المواقف في علم الكلام: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '}} '''' به '}} '''')
    جز (جایگزینی متن - ' | تعداد جلد =' به '| تعداد جلد =')
    خط ۱۸: خط ۱۸:
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14701AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14701AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
      | کتابخانۀ دیجیتال نور =23920
      | کتابخانۀ دیجیتال نور =23920
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =

    نسخهٔ ‏۳ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۷:۰۲

    المواقف في علم الكلام
    المواقف في علم الكلام
    پدیدآورانعضدالدين ايجي، عبدالرحمان بن احمد (نويسنده)
    ناشرعالم الکتب
    مکان نشرلبنان - بيروت
    چاپ1
    موضوعکلام اشعري - قرن 8ق. کلام اهل سنت - قرن 8ق.
    زبانفارسی عربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏205‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏6‎‏م‎‏8
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    المواقف في علم الكلام، تألیف قاضی عبدالرحمن بن احمد ایجی، متکلم اشعری‎مسلک است. این کتاب از آثار مهم کلامی است که شروح و حواشی مختلف بر آن نوشته شده است.

    ساختار

    کتاب، مشتمل بر مقدمه مؤلف و شش موقف است. هریک از مواقف کتاب نیز حاوی مراصد و مقاصدی است. شیوه نگارش کتاب، تحقیقی و استدلالی با استناد به دیدگاه دیگر متکلمین و بررسی آراء و نظرات مختلف است.

    گزارش محتوا

    ایجی در اولین موقف کتاب به معرفی مقدمات علم کلام پرداخته و موضوع، فایده، مرتبه و مسائل علم کلام را معرفی کرده است. سپس اقسام علم و مذاهب مختلف را در این رابطه مطرح می‎کند.

    جرجانی‎ در شرح عنوان «المرصد الثاني في تعريف مطلق العلم»، ضمن برشمردن مـراحل‎ مـباحث‎ مـعرفت‎شناختی ایجی در المواقف، می‎گوید: متکلم ناگزیر‎ است‎ که‎ (قبل از پرداختن به مسائل علم کلام‎) چند‎ چـیز را تـبیین کـند: اول ماهیت «علم»؛ دوم تقسیم علم به ضروری و مکتسب‎؛ سوم‎ اشاره به ثبوت عـلم ضـروری‎ که‎ (علوم غیر‎ بدیهی‎ و غیر‎ ضروری) به آن منتهی می‎شود؛ چهارم بیان احوال (و خصوصیات) «نظر» و توضیح‎ این مطلب کـه نـظر‎ (صحیح‎) علم را در پی خواهد‎ داشت‎؛ پنجم بیانِ مـسیری کـه نـظر در آن قرار می‎گیرد و به مطلوب (که همان‎ عـلم‎ اسـت) می‎رسد. (متکلم از آن‎ جهت‎ به‎ این مباحث می‎پردازد‎ که‎) از راه همین مباحث‎ به‎ اثـبات عـقائد و نیز اثبات مباحث دیگری نـائل مـی‎آید که عـقاید، بـر آنـ‎ها متوقف است[۱]‏. ‎

    در دومین موقف کتاب، موضوعاتی چون وجود و ماهیت، وجوب و امکان، وحدت و کثرت و علت و معلول مورد بحث قرار گرفته است. در اولین مقصد از بحث علت و معلول چنین می‎خوانیم: تصور اختیاج هر شیء به غیرش، ضروری است؛ آنچه ‎که به آن نیاز است علت و آنچه ‎که نیازمند است معلول است. علت، یا جزء شیء یا خارج از آن است[۲]‏. ‎

    استفاده از آیات قرآن کریم و استناد مباحث به قرآن کریم در مباحث متکلمین فراوان دیده می‎شود؛ به‎عنوان مثال، ایجی در سومین موقف کتاب در تبیین مراتب روشنایی آنچه را ‎که همانند خورشید روشنایی‎اش از ذات خودش است، «ضوء» و آن‎چه را که همانند ماه از دیگری روشنایی می‎گیرد، «نور» می‎خواند؛ همان‎ گونه که در قرآن کریم آمده است: هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً ﴿يونس‏: 5﴾[۳]‏. ‎

    در چهارمین موقف به تقسیم جواهر پرداخته شده است. از جمله مباحث جالب این موقف توضیح کواکب، بررسی کروی بودن زمین[۴]‏، سکون یا حرکت زمین[۵]‏‎، معرفی خط استوا [۶]‏ و مباحثی از این دست است.

    پنجمین موقف کتاب که مبحث الهیات است، با ذکر ادله اثبات صانع آغاز شده است. تنزیه خداوند، اثبات صفات الهی، بررسی صفات اختلافی و بررسی رؤیت از جمله سرفصل‎های عناوین این موقف است. نویسنده در رابطه با رؤیت خداوند به دیدگاه فخر رازی اشاره می‎کند که مؤمنین روز قیامت خداوند را مشاهده می‎کنند؛ چراکه اگر بگوییم نمی‎بینند برخلاف اجماع است. سپس با استناد به آیات قرآن کریم و اشاره به دیدگاه متکلمین، چگونگی رؤیت را مورد بررسی قرار می‎دهد[۷]‏.

    در ششمین موقف کتاب در تعریف نبوت، ایجی کلمه نبی را منقول عرفی از معنای لغوی می‎گیرد. برخی گفته‎اند: به‎لحاظ لغوی، نبی در اصل «منبئ» بوده و از ماده «نبأ» برگرفته شده است؛ زیرا‎ پیـامبر‎ کـسی‎ است که از خداوند خبر‎ می‎دهد‎. برخی‎ آن را از «نبوة»، به معنای رفعت، مشتق کرده‎اند و دلیلشان نیز علو مرتبت و مکانت نبی در میان مخلوقات، یا در میان‎ بشر‎ است‎. گروه دیگر آن را از «طریق» برگرفته‎اند؛ زیـرا‎ نـبی‎ وسـیله‎ای جهت رسیدن آدمی به خـداوند است. اشـعریان معتقدند نبی کسی است که خداوند او را برای ابلاغ مطالبی‎ به‎سوی‎ مردم فرستاده است. شرایط و استعداد خاصی نیز لازم نیست تا‎ بـا تـحقق آنـها کسی پیامبر شود؛ خداوند هرکه را بخواهد بـه پیـامبری برمی‎گزیند و خود می‎داند رسالتش را‎ کجا‎ قرار‎ دهد. عدم لزوم شرط و استعداد خاص، برای نقد دیدگاه فیلسوفان است؛ زیرا‎ فیلسوفان شـرایط، احـوال و اوصـاف ویژه را برای نبی در نظر گرفته‎اند که بدون آن کسی نمی‎تواند‎ پیـامبر‎ باشد‎. نزد فلاسفه، به کسی می‎توان پیامبر اطلاق کرد که دست‎کم سه ویژگی‎ عمده‎ در‎ او جمع باشد: اطلاع از غـیب، انـجام کـارهای خارق‎العاده و دیدن فرشتگان و شنیدن کلامشان.

    ایجی‎ در‎ بیان‎ این ویژگی‎ها و اینکه نـباید کـسی منکر امکان و تحقق آنها شود، بیشتر دیدگاه‎هایی را که‎ ابن‎ سینا‎ در نمط دهم اشارات و تنبیهات، به‎عنوان راه‎های تـوجیه امـکان امور فوق بیان‎ کرده‎ است‎، ذکر می‎کند. امکان اطلاع از امور غیب بـه ایـن دلیـل باید به دیده قبول‎ نگریسته‎ شود که نفوس انسانی مجردند و با عوالمی‎که صور ایـن عـالم در آنـها منتقش‎ شده‎، ارتباط‎ دارند. با مشاهده صور موجود در مجردات و اجرام فلکی، آن‎را برای دیـگران نـقل می‎کنند و بدین‎ طریق‎ از‎ غیب خبر می‎دهند. حتی کسانی‎که مریض یا در خوابند و تعلقشان با عـالم‎ مـادی‎ کـمتر‎ شده، می‎توانند از غیب اطلاع دهند، چه رسد به نفوس انبیا که منخرط در سلک‎ قـدس‎ بـوده‎ و مدام بدان متصلند.

    وی این نگرش را مردود می‎انگارد؛ زیرا اطلاع‎ از‎ تمام امور غـیبی بـرای پیـامبران واجب نیست و اطلاع از برخی امور غیبی، اختصاص به پیامبران ندارد‎ و دیگران‎ نیز می‎توانند بدان نـایل شـوند. از سوی دیگر، چگونه می‎توان اخبار از‎ غیب‎ را به نفوس نسبت داد، درحالی‎که‎ تمام‎ نـفوس‎ در نـوع، اشـتراک دارند؛ مگر اینکه نفوس‎ را‎ نه نوع، بلکه جنس بینگاریم و نفوس انبیا را نوع خاصی بدانیم و مـدعی شـویم‎ کـه‎ طبق آن، بر این قبیل‎ امور‎ توانا می‎شوند[۸]‏.

    ایجی راه‎های اثبات نبوت را هم به‎طور عام متعرض نشده‎، بلکه مستقیماً وارد اثبات نبوت پیـامبر خاتم(ص) شده است. راه‎هایی‎‎که وی برشمرده عبارت است‎ از: الف)- معجزه؛ ب)- احوال و رفتار نـبی از آغـاز تـا فرجام؛ ج)- اخبار انبیای پیشین. اینها طرقی است که برای اثبات نبوت تمام پیامبران یا دست‎کم اکثر آنـها ‎قـابل تطبیق است[۹]‏.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب، شرح حال نویسنده و اسامی شروح و حواشی کتاب مواقف در انتهای اثر ذکر شده است.

    کتاب، فاقد پاورقی است.

    پانویس

    1. ر.ک: سعیدی‎مهر، محمد؛ فتاحی، فرزاد، ص41-40؛ متن کتاب، ص12-11
    2. ر.ک: متن کتاب، ص85
    3. ر.ک: همان، ص135
    4. ر.ک: همان، ص217
    5. ر.ک: همان، ص219
    6. ر.ک: همان، ص220
    7. ر.ک: همان، ص309-299
    8. ر.ک: افضلی، سید محمدمهدی، ص65-64؛ متن کتاب، ص337
    9. ر.ک: همان، ص78؛ همان، ص349

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. افضلی، سید محمدمهدی، «پیامبری در اندیشه قاضی عضدالدین ایجی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، تابستان 1388، شماره 28، صفحه 63 تا 84.
    3. سعیدی‎مهر، محمد؛ فتاحی، فرزاد، «معرفت‎شناسی دینی؛ مقایسه دیدگاه‎های قاضی عضدالدین ایجی و علامه حلی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: الهیات تطبیقی، بهار و تابستان 1393، سال پنجم، ‎شماره 11، صفحه 39 تا 56.

    وابسته‌ها