مقالات (ایروانی‌زاده)

مقالات
پدیدآوران	ایروانی‌زاده، عبدالغنی (نويسنده)
چاپ	1
تعداد جلد	1

مقالات مجموعه مقالاتی است که به قلم عبدالغنی ایروانی‌زاده و یا تحت نظر و اشراف وی، پیرامون موضوعات مختلف اسلامی نوشته شده است.

ساختار

این مجموعه دربردارنده یازده مقاله، به زبان عربی یا فارسی، در موضوعات مختلف علوم اسلامی است.

شش مقاله عربی «الإتجاه الموضوعي في شعر الكتاب في القرن الرابع العصابيء نموذجاً»، «العناصر المشتركة بين الهجاء الكاريكاتيري في شعر العباسي و الكاريكاتير»، «الفرق بين لغة القرآن الكريم و بين اللغة الحميرية»، «النقد الإجتماعي الساخر عند ابي العلاء المعري و يحيي الغزال»، «الوعد و الوعيد و اساليبهما في القرآن الكريم» و «معاني القرآن الكريم و صوره في شعر ثلاثة من شعراء الصحوة الإسلامية» و پنج مقاله فارسی «تصویر ایرانیان در آثار ابوحیان توحیدی»، «دریچه‌ای بر نقد اجتماعی در قرآن»، «سیر تحولات «توقیعات» و تأثیر آن در ادبیات عربی»، «نزاهت در قرآن کریم» و «نقد مظالم اجتماعی در شعر جواهری» از مقالاتی است که به همت عبدالغنی ایروانی‌زاده در مجلات مختلف منتشر شده است.

گزارش محتوا

به‌منظور آشنایی با این اثر، به محتوای برخی از مقالات آن، اشاره می‌شود:

شعر نویسندگان در قرن چهارم، ویژگی‌های و خصایصی دارد که با ویژگی‌های شعر قرن، همخوانی دارد، اما شهرت نویسندگی این شاعران، مانع از این شده است که آنان در میدان شعر، ظهور بیشتری داشته باشند و در زمره شاعران درجه اول قرار گیرند. در مقاله «الإتجاه الموضوعي في شعر الکتاب في القرن الرابع الصابیء نموذجا»، با تمرکز بر اشعار ابواسحاق ابراهیم بن هلان بن زهرون حرانی(313-384ق)، معروف به صابیء، از شاعران معروف دوره عباسی، به بررسی شعر نویسندگان در قرن چهارم هجری، پرداخته شده است. این مقاله، کنکاشی است در پدیده شعر نویسندگان که در عصر عباسی ظهور یافت و توانست هنر شاعری و نویسندگی را باهم جمع کند. نویسندگان در این مقاله، برآنند تا بر پایه شعر صابیء، به بررسی مهم‌ترین موضوعات شعری این گروه از شاعران، بپردازند.

در مقاله، «تصویر ایرانیان در آثار ابوحیان توحیدی» چنین بیان شده است: ابوحیان توحیدی در آثار خویش توجه خاص و ویژه‌ای به ایرانیان و زبان پارسی مبذول داشته است و می‌توان گفت مسائل مربوط به ایرانیان و روابط آنان با اعراب، در آثار او در چند زمینه، قابل بررسی است. بررسی حاکمان و قدرت‌مداران ایرانی و ارتباط آنان با فرهنگ اسلامی و بررسی اخلاق و رفتار و نقد آنان، مسئله دوم مربوط به توصیف دانشمندان، خردورزان ایرانی از زبان توحیدی، مسئله سوم پدیده کشمکش فرهنگی زبانی میان ایرانیان و اعراب است. توحیدی به مظاهر پیوند و همبستگی میان اعراب و ایرانیان نیز می‌پردازد که نشان‌دهنده دیدگاه بی‌طرفانه و افق دید بلند اوست و مظاهر پیوند تمدنی میان این دو ملت ریشه‌دار را از آغاز اسلام تا دوران خویش، مورد بررسی قرار می‌دهد. به اعتقاد نویسنده، می‌توان گفت برجسته‌ترین مظهر پیوند دو ملت، زبان فارسی است که زبان فارسی، به‌گونه‌ای در زبان عربی رخنه کرده که گستره نفوذ آن از دوران جاهلیت آغاز گردید و تا دروان حاضر، تداوم داشت. توحیدی بیان می‌کند که گستره نفوذ واژه‌های زبان فارسی تا حدی بوده که جزئی جدایی‌ناپذیر از زبان عربی گردیده و معنای آن‌ها، نیازی به توضیح بیشتر نداشته است و عادات و آداب‌ورسوم ایرانی به‌گونه‌ای در میان آنان رواج داشته که با فرهنگ و باورهای آنان، عجین گردیده است.

مقاله «دریچه‌ای بر نقد اجتماعی در قرآن (جامعه جاهلی و بخشش)»، دریچه‌ای است بر نقد اجتماعی در موضوع بخشش و سخاوت در دوران جاهلیت در قرآن کریم. به اعتقاد نویسنده، نگاهی گذرا به قرآن کریم، به نیکی روشن می‌سازد که برخی از آیاتش، در نقد جامعه جاهلی، هم‌زمان با آن نازل شده است؛ نقدی که از کاستی‌ها و عیوب نقد انسانی پاک است. نویسنده بر این باور است که در قرآن کریم انواع متعددی از نقد- چون نقد اجتماعی، ادبی، تاریخی و روان‌شناسانه- دیده می‌شود و این به ما امکان می‌دهد که قرآن را اولین کتاب مسلمانان بنامیم و گرچه اسامی بسیاری از انواع نقدهای یاد شده، جدید و نوظهورند، اما به‌راستی ریشه بیشتر آن‌ها، در قرآن وجود دارد. این مقاله، نگاهی است بر مهم‌ترین ویژگی‌های نقد اجتماعی در قرآن و تفاوت‌های آن با نقد از نوع انسانی و نیز بیان شیوه‌های مختلف قرآن در بررسی رفتارهای جامعه جاهلی و اسلامی آن زمان. نویسنده در این مقاله، به بررسی موضوع کرم و بخشش نزد عرب جاهلی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که ظاهراً صفت بخشندگی آن‌ها به آن اندازه که زبانزد گشته نیست و در نسبت دادن آن به اعراب، پیش از اسلام تا حد زیادی غلو شده است. دلایل نگارنده بر این مدعا، نوشته‌های برخی از مورخان، نهج‌البلاغه، اندیشه و رفتار گروه صعالیک و از همه مهم‌تر، استناد به آیات قرآن کریم است. به این معنا که برخلاف شعر جاهلی که معمولاً اعراب را بسیار بخشنده معرفی می‌کند، تأکید قرآن بر لزوم انفاق، به شیوه موازنه معکوس، نوعی تناقض را برای خواننده معاصر آشکار می‌کند.

در مقاله «سیر تحولات «توقیعات» و تأثیر آن در ادبیات عربی»، به بررسی سیر تحولات توقیعات و تأثیر آن در ادبیات عربی پرداخته شده است. توقیعات، فن نثری متداول در دوره‌های گوناگون است که در صدر اسلام، زایش و در عصر اموی، انتشار یافت و در عصر عباسی، به شکوفایی رسید، به اندلس انتقال یافت و سپس در گستره گیتی پراکنده شد و در فرجام کار، پس از تهاجم سراسر خون‌بار مغول، همچون سایر انواع ادبی، رو به اضمحلال نهاد و اثری از آن باقی نماند؛ اما در زمان حکومت مملوکان و عثمانی‌ها، جامه‌ای نو بر تن کرد و بانام نگارش انشایی، رویشی دوباره یافت. نویسنده معتقد است توقیعات در عصر عباسی، در اسلوب، چندان تفاوتی با توقیعات عصر اموی ندارد؛ چراکه در اسلوب، مبتنی بر تمرکز و وضوح تفکر، ایجاز، کوتاه‌گویی در شکل و زیبایی تصویر و لطافت اشاره است. باوجود شکوفایی توقیعات در عصر عباسی، اواخر این دوران، نثر فنی به آرایه‌های ادبی و درازگویی، متمایل شد؛ اگرچه پایه و شالوده توقیعات، ایجاز و تمرکز بود. به اعتقاد نویسنده، دلایلی که به رواج و تداوم این فن در عصر عباسی منجر گردید، به‌طور خلاصه، عبارت است از تنوع امور حکومتی و نیاز شدید مردم و درخواست‌های آنان از حاکمان و طبیعت تظلم‌خواهی‌هایی که متضمن پاسخ سریع و دقت نظر رهبران و گستره فرهنگ آنان بود. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، به ارائه تاریخچه مختصری از سیر تحولات توقیعات و میزان تأثیرگذاری آن در پیشرفت و شکوفایی ادب عربی، پرداخته است.

«معانی القرآن الکریم و صورة في شعر ثلاثة من شعراء الصحوة الإسلامیة» نام مقاله دیگری از این عبدالغنی ایروانی‌زاده است. این مقاله با همکاری ایشان و سید محمد امیری به رشته تحریر درآمده است. به اعتقاد نویسندگان، بدیهی است که قرآن کریم با اسلوب بلاغی و معانی اعتقادی و احکام آسمانیش اعراب را متحیر و متعجب ساخت، ازاین‌رو برای پاسداری از آن، از هیچ کوششی دریغ نورزیدند. معانی قرآن، ویژه عصر و زمانی خاص نیست چراکه قانون جاویدان الهی و سازنده فرهنگ و تمدن امت اسلامی و بزرگ‌ترین منبع و سرچشمه آن است. پیوند و ارتباط زبان عربی با قرآن بدان سبب که کتابی است تشریعی، ادبی و در اوج بلاغت، آن را سرچشمه‌ای برای ادبا، شعرا و نویسندگان و خطبا قرار داده است و آنان زیباترین معانی و دل‌انگیزترین واژه‌ها را از آن وام می‌گیرند. این مقاله، تأثیر قرآن کریم را در اسلوب سه تن از شعرای معاصر عرب: معروف الرصافی، محمدمهدی الجواهری و احمد شوقی، مورد بررسی قرار داده است.

نویسنده در مقاله «نزاهت در قرآن کریم»، قصد دارد تا از نزاهت در گفتار و بیان پروردگار، پیراسته از هر زشتی و ناراستی، پرده بردارد؛ زیرا بر آن باور است که ایزد پاک، علاوه بر اینکه در جای‌جای کتاب مقدس خویش، قرآن کریم، بر ادب و احترام به دیگران تأکید خاص دارد، خود نیز عملاً در گفتارش، عفت کلام داشته و قصد آبروریزی و پرده‌دری از هیچ‌کس را نداشته است. وی همچنین در پی آن است تا چگونگی تعبیر خداوند از زشتی‌ها را هویدا سازد؛ اینکه آن ذات مقدس، به هنگام بیان ناهنجاری‌ها، زشتی‌ها و هر آنچه ممکن است برای بشر، زشت جلوه کند، چگونه عمل و از چه هنری استفاده کرده است. با توجه به اینکه بسامد نزاهت قرآن در کنایه، سخریه و تحکم بیشتر رخ نموده است، نویسنده با ذکر نمونه‌های فراوان از این منظر، آن‌ها را به بوته نقد و تطبیق کشیده و سعی نموده است نزاهت و عفت کلام را در این مجال در گستره دید مخاطبان قرار دهد.

از دیگر مقالاتی که از این نویسنده منتشر شده است، مقاله «نقد مظالم اجتماعی در شعر جواهری» است. محمدمهدی جواهری از مشهورترین شاعران معاصر در کشورهای عربی است که پیوند عمیقی با جامعه خود برقرار ساخته و سروده‌های بسیاری در نقد مسائل اجتماعی، از خود به یادگار گذاشته است. انتقاد جواهری از مسائل و مشکلات جامعه عراق و نیز جامعه جهانی به یک محور خاص محدود نمی‌شود، هرچند اغلب آن‌ها، اهدافی مانند هم دنبال می‌کند. این مسائل را می‌توان در محورهای سه‌گانه مظالم اجتماعی، خفقان سیاسی و استعمارگری جای داد که ازآنجاکه بررسی تمامی این محورها ممکن نبوده، در مقاله حاضر، به بررسی مظالم اجتماعی و نقد آن در دو طبقه کشاورز و کارگر، پرداخته شده است.

وضعیت مقالات

یازده مقاله مذکور در مجلات زیر چاپ شده است:

1. مقاله «الإتجاه الموضوعي في شعر الکتاب في القرن الرابع الصابیء نموذجاً»، نوشته عبدالغنی ایروانی‌زاده و حسین کیانی، در مجله: العلوم الانسانیه، 2006/1427هق، العدد 13 (4) 19-33.
2. مقاله «العناصر المشترکة بین الهجاء الکاریکاتیری في شعر العصر العباسي و الکاریکاتیر» نوشته لیلا جمشیدی، عبدالغنی ایروانی‌زاده و نصرالله شاملی، در مجله: اللغة العربیة و آدابها السنة السابعة، العدد الثالث عشر، خریف و شتاء 1432- 1433ه؛ صفحه 5-27.
3. مقاله «الفرق بین لغة القرآن الکریم و بین اللغة الحمیریة»، نوشته عبدالغنی ایروانی‌زاده و سید محمد امیری، در مجله: آفاق الحضارة الاسلامیة، اکادیمیة العلوم الانسانیه و الدراسات الثقافیة السنة الثالثة عشرة، العدد الثانی، خریف و شتاء 1431ه.ق، صص43- 53.
4. مقاله «النقد الإجتماعی الساخر عند أبی العلاء المعری و یحیی الغزال»، نوشته عبدالغنی ایروانی‌زاده و اختر علوی، در مجله: آفاق الحضارة الإسلامیة، العدد الثامن عشر، السنة التاسعة.
5. مقاله «الوعد و الوعید و أسالیبهما في القرآن الکریم»، نوشته عبدالغنی ایروانی‌زاده، در مجله: آفاق الحضارة الإسلامیة، العدد الرابع و العشرون، السنة الثانیه عشرة.
6. مقاله «تصویر ایرانیان در آثار ابوحیان توحیدی»، نوشته عبدالغنی ایروانی‌زاده و مهدی عابدی، در نشریه ادبیات تطبیقی (علمی- پژوهشی)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره جدید، سال دوم، شماره 3، زمستان 1389.
7. مقاله «دریچه‌ای بر نقد اجتماعی در قرآن (جامعه جاهلی و بخشش)»، نوشته: حسین ایمانیان و عبدالغنی ایروانی‌زاده، در مجله: مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، سال چهلم، شماره پیاپی 3/81، پاییز و زمستان 1387، ص 82-63.
8. مقاله «سیر تحولات «توقیعات» و تأثیر آن در ادبیات عربی»، نوشته عبدالغنی ایروانی‌زاده و مهدی عابدی، در فصلنامه لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، (علمی- پژوهشی)، سال سوم، دوره جدید، شماره هشتم، تابستان 1391، ص57-40.
9. مقاله «معانی القرآن الکریم و صورة في شعر ثلاثة من شعراء الصحوة الإسلامیه»، نوشته سید محمد امیری و عبدالغنی ایروانی‌زاده، در مجله: صحیفه مبین، شماره 39، زمستان و بهار 86-1385.
10. مقاله «نزاهت در قرآن کریم»، نوشته عبدالغنی ایروانی‌زاده و سید رضا میراحمدی، مجله: تحقیقات و علوم قرآن و حدیث، سال ششم، شماره دوم، 1388.
11. مقاله «نقد مظالم اجتماعی در شعر جواهری (علمی- پژوهشی)»، نوشته عبدالغنی ایروانی‌زاده و علی‌اصغر روان شاد، در نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، ادب و زان فارسی، دوره جدید، شماره 26 (پیاپی 23)، زمستان 88.

منابع

متن مقالات.