یازده رساله فارسی

یازده رساله فارسی
پدیدآوران	حسن‌‌زاده آملی، حسن (نويسنده)
ناشر	وزارت فرهنگ و آموزش عالی، موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگی (پژوهشگاه)
مکان نشر	تهران - ایران
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

يازده رساله فارسى، تأليف آیت‌الله حسن‌زاده، مجموعه رساله‌هاى فارسى نويسنده در موضوعات گوناگون حكمت، عرفان، كلام، رياضيات و نجوم است.

ساختار

كتاب، بدون مقدمه و خاتمه و تنها مشتمل بر رساله‌هاى مذكور است. اين اثر نيز اگر چه از متنى روان و دل‌نشين برخوردار است، اما نيازمند آشنايى خواننده با زبان عربى است، چرا كه روايات و عبارات عربى بدون ترجمه فارسى آمده است.

گزارش محتوا

موضوع رساله‌هاى كتاب، با استفاده از توصيفات زيباى نويسنده به اختصار به شرح ذيل است:

1- رساله «وحدت از ديدگاه عارف و حكيم» كه در آن به منهل عذب صحف عرفانيه و حكمت متعاليه در توحيد حق و حق توحيد، معاضد به درر آيات و غرر روايات و ديگر شواهد و بيّنات بحث مى‌شود.

2- رساله «نهج الولاية» كه در آن به براهين قاطعه مبرهن مى‌شود كه همواره انسان كاملى با بدن عنصرى در عالم طبيعى و سلسله زمان بايد موجود بوده باشد كه چنين كس به حكم تضافر و تواتر روايات جوامع فريقين در عصر محمّدى(ص) بقية اللّه و تتمة النبوة و خاتم اولياء على‌الاطلاق مهدى موعود است كه جز در نبوت تشريعى و ديگر مناصب مستأثره ختمى، حايز ميراث خاتم به نحو اتمّ است.

3- رساله «انه الحق» كه در دو مسئله شريف موضوع مسائل صحف كريمه اهل اللّه و معرفت نفس كه مفتاح خزائن ملكوت است، بحث مى‌كند.

4- رساله «سى فصل» در تعيين خط زوال و مشرق و مغرب اعتدال و تحصيل سمت قبله آفاق به طريق دايره هنديه كه در موضوع خود رساله‌اى بديع است.

5- «تصحيح رساله قضا و قدر علامه دهدار و تعليقات بر آن» كه چون راقم، آن را در موضوع خود بسيار ممتّع و مفيد يافته است و تا آن‌جا كه آگاهى دارد در دست طبع و نشر قرار نگرفته است، در معرض استفاده ارباب علم نهاده است.

6- «رساله‌اى در تعيين سمت قبله مدينه و تعيين خط زوال به اعجاز رسول اللّه(ص)» كه معجزه فعلى باقى آن حضرت است.

7- «رساله‌اى در ميل كلى» كه از قديم الدهر در صحف كريمه متفكرين در خلق آسمان‌ها و زمين با اهميت بسيار عنوان شده است و مسائلى چند خيلى شريف و شگفت در موضوعات گوناگون بر آن متفرع است. در آن بحث از مبدأ تاريخى شكل شانزدهم مقاله چهارم اصول اقليدس، و انتقاص ميل كلى، و انطباق و انفتاح معدّل النهار و منطقة البروج، و تفسير رتق و فتق كريمهأَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما و حركت نقطه اعتدال؛ يعنى حركت اقبال و ادبار، مى‌شود كه چون ديگر رسائل اين سفينه حائز اهميّت خاصى است.

8- «رساله‌اى در ظل» است. يكى از مسائل مهم رياضى در كتب دانشمندان رياضى‌دان اسلامى، مسئله ظل است كه در متون زيجات و مؤلفات در هيئت و نجوم و آلات ارصاد چون اسطرلاب و ربع مجيب و غيرهما، از شعب گوناگون آن بحث كرده‌اند، به خصوص كه در معرفت خط زوال و خط سمت قبله، بحث از ظل را دخلى تمام است.

9- «رساله‌اى در تكسير دايره و تحصيل نسبت قطر به محيط». در ابتداى اين رساله مى‌خوانيم: همان‌طور كه صنع احسن عالم كيانى و نظام ربانى بر اساس حساب و اندازه است، بشر هم كه بالطبع مدنى، و ثمره شجره وجود است و در راه تكامل و تعالى خود خواهان مدينه فاضله است، اجتماع انسانى او از جهاتى نياز به علوم رياضى دارد بلكه فنون رياضى در متن زندگى وى قرار دارد.

10- «رساله‌اى در ظل- تانژانت- و تحصيل جيب و ظل و ظل تمام و جيب تمام و فروع چندى متفرع بر آن» كه در موضوع خود چون ديگر اترابش بسيار مغتنم است.

11- مقاله‌اى پيرامون فنون رياضى و ترغيب و تحريص به تعليم و تعلّم آن. در بخشى از اين رساله در اهميت فراگيرى علوم رياضى مى‌خوانيم: علم به قوانين حسابى و قواعد مسائل عددى در تقويت نفس انسانى از اعظم وسائل است، به خصوص علم هندسه كه در تعديل و تقويم ذهن و فكر و قلم و بيان تأثيرى بسزا دارد. حكما و فلاسفه بزرگ گفته‌اند: براى رسيدن به معرفت حقايق اشيا، فكر را بايد به علوم رياضى ورزش داد. آرى علوم رياضى براى حكيم به مثابت مسطره براى خطاط است. هم‌چنان كه مسطره، مشاق را از كجى و بى‌نظمى در كتابت حروف و انحراف سطور، حافظ است، علوم رياضى نيز فكر را از خطا و اعوجاج و انحراف باز مى‌دارند و به آن استقامت و اعتدال مى‌دهند؛ زيرا كه مسائل آن، مبتنى بر قواعد خلل‌ناپذير است و هيچ مسامحه و سهل‌انگارى در آنها راه ندارد، با تخمين و تقريب درست نمى‌شود.

وضعيت كتاب

كتاب، مشتمل است بر فهرست مطالب در ابتداى آن و پاورقى‌هاى بسيار اندكى كه عموماً آدرس آيات و روايات و مطالب كتاب مى‌باشد.

منابع مقاله

1- مقدمه و متن كتاب.

2- نامه‌ها برنامه‌ها، نامه‌اى در معرفى يازده رساله.