعصب، احساسات، تصور، حدس، فرض و... تدوين و به نگارش درآورد؛ بنابراين بيرجندنامه تنها اختصاص به «فرهنگ عامه» مردم بيرجند در هفتاد - هشتاد سال پيش ندارد، بلكه آگاهى‌ها و دانستنى‌هاى فراوان ديگرى كه ثبت و ضبط آنها ضرورى مى‌نموده نيز در آن آمده و تنوع بسيار به مطالب داده است.

جستار يكم، كتاب در حقيقت «مدخل» يا «درآمد»ى است كه در آن گزارشى كوتاه، ولى جامع از موقعيت جغرافيايى و وضعيت اقليمى، نام و پيشينه تاريخى «قهستان» و «بيرجند» آمده است تا خواننده از موقعيت و وجه تسميه و گذشته‌هاى دور و نزدیک ناحيه و شهر بيرجند آگاهى‌هاى لازم به‌دست آورد.

شانزده جستار ديگر، به مطالب گوناگون اختصاص دارد و در هر جستار و فصل‌هاى آن موضوعات مختلف، ولى متناسب با هم، نوشته شده است كه ذكر عناوين آنها در فهرست كتاب آمده و در اين جا جز اطاله كلام حاصلى ندارد.

پيوست‌هاى كتاب به ترتيب حاوى مطالب ذيل است:

1- نمونه‌هاى گوناگون از شعرهاى محلى بيرجندى و در آن شمارى از دو بيتى‌ها، رباعيات، نواها، ترانه‌ها و نيز لالايى‌ها و چيستان‌هاى منظوم و آهنگين داده شده و در حقيقت تكمله‌اى است بر فصل يك از جستار پانزدهم.

2- واژگان پزشکى گويش بيرجند كه چنان‌كه از عنوانش پيداست فهرستى از واژه‌ها، نام‌هاى بيمارى‌ها، داروها، ابزارها، شيوه‌هاى درمان، اصطلاحات پزشکى و طب سنتى و بومى بيرجند است. اين پيوست نيز مربوط است به فصل ششم از جستار پنجم.

3- مجموعه‌اى از عكس‌ها و تصاوير آثارى كه از گذشته‌هاى دور و نزدیک در اين شهر و پيرامون آن بازمانده است؛ اين تصاوير نه تنها «مستند» نوشته‌هاى استاد است، بلكه چاپ آنها در اين كتاب موجب ثبت و ضبط آنها در تاريخ مكتوب قهستان و بيرجند شده است.

وضعيت

فهرست مندرجات به تفكيك جستار و فصل در آغاز كتاب و پس از پيش‌گفتار، جدول نويسه‌ها و نشانه‌هاى آوانويسى فارسى و لاتين آمده است. نام كتاب‌ها و عناوين مقالاتى كه در اين كتاب از آنها استفاده شده، با ذكر اسامى نويسندگان يا مترجمان و مشخصات كامل آنها، در زيرنويس صفحات داده شده است. در انتهاى اثر نيز فهرست اعلام و منابع و مآخذ به تفكيك ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.